اقاله قرارداد یا تفاسخ چیست و چه شرایط و آثاری دارد؟

قراردادها و نحوه انعقاد و انحلال آن‌ها از مهم‌ترین مباحث حقوقی محسوب می‌گردد که با توجه به شایع بودن آن، شایان توجه بسیاری است. ضروری است تا همه افراد جامعه، شناخت کاملی از راه‌های انعقاد و انحلال قراردادها داشته باشند. اقاله قرارداد یا تفاسخ از جمله راه‌های انحلال قرارداد می‌باشد که با توافق طرفین حاصل می‌گردد. در این گفتار قصد بررسی اقاله قرارداد و آثار و احکام آن را خواهیم داشت.

‌

ما را در اینستاگرام دنبال کنید

اقاله قرارداد به چه معناست؟

اقاله در لغت به معنای مسامحه و نادیده گرفتن امری است، اما در اصطلاح حقوقی معنای متفاوتی دارد. ماده 283 قانون مدنی در خصوص اقاله بیان داشته است که «بعد از معامله، طرفین می‌توانند به تراضی آن را اقاله و تفاسخ کنند.»

از این تعریف برداشت می‌شود که تفاسخ به معنای توافق طرفین در خصوص برهم زدن قرارداد منعقده و انحلال آن می‌باشد. بنابراین، طرفین قرارداد یا قائم‌مقام قانونی آنان می‌توانند با توافق یکدیگر قرارداد منعقده میان خود را منحل نموده و به آن پایان دهند.
‌

به منظور آشنایی بیشتر با انحلال قرارداد، روش‌های انحلال و آثار آن می‌توانید به لینک زیر مراجعه نمایید: انحلال قرارداد چیست و چه تفاوتی با بطلان و تعلیق قرارداد دارد؟

شرایط اقاله قرارداد چیست؟

اقاله یا توافق طرفین در خصوص برهم زدن قرارداد، نیازمند وجود شرایط خاصی می‌باشد. به طور کلی، شرایط اقاله را می‌توان به شرح زیر نام برد:
‌

1. تراضی طرفین

اقاله قرارداد جز با حصول تراضی و توافق طرفین قرارداد انجام نمی‌شود. بنابراین، تراضی و توافق طرفین رکن اصلی اقاله است، چرا که تفاسخ به صورت یک‌ طرفه انجام نخواهد شد.
‌

2. اعلام اراده

پس از آن که تراضی طرفین قرارداد مبنی بر اقاله آن حاصل شد، طرفین بایستی اراده خود مبنی بر انجام این امر را به هر طریقی ابراز نمایند. به موجب ماده 284 قانون مدنی، اراده طرفین بر اقاله می‌تواند به موجب لفظ یا فعل اعلام گردد.
‌

3. مشخص بودن موضوع اقاله

اقاله ممکن است نسبت به تمام یا بخشی از موضوع معامله واقع شود. بنابراین، طرفین بایستی موضوع آن را به صورت دقیق تعیین و مشخص نمایند.
‌

4. اهلیت طرفین

همانگونه که به منظور انعقاد قرارداد، طرفین بایستی اهلیت داشته باشند جهت اقاله آن نیز وجود اهلیت لازم و ضروری است. اهلیت به این معناست که طرفین بایستی عاقل، بالغ و مختار باشند.

ارکان اقاله قرارداد

شایان ذکر است که به منظور اقاله، وجود سه رکن به شرح زیر ضروری است:
‌

1. انعقاد قرارداد

طبیعتاً بایستی در ابتدا قراردادی منعقد شده باشد تا طرفین بتوانند اقدام به اقاله آن نمایند. بنابراین، انعقاد قرارداد رکن اصلی تفاسخ است.
‌

کانال تلگرام لامینگو

2. انعقاد عقد لازم

در یک دسته‌بندی کلی، عقود به دو دسته لازم و جایز تقسیم می‌گردند. عقود لازم عقودی هستند که امکان انحلال یک طرفه آن‌ها وجود نداشته و جز با توافق طرفین یا به موجب قانون نمی‌توانند منحل شوند. اقاله تنها در خصوص این دسته از عقود امکان‌پذیر بوده و در خصوص عقود جایز، موضوعیتی ندارد.
‌

3. توافق کتبی یا شفاهی

با توجه به آن که حصول توافق و اعلام اراده از جمله شرایط اقاله است، ضروری است تا این توافق به‌صورت کتبی یا شفاهی اعمال و انجام شود.
‌ ‌ 

‌به منظور آشنایی با تعریف عقد لازم و عقد جایز و تفاوت‌های آن‌ها می‌توانید به لینک زیر مراجعه نمایید: تعریف عقد لازم و عقد جایز

‌ ‌

محدوده اعمال اقاله قرارداد

با توجه به آن که اقاله از جمله موجبات سقوط تعهدات می‌باشد، محدوده اعمال آن با توجه به اجرا یا عدم اجرای تعهدات قراردادی متفاوت می‌باشد. محدوده اعمال تفاسخ در دو فرض به شرح زیر قابل بررسی است:

1. اگر قرارداد اجرایی نشده و هیچ یک از تعهدات مندرج در آن انجام نشده باشد، اقاله قرارداد موجب سقوط تمام تعهدات و انحلال قرارداد می‌گردد.

2. اگر تمام یا بخشی از تعهدات انجام شده باشد، اقاله قرارداد در صورتی کامل می‌شود که آثار این تعهدات از بین رفته و به حالت پیش از انعقاد قرارداد برگردد. برای مثال اگر به موجب قرارداد بیع، تملیک حاصل شده و عوض نیز پرداخت شده باشد، اقاله این قرارداد در صورتی کامل می‌شود که عوض و مبیع به مالکین پیشین برگردانده شوند.

مستثنیات اقاله

توافق طرفین مبنی بر برهم زدن قرارداد در تمامی قراردادها امکان‌پذیر نمی‌باشد. عقد نکاح، وقف و ضمان از مستثنیات اقاله محسوب شده و این موضوع در خصوص آن‌ها امکان‌پذیر نخواهد بود. با توجه به ماهیت خاص این عقود و همچنین ارتباط با نظم عمومی، اقاله آن‌ها ممکن نبوده و طرق دیگری به منظور انحلال این دسته از عقود پیش‌بینی شده است. برای مثال، به منظور انحلال توافقی عقد نکاح، زوجین می‌توانند به طلاق توافقی متوسل شوند.
‌

جهت آشنایی با طلاق توافقی و احکام آن می‌توانید به لینک زیر مراجعه نمایید: قانون جدید طلاق توافقی و مراحل انجام آن

آثار اقاله قرارداد

با توجه به اینکه اقاله، به معنی تراضی و توافق طرفین بر انحلال قرارداد است، مهم‌ترین اثر اقاله، برهم زدن قرارداد و از بین رفتن آن است. به دنبال برهم خوردن قرارداد، وضعیت موجود نیز به حالت پیش از قرارداد برمی‌گردد. بدین صورت که اگر عوضین قرارداد پرداخت شده باشد، بایستی مسترد گردند. در صورت از بین رفتن عوضین نیز بایستی مثل یا قیمت آن پرداخت گردد.

علاوه بر این، اقاله موجب از بین رفتن اثر اجرایی قرارداد نسبت به آینده نیز می‌شود. برای مثال، اگر قرارداد اجاره به مدت دو سال منعقد شده و پس از گذشت یک سال این قرارداد اقاله گردد، اثر اجرایی آن برای سال دوم از بین خواهد رفت.

تفاوت تفاسخ با فسخ قرارداد

تفاسخ و فسخ قرارداد دو مفهوم جداگانه و متمایز از یکدیگر می‌باشند که شناخت تفاوت‌های آن‌ها اهمیت بسیاری دارد. اقاله و فسخ قرارداد هردو از موجبات انحلال قرارداد می‌باشد، اما در بسیاری از موارد تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند.

فسخ قرارداد نیازمند منشأ قانونی یا قراردادی می‌باشد؛ یعنی تنها در صورت وجود یک موجب قانونی یا قراردادی می‌توان با توسل به فسخ، قرارداد را منحل نمود. علاوه بر این، فسخ قرارداد نیاز به توافق و تراضی طرفین ندارد و صاحب حق فسخ می‌تواند به صورت یک طرفه قرارداد را فسخ نماید. این در حالی است که اقاله نیاز به منشأ قانونی یا قراردادی نداشته و به صرف حصول توافق طرفین انجام می‌شود. همچنین، اقاله به صورت یک طرفه انجام نمی‌شود و حصول توافق در این خصوص شرط انجام آن می‌باشد.
‌

جهت آشنایی با خیار غبن می‌توانید به لینک زیر مراجعه نمایید: مشاوره حقوقی غبن و تفاوت‌های موجود میان غبن فاحش و افحش

جمع‌بندی

در مقام جمع‌بندی بایستی گفت که تفاسخ از جمله طرق انحلال قرارداد و به معنی توافق و تراضی طرفین در خصوص برهم زدن و انحلال قرارداد است. با توجه به همین تعریف، حصول توافق و تراضی طرفین شرط اصلی اقاله است و این امر به صورت یک طرفه حاصل نخواهد شد. انحلال قرارداد به موجب اقاله باعث می‌شود که وضعیت موجود به وضعیت پیش از قرارداد برگشته و کلیه آثار قرارداد نیز از بین برود.

تفاسخ قرارداد موضوع مهمی است که همه افراد نیاز به آشنایی با آن را دارند. این مقاله به همین منظور آماده شده است و امیدواریم که با مطالعه آن با این مبحث به صورت کامل آشنا شده باشید. شما می‌توانید پرسش‌های خود در این زمینه را در قسمت دیدگاه‌ها طرح نمایید تا کارشناسان مجموعه لامینگو در اسرع وقت به آن‌ها پاسخ دهند. همچنین، در صورت نیاز به دریافت مشاوره تخصصی نیز می‌توانید به قسمت دریافت مشاوره مراجعه نموده و با مشاورین متخصص این حوزه مشورت نمایید. مجموعه لامینگو تلاش بسیاری در خصوص افزایش دانش و اطلاعات حقوقی افراد جامعه می‌نماید. این مجموعه با فراهم نمودن بلاگ لامینگو این امکان را فراهم نموده است تا بتوانید مطالب حقوقی گوناگون منتشر شده در این سایت را مطالعه نمایید.