صلاحیت دادگاه خانواده منحصر به چه مواردی است؟

دادگاه خانواده از جمله مراجع اختصاصی است که وظیفه رسیدگی به دعاوی خانوادگی و موارد مرتبط با آن را دارد. اختصاصی بودن این مرجع باعث شده است تا تنها صلاحیت رسیدگی به موارد خاصی را داشته باشد. این موارد به صورت حصری در قانون حمایت خانواده مصوب سال 1391 بیان شده است. با توجه به اهمیت این موضوع در این مقاله قصد داریم تا موارد صلاحیت دادگاه خانواده را به صورت دقیق بررسی نماییم.

ما را در اینستاگرام دنبال کنید

دادگاه خانواده چیست؟

پس از تصویب قانون حمایت خانواده در سال 1391 مقرر شد تا در کلیه حوزه‌های قضایی شهرستان به تعداد کافی دادگاه خانواده تشکیل گردد. با این حال، در حوزه قضایی شهرستان‌هایی که هنوز دادگاه خانواده تشکیل نشده است، دادگاه مستقر در همان حوزه به دعاوی خانوادگی رسیدگی می‌نماید. تنها در خصوص دعاوی راجع به اصل نکاح و انحلال آن این دادگاه‌ها اجازه رسیدگی نداشته و بایستی در دادگاه خانواده نزدیک‌ترین حوزه قضایی مورد رسیدگی قرار گیرد.

طبیعتاً تأسیس دادگاه خانواده به این منظور بوده است تا به علت ماهیت متفاوت دعاوی خانوادگی، این دسته از دعاوی به صورت تخصصی مورد رسیدگی قرار گیرند. از این رو موارد صلاحیت دادگاه خانواده مواردی اختصاصی و احصاء شده می‌باشد.

قضات دادگاه خانواده

با توجه به اختصاصی بودن دادگاه خانواده، قضات آن نیز بایستی دارای شرایط ویژه‌ای باشند. قضات این دادگاه‌ها بایستی متأهل و دارای حداقل چهار سال سابقه خدمت قضایی باشند.

قانون حمایت خانواده مقرر داشته است که در جلسات رسیدگی دادگاه خانواده، بایستی علاوه بر قاضی رسیدگی‌کننده، یک قاضی مشاور زن نیز حضور داشته باشد. قاضی مشاور زن نظر خود را به صورت جداگانه مکتوب و در پرونده درج می‌نماید. قاضی انشاءکننده رأی نیز بایستی به نظر قاضی مشاور توجه داشته و در صورت مخالفت با ذکر دلیل آن نظر را رد نماید.

موارد صلاحیت دادگاه خانواده

همانطور که پیش‌تر بیان شد، موارد صلاحیت دادگاه خانواده به شرح زیر معین و منحصر به فرد می‌باشد:

1. نامزدی و خسارات ناشی از برهم زدن آن

نامزدی نخستین و ابتدایی ترین مرحله تشکیل خانواده به شمار می‌رود. در این دوران زوجیتی بین زن و مرد حاصل نشده و این موضوع در جایی ثبت نمی‌گردد. در برخی موارد دوران نامزدی منجر به ازدواج و تشکیل خانواده نشده و رابطه زن و مرد در همان مرحله پایان می‌یابد. ممکن است برهم زدن نامزدی خساراتی را برای هر یک از طرفین به دنبال داشته باشد که رسیدگی به این موضوع در صلاحیت دادگاه خانواده می‌باشد.

2. نکاح دائم، موقت و اذن در نکاح

در نظام قضایی و فقهی کشور ما عقد نکاح به دو شکل دائم و موقت منعقد می‌گردد که هر یک احکام ویژه‌ای دارند. علاوه بر این، نکاح دختر باکره موقوف به اخذ اجازه از ولی (پدر یا جد پدری) می‌باشد. در همین راستا گاه افراد با دعاوی و اختلافاتی مواجه می‌شوند که رسیدگی به آن‌ها در صلاحیت دادگاه خانواده می‌باشد.
‌

جهت کسب اطلاع از موارد سقوط اذن ولی در ازدواج دختر باکره می‌توانید به لینک زیر مراجعه نمایید: ازدواج بدون اجازه پدر چه شرایطی دارد و موارد ساقط شدن اذن پدر چیست؟

3. شروط ضمن عقد نکاح

بسیاری از دعاوی خانوادگی در اثر عدم اطلاع و آگاهی افراد از شروط ضمن عقد نکاح شکل می‌گیرند. دادگاه خانواده در چنین مواردی صالح به رسیدگی و حل و فصل اختلاف می‌باشد.
‌

جهت آشنایی با شروط ضمن عقد نکاح می‌توانید به لینک زیر مراجعه نمایید: انواع شروط ضمن عقد در سند ازدواج و نحوه تنظیم آن

4. ازدواج مجدد

اصولاً مردان با داشتن همسر دائمی حق اختیار نمودن همسر دوم را ندارند. با این حال، در برخی از شرایط قانونگذار به مردان اجازه داده است تا علی‌رغم داشتن همسر دائمی، بتوانند همسر دوم اختیار نمایند. احراز این موارد استثنایی و اعطای جواز ازدواج مجدد به آقایان از جمله موارد صلاحیت دادگاه خانواده می‌باشد.

5. جهیزیه

با توجه به آن که مطابق عرف جامعه ما تهیه جهیزیه بر عهده زوجه و خانواده ایشان قرار گرفته است، عمدتاً یکی از خواسته‌های خانم‌ها در دعوای طلاق و یا پس از آن استرداد جهیزیه می‌باشد که جهت طرح این خواسته بایستی به دادگاه خانواده مراجعه نمایند.

6. مهریه

علی‌رغم آن که عقد نکاح یک عقد غیرمالی محسوب می‌گردد، اما آثار مالی بسیاری به همراه دارد. مهریه از جمله یکی از آثار مالی عقد نکاح می‌باشد که در جامعه امروز ما علت بسیاری از دعاوی خانوادگی می‌باشد. رسیدگی به دعاوی مرتبط با مهریه به موجب قانون حمایت خانواده در صلاحیت دادگاه خانواده قرار گرفته است.

دریافت مشاوره حقوقی

7. نفقه زوجه و اجرت‌المثل ایام زوجیت

نفقه و اجرت‌المثل از دیگر آثار مالی عقد نکاح می‌باشد که زوج موظف به پرداخت آن به زوجه می‌باشد. عدم پرداخت آن بدون علت موجه این حق را برای زوجه ایجاد می‌نماید تا با مراجعه به دادگاه خانواده دادخواست مطالبه نفقه طرح نماید.
‌

8. تمکین و نشوز

زوجه موظف است در قبال دریافت نفقه از همسر خود تمکین نماید. عدم تمکین زن از شوهر باعث سلب حق وی بر دریافت نفقه شده و وی ناشزه شناخته می‌شود. این امر می‌تواند منجر به شکل‌گیری دعاوی خانوادگی مختلفی شود که رسیدگی به آن در صلاحیت دادگاه خانواده می‌باشد.

9. طلاق، رجوع، فسخ و انفساخ نکاح، بذل مدت و انقضای آن

موارد بیان‌شده همگی از جمله موارد خاتمه زوجیت، اعم از زوجیت دائم و موقت می‌باشد. هر یک از این موارد احکام ویژه‌ای داشته و تحت شرایطی خاص ممکن است زوجیت با توسل به یکی از آن‌ها خاتمه یابد. تشخیص این امر و صدور حکم مبنی بر آن نیز از دیگر موارد صلاحیت دادگاه خانواده می‌باشد.

10. حضانت و ملاقات طفل

موضوع حضانت و ملاقات اطفال از جمله اختلافاتی است که پس از طلاق و جدایی والدین بروز و ظهور می‌یابد. توجه به منافع کودکان در این بین اهمیت ویژه‌ای دارد زیرا موضوع این اختلاف، کودک می‌باشد. دادگاه خانواده در رسیدگی به دعاوی حضانت و ملاقات طفل نیز صالح شناخته می‌شود.
‌

جهت آشنایی با قوانین حضانت و احکام آن می‌توانید به لینک زیر مراجعه نمایید: دادخواست حضانت و مهم‌ترین نکات مربوط به انواع حضانت

11. نسب

نسب عبارت است از انتساب فرد به خانواده‌ای معین. در نظام حقوقی کشور ما احراز نسب آثار فراوانی از جمله ارث، نفقه و غیره را به دنبال دارد. احراز و تأیید این موضوع بر عهده دادگاه خانواده قرار گرفته است.

12. رشد، حجر و رفع آن

فرد محجور بسته به نوع حجر خود از انجام برخی از اعمال منع شده است. تشخیص رشد و حجر افراد یا رفع آن‌ها نیز در صلاحیت دادگاه خانواده قرار گرفته است.
‌

جهت آشنایی با موارد صدور حکم حجر می‌توانید به لینک زیر مراجعه نمایید: صدور حکم حجر در چه مواردی و چگونه انجام می‌شود؟

13. ولایت قهری، قیمومت، امور مربوط به ناظر و امین اموال محجوران و وصایت در امور مربوط به آنان

علاوه بر اینکه تشخیص حجر یا رشد افراد در صلاحیت دادگاه خانواده قرار گرفته است، این دادگاه موظف است تا درخصوص سایر دعاوی مرتبط با محجورین از جمله قیمومت و غیره نیز اقدام به رسیدگی نماید.

14. نفقه اقارب

علاوه بر اینکه زوج موظف به پرداخت نفقه به همسرش می‌باشد، در شرایطی خاص نیز برخی از خویشاوندان موظف به پرداخت نفقه به خویشاوند نیازمند خود هستند. این موضوع تحت عنوان نفقه اقارب بیان می‌گردد که دادگاه خانواده موظف به رسیدگی به اختلافات مربوط به آن می‌باشد.
‌

به منظور کسب اطلاع از نفقه اقارب و شرایط پرداخت آن می‌توانید به لینک زیر مراجعه نمایید: شکواییه ترک نفقه چیست و پرداخت نفقه اقارب در چه شرایطی لازم است؟

15. امور راجع به غایب مفقودالاثر

فردی که از غیبت وی مدتی نسبتا طولانی گذشته و هیچ اثری از او نباشد، غایب مفقودالاثر تلقی می‌شود. غیبت این فرد مشکلات حقوقی بسیاری را می‌تواند ایجاد نماید. به همین خاطر دادگاه خانواده موظف به رسیدگی به امور راجع به غایب مفقودالاثر شده است.

16. سرپرستی کودکان بی‌سرپرست

سرپرستی و حمایت از کودکان بی‌سرپرست از جمله امور بسیار پسندیده است. فرد متقاضی سرپرستی بایستی دارای شرایطی ویژه باشد و اعطای سرپرستی مطابق قانون انجام شود. به همین منظور امور مربوط به سرپرستی، اعطا یا سلب آن در صلاحیت دادگاه خانواده قرار گرفته است.‌

‌

جهت آشنایی با قوانین سرپرستی و نحوه اعطای آن می‌توانید به لینک زیر مراجعه نمایید: مشاوره حقوقی فرزندخواندگی و تشریفات و شرایط این نهاد قانونی را بشناسید!

17. اهدای جنین

اهدای جنین از جمله روش‌های درمان ناباروری است و عبارت است از اهدای جنین زوجین قانونی به زوجین قانونی دیگر. قانون نحوه اهدای جنین به زوجین نابارور این موضوع را مورد توجه داشته و طریقه انجام آن را بیان نموده است. از آنجا که اهدای جنین بایستی طبق این قانون انجام شود، این امر نیز در صلاحیت دادگاه خانواده قرار گرفته است.

18. تغییر جنسیت

با توجه به فتاوای موجود در این حوزه، امروزه تغییر جنسیت تحت شرایطی خاص قانونی و جایز برشمرده می‌شود. اما فرد متقاضی تغییر جنسیت بایستی پیش از انجام این عمل جواز آن را از دادگاه خانواده دریافت نماید.

مشاوره دادگاه خانواده

از جمله وجوه تفاوت دادگاه خانواده با دیگر مراجع قضایی، وجود مراکز مشاوره خانوادگی در کنار دادگاه‌هاست. اعضای این مراکز از بین متخصصین رشته‌های روانشناسی، مشاوره، روانپزشکی، مطالعات خانواده، حقوق، فقه و حقوق و مددکاری اجتماعی انتخاب می‌شوند. حداقل نصف اعضای هر مرکز را بانوان متأهل تشکیل می‌دهند. مراکز مشاوره دادگاه خانواده با ارائه خدمات مشاوره‌ای تأثیر بسیاری در حل و فصل بسیاری از اختلافات خانوادگی دارند.

کانال تلگرام لامینگو

کلام پایانی

دادگاه خانواده مرجعی اختصاصی است که به منظور رسیدگی به دعاوی خانوادگی تأسیس شده است. موارد صلاحیت دادگاه خانواده منحصر به هجده موردی است که بیان گردید، مانند مهریه، شرط ضمن عقد نکاح، ازدواج مجدد، حضانت و ملاقات طفل، تغییر جنسیت و غیره. دادگاه خانواده جز در این هجده مورد، در موارد دیگری صلاحیت رسیدگی به موضوع را نخواهد داشت.

امید است که با مطالعه این گفتار با موارد صلاحیت دادگاه خانواده به طور کامل آشنا شده باشید. شما می‌توانید سؤالات خود در این خصوص را در قسمت دیدگاه‌ها درج نمایید تا در اسرع وقت توسط کارشناسان متخصص مجموعه لامینگو به آن‌ها پاسخ داده شود. در صورت نیاز به دریافت مشاوره تخصصی در این حوزه نیز می‌توانید به قسمت دریافت مشاوره مراجعه نمایید. در نهایت به شما پیشنهاد می‌شود که به منظور افزایش دانش حقوقی خود و مطالعه مطالب حقوقی گوناگون به بلاگ لامینگو مراجعه نمایید.