همه چیز درمورد اسناد تجاری که لازم است بدانید!

امروزه استفاده از اسناد تجاری به‌قدری فراگیر شده است که به‌سختی می‌توان در معامله‌ای این نوع اسناد را مشاهده نکرد. افراد برای خرید خودرو، ملک و حتی اقلام با ارزش مالی کمتر، به استفاده از اسناد تجاری روی می‌آورند. این اسناد جهت تسهیل امور دادوستد و تحت قوانین خاص حقوقی ایجاد شده‌اند تا به افراد کمک کنند تا امور تجاری خود را به‌راحتی انجام دهند. اینکه سند تجاری چیست و چه انواعی دارد، موضوعاتی هستند که ما در مقاله دیگری از وبلاگ لامینگو به‌طور کامل درباره آنها صحبت می‌کنیم.

دریافت مشاوره حقوقی

اسناد تجاری چیست؟

اسناد تجاری ابزاری هستند که معاملات غیرنقدی را راحت کرده‌اند؛ به‌طوری‌که افراد این امکان را دارند تا به‌جای پرداخت پول، از این اسناد استفاده کنند. درحقیقت، اسناد تجاری جایگزین پول نقد شده‌اند. خطرات ناشی از حمل پول از مکانی به مکان دیگر و امکان به سرقت رفتن پول نقد، باعث ایجاد سند تجاری شده است.

از این نوع اسناد استفاده‌های دیگر نیز می‌شود؛ برای مثال، آنها وسیله‌ای برای کسب اعتبار و تأمین مالی هستند. یک سند تجاری می‌تواند مدت‌دار باشد و این امکان را به فرد بدهد که در زمان مشخص‌شده پول را وارد حساب بانکی خود کند. بنابراین، اسناد تجاری باید حاوی ویژگی‌هایی باشند که این‌گونه امور را به‌شکل قانونی پیش ببرند.

ویژگی اسناد تجاری

افراد باید برای امور تجاری خود به خصوصیات و مشخصات یک سند تجاری دقت کنند. ویژگی اسناد تجاری به شرح زیر است:

• معرف مبلغ نقدی پول هستند؛
• قابل معامله و نقل‌وانتقالات هستند؛
• اسناد رسمی نیستند (مطابق ماده 1287 قانون مدنی، اسنادی که در اداره ثبت اسناد و املاک یا دفتر اسناد رسمی، تنظیم شده باشند رسمی خواهد بود.)؛
• دارای تعهد مدت‌دار هستند که به‌موجب آن بدهکار مکلف به پرداخت آن است؛
• اصل غیرقابل استناد بودن ایرادات در اسناد تجاری وجود دارد؛
• دارای نظام حقوقی و قانونی مفصلی هستند؛
• استفاده از این اسناد مختص تاجران نیست و همه افراد می‌توانند از آنها استفاده کنند؛
• سند تجاری معرف طلب است و صاحب سند برای اثبات طلب خود باید سند ارائه دهد؛
• درخواست صدور قرار تأمین خواسته و امکان توقیف اموال بدهکار وجود دارد؛
• مسئولیت تضامنی در اسناد تجاری وجود دارد.

اسناد تجاری و غیر تجاری به چه معناست؟

اسناد را می‌توان به دو شکل زیر تعریف کرد:

1- اسناد تجاری

همانطور که پیش‌تر بیان شد، سند تجاری به هر سندی گفته می‌شود که در تجارت و در روابط بازرگانی و با حمایت قانون‌گذار استفاده می‌شود. سند تجاری در قانون تجارت ایران تعریف خاصی ندارد!

2- اسناد غیرتجاری

اسنادی غیرتجاری فاقد وصف تجاری هستند. این اسناد موضوع قانون تجارت نیستند و در تجارت هیچ نقش مهمی ندارد. از اسناد غیرتجاری می‌توان به شناسنامه و سند نکاحیه اشاره کرد.

بیشتر بخوانید: اسناد تجاری و غیر تجاری چیست و چه تفاوت‌هایی باهم دارند؟

انواع اسناد تجاری

ممکن است از خود بپرسید: «اسناد تجاری به چند دسته تقسیم می‌شوند؟» برای پاسخ به این پرسش، ما سندهای تجاری را براساس حقوق تجارت به دو نوع زیر تقسیم کردیم:

1- اسناد تجاری در معنای عام

این اسناد شامل هر سندی است که در مبادلات ناشی از اعمال تجاری موضوع مواد دو تا پنج قانون تجارت مصوب 1311 مورد استفاده قرار می‌گیرند. برای مثال، اسناد تجاری در معنای عام شامل موارد زیر هستند:

• چک؛
• سفته؛
• برات؛
• اوراق سهام؛
• اوراق قرضه؛
• ضمانت‌نامه بانکی؛
• بارنامه؛
• سیاهه تجارتی.

2- اسناد تجاری در معنای خاص

این اسناد معرف کارکرد اصلی خود هستند. به‌عبارتی، اسناد تجاری جانشین پول هستند که حق دینی حال یا با وعده کوتاه‌مدت را شامل می‌شوند. به‌موجب این تعریف، سه سند برات، سفته و چک از مصادیق بارز اسناد تجاری در معنای خاص هستند که الزامات قانونی نظام‌مندی دارند. حالا به معرفی این سه سند مهم می‌پردازیم:

چک

طبق ماده 310 قانون تجارت: «چک یک سند تجاری است که در آن صادرکننده می‌تواند از موجودی حساب خود در بانک مبلغی را در زمان معین به شخص مورد نظر پرداخت کند.» طبق قانون، چک باید حاوی محل، تاریخ صدور و مبلغ به حروف و عدد باشد و توسط صادرکننده امضا شود.

در حال حاضر براساس قانون جدید صدور چک، برای مطالبه وجه چک این امکان وجود دارد که دارنده چک با در دست داشتن گواهینامه عدم پرداخت از بانک بلافاصله اجرائیه را درخواست کند. در این‌گونه موارد، بدون رسیدگی به وصول اجرائیه اقدام می‌شود. انواع چک شامل چک عادی، تضمین‌شده، مسافرتی و تأییدشده هستند.

بیشتر بخوانید: استفاده از چک چه مزایایی به‌همراه دارد؟!

سفته

طبق ماده ۳۰۷ قانون تجارت: «سفته با فته‌طلب سندی است که برحسب آن صادرکننده متعهد می‌شود مبلغی را در تاریخ معین یا به‌صورت عندالمطالبه (یعنی به‌محض درخواست دارنده سفته) در وجه حامل یا شخص معین پرداخت کند. تنظیم سفته باید طبق قانون تجارت انجام شود و باید توسط صادرکننده، امضاء یا مهر شود.

همچنین، سفته باید دارای تاریخ و درج مبلغ قابل پرداخت با حروف باشد و نام گیرنده وجه و تاریخ پرداخت در آن به‌وضوح قید شود. دارنده سفته باید در موعد مقرر برای وصول مبلغ اقدام کند. اگر وجه به او پرداخت نشود، او می‌تواند حداکثر به‌مدت 10 روز واخواست خود را اعلام دارد. واخواست یک شکایت یا اعتراضی است که بر علیه صادرکننده تنظیم می‌شود و باید در برگه‌های ویژه‌ای ارائه شود.

برات

برات در قانون کشور تعریف نشده است و فقط دارای یکسری ویژگی‌های خاص می‌باشد؛ اما طبق شرایط بیان‌شده می‌توان گفت: «برات سندی است که طبق آن صادرکننده به دیگری امر می‌کند تا در زمان مشخص یا عندالمطالبه، مبلغ معینی را به شخص ثالث پرداخت نماید.» در اصطلاح حقوقی، صادرکننده برات به نام «مُحیل» یا «برات‌کش» معروف است. دارنده سفته نیز «محال‌لَه» نامیده می‌شود. همچنین کسی که پرداخت وجه برات را قبول می‌کند، «محال‌علیه» یا «برات‌گیر» است.

برات از شاخص‌ترین ابزارهای پرداخت وجه محسوب می‌شود که در کسب اعتبار در معاملات داخلی و خارجی نقش بسزایی ایفا می‌کند. فردی که به فرد دیگری بدهکار است و وجهی را نزد دیگری دارد که هنوز سررسید پرداخت آن نرسیده است، این امکان را دارد تا از طریق برات، پرداخت بدهی خود را به شخصی که نزد او مبلغی دارد، واگذار کند. به این صورت، او می‌تواند به صرفه‌جویی در انتقال پول در یک نوبت کمک کند.

نکته: چک از ضمانت اجرای کیفری برخوردار است. امکان پیگیری چک برگشتی وجود دارد؛ اما برات و سفته چنین شرایطی ندارد و تابع امضای صادرکننده است.

حتماً بخوانید: همه آنچه باید درمورد اسناد تجاری در وجه حامل بدانید!

اسناد تجاری رسمی است یا عادی؟

سند تجاری یک سند عادی است. سند رسمی به سندی اطلاق می‌شود که در دفاتر ثبت املاک، دفاتر اسناد رسمی یا نزد مأمورین رسمی در حدود صلاحیت آنها و بر طبق مقررات قانونی تنظیم می‌‌شود. یک نوع از سند رسمی «سند نکاح» است.

سند عادی نیز سندی است که توسط افراد عادی تنظیم می‌شود و مأمورین رسمی در تنظیم آن دخیل نیستند. یک نوع از سند عادی، «مبایعه‌نامه» است؛ البته به‌شرطی که در دفاتر اسناد رسمی تنظیم نگردد. مبایعه نامه اغلب در امور خرید و فروش ملک و خودرو رایج است. جهت کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه، اینجا کلیک کنید.

مزایای اسناد تجاری

استفاده از سند تجاری می‌تواند برای افراد فواید زیر را به‌همراه داشته باشد:

• ماده 249 قانون تجارت عنوان می‌دارد که مسئولیت امضاءکنندگان اسناد تجارتی به‌صورت تضامنی است. دارنده سند می‌تواند به هریک از مسئولین مراجعه کند و در صورت عدم دریافت وجه، مختار است که همگی یا یکی از مسئولین را به‌عنوان طرف دعوی قرار دهد. این مورد در شرایطی است که دارنده، سند خود (مثلاً چک) را به فرد دیگری واگذار می‌کند. در این صورت، دارنده اول و دوم نسبت به پرداخت وجه مسئولیت دارند.
• صاحب برات، سفته یا چک می‌تواند تقاضای توقیف اموال بدهکار را به دادگاه ارائه کند. دادگاه طبق درخواست وی به‌اندازه آنچه که مورد تقاضای اوست، قرار تأمین صادر می‌کند. قرار تأمین به‌معنای توقیف اموال بدهکار تا پرداخت بدهی است. این حق برای دارنده سند از طرف قانونگذار محفوظ است.
• اسناد تجاری باعث ایجاد اعتبار می‌شود. درحقیقت، معاملات بازرگانی اصولاً بر مبنای اعتبار افراد انجام می‌شود. چون تاجران همیشه پول نقد جهت معامله در اختیار ندارند. اگر یک تاجر خوش‌حساب باشد، در نزد بانک صاحب اعتبار است.
• به‌جای انتقال و حمل مبلغ زیادی پول و احتمال گم شدن یا سرقت، سند تجاری نقش پول نقد را در معاملات بازی می‌کند.
• امکان ظهرنویسی یا پشت‌نویسی اسناد تجاری وجود دارد. ظهرنویسی یک نهاد حقوقی در تجارت است که به افراد اجازه می‌دهد بدون نیاز به تشریفات خاص، پشت چک یا سند دیگری را امضا کنند تا قابل انتقال به غیر باشد.
• از سند تجاری می‌توان به‌عنوان وثیقه و رهن برای تضمین دین، تعهد خسارت احتمالی، تعهد حسن انجام کار و کسب اعتبار استفاده کرد. اگر وثیقه‌گذار تعهد خود را انجام ندهد، وثیقه‌گیر می‌تواند طلب خود را از سند تجاری که برای وثیقه انجام تعهد نزد او است، برداشت کند.

کانال تلگرام لامینگو

کلام آخر

اسناد تجاری راهی برای بهبود معاملات تجاری است. افراد از چک، سفته و برات برای انجام دادوستد، خرید و فروش، حسن انجام کار و غیره استفاده می‌کنند. سند تجاری برخلاف سند عادی یا رسمی، جهت امور تجاری انجام می‌شود و دارای الزامات قانونی، هم برای صادرکننده و هم برای دارنده سند، است. کشیدن چک یا ارائه سفته به‌عنوان حسن انجام کار، عملی معمول است که در کشور ما بین افراد و سازمان‌ها به کار گرفته می‌شود. جهت خواندن سایر مطالب، به بلاگ لامینگو مراجعه کنید.