حکم قطعی چیست و آیا مفاد آن قابل تغییر است؟

احکام صادره از دادگاه‌ها بر مبنای قابلیت اعتراض و تغییر در مفاد آنان و عدم قابلیت اعتراض و تغییر در مفاد آن‌ها به دو دسته احکام قطعی و غیرقطعی تقسیم می‌شوند. علی‌الاصول امکان تغییر در مفاد حکم قطعی یا رأی قطعی، جز در شرایطی استثنایی که در قانون آیین دادرسی مدنی پیش‌بینی شده است وجود ندارد. به همین منظور در این گفتار قصد بررسی حکم قطعی و قابلیت یا عدم قابلیت تغییر در مفاد آن را داریم.

‌

ما را در اینستاگرام دنبال کنید

حکم قطعی چیست؟

همانطور که بیان شد، مبنای تقسیم‌بندی احکام صادره از دادگاه‌ها به حکم قطعی و غیرقطعی، قابلیت یا عدم قابلیت تغییر در مفاد آن‌ها می‌باشد. حکم قطعی یا رأی قطعی به حکمی اطلاق می‌شود که امکان تغییر در مفاد آن وجود ندارد. ملاک تشخیص حکم قطعی، بررسی این امر است که آیا می‌توان به موجب یکی از طرق عادی اعتراض به رأی، یعنی تجدیدنظرخواهی و واخواهی، نسبت به این حکم اعتراض نمود یا خیر.

با توجه به عدم امکان تغییر در مفاد حکم قطعی، این حکم لازم‌الاجرا تلقی شده و محکوم‌علیه موظف به اجرای این حکم می‌باشد. به منظور اجرای حکم، محکوم‌له بایستی بدوا از دادگاه تقاضای صدور اجرائیه یا دستور اجرا را نماید.
‌

به منظور آشنایی با شرایط و مراحل صدور اجرائیه می‌توانید به لینک زیر مراجعه نمایید: صدور اجرائیه یا دستور اجرا چه شرایط و مراحلی دارد؟

احکام صادره از دادگاه‌ها چگونه قطعی می‌شوند؟

با توجه به آن که ملاک تفکیک حکم قطعی از حکم غیرقطعی، قابلیت یا عدم قابلیت تجدیدنظرخواهی و واخواهی است، احکام صادره از دادگاه‌ها به دو طریق به شرح زیر می‌توانند قطعی محسوب شوند:

• قضات دادگاه‌ها قابلیت یا عدم قابلیت تجدیدنظرخواهی و واخواهی را در انشای حکم قید می‌نمایند. برخی از احکام از ابتدا این قابلیت را نداشته و به صورت قطعی صادر می‌شوند، مانند احکام حضوری صادره از دادگاه‌های تجدیدنظر.
• برخی از احکام صادره از دادگاه‌ها قابلیت تجدیدنظرخواهی و واخواهی را دارند، اما در مهلت قانونی مقرر، هیچ اعتراضی نسبت به آن‌ها نمی‌شود. این دسته از احکام پس از گذشت مهلت مقرر قانونی تجدیدنظرخواهی و واخواهی، قطعیت یافته و لازم‌الاجرا تلقی می‌شوند.

مرجع صادرکننده حکم قطعی

احکام قطعی یا قطعیت یافته، ممکن است از جانب دادگاه بدوی و یا تجدیدنظر صادر شوند. به موجب ماده 330 قانون آیین دادرسی مدنی آرای دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور حقوقی قطعی است، مگر آن که طبق قانون قابل درخواست تجدیدنظر باشند.

برخی از احکام دادگاه‌های بدوی که قابل تجدیدنظرخواهی می‌باشند، در صورت ارائه درخواست تجدیدنظرخواهی در دادگاه تجدیدنظر مورد رسیدگی مجدد قرار می‌گیرند. احکام صادره از جانب دادگاه تجدیدنظر قطعی بوده و حکم قطعی دادگاه تجدیدنظر نامیده می‌شوند.
‌

جهت آشنایی با قوانین و مقررات تجدیدنظرخواهی و شرایط آن می‌توانید به لینک زیر مراجعه نمایید: همه چیز در مورد تجدیدنظر خواهی

آیا حکم قطعی قابل تغییر است؟

قطعی بودن یک حکم یا رأی به معنای عدم قابلیت تغییر در مفاد آن‌ است. با این حال، به این دلیل که ممکن است در صدور حکم قطعی اشتباه یا خطایی رخ داده باشد، در برخی از مواقع به صورت استثنایی امکان تغییر در مفاد حکم قطعی پیش‌بینی شده است. این موارد استثنایی به چهار مورد به شرح زیر تقسیم می‌شود:

دریافت مشاوره حقوقی

1. واخواهی نسبت به حکم غیابی صادره از دادگاه تجدیدنظر

واخواهی از جمله طرق اعتراض نسبت به آرایی است که به صورت غیابی صادر می‌شوند. چنانچه در رسیدگی به یک دعوا خوانده در دادگاه بدوی حضور نداشته و رأی به صورت غیابی به ضرر خواهان صادر شود و خواهان نسبت به این رأی تجدیدنظرخواهی نموده و دادگاه تجدیدنظر به صورت غیابی، رأی را به ضرر خوانده صادر نماید، خوانده می‌تواند به عنوان محکوم‌علیهی که حکم به صورت غیابی به ضرر او صادر شده از رأی دادگاه تجدیدنظر، واخواهی نماید. این امر در حالی است که حکم صادره از دادگاه تجدیدنظر قطعی محسوب می‌شود.

2. اعتراض شخص ثالث

هر فردی که جزو طرفین دعوا نبوده، در فرآیند رسیدگی به دعوا با طرح دعوای ورود ثالث وارد نگردیده و دعوای جلب ثالث نیز نسبت به او مطرح نگردیده، شخص ثالث محسوب می‌شود. چنانچه حکم صادره از دادگاه به ضرر شخص ثالث بوده و یا حقوق او را مورد تضییع قرار دهد، وی می‌تواند در قالب اعتراض شخص ثالث نسبت به حکم دادگاه، علی‌رغم آن که قطعی می‌باشد اعتراض نماید.
‌

به منظور آشنایی با ورود ثالث و نحوه تنظیم دادخواست آن می‌توانید به لینک زیر مراجعه نمایید: دادخواست ورود ثالث چیست و چگونه تنظیم می‌شود؟

3. فرجام‌خواهی

فرجام‌خواهی از دیگر طرق استثنایی اعتراض به احکام قطعی می‌باشد. اصولاً احکام صادره از دادگاه تجدیدنظر قطعی بوده و امکان تغییر در مفاد آن‌ها وجود ندارد. اما بنا به بند الف ماده 368 قانون آیین دادرسی مدنی، چنانچه حکم صادره از دادگاه تجدیدنظر راجع به اصل نکاح و فسخ آن، طلاق، نسب، حجر و یا وقف باشد، امکان فرجام‌خواهی نسبت به آن در دیوان عالی کشور وجود دارد.

دیوان عالی کشور تنها نسبت به احکام قطعی صادره از دادگاه تجدیدنظر که راجع به موضوعات فوق باشد فرجام‌خواهی می‌نماید. دیوان عالی کشور در مرحله فرجام‌خواهی تنها از نظر شکلی اقدام به رسیدگی مجدد نموده و وارد ماهیت دعوا نمی‌شود.
‌

به منظور آشنایی با موارد و شرایط صدور حکم حجر می‌توانید به لینک زیر مراجعه نمایید: صدور حکم حجر در چه مواردی و چگونه انجام می‌شود؟

4. اعاده دادرسی

یکی دیگر از طرق اعتراض نسبت به آرای قطعی صادره از دادگاه‌ها اعاده دادرسی است. اعاده دادرسی هم در دعاوی حقوقی و هم در دعاوی کیفری تحت شرایط خاصی که قانونگذار مقرر نموده است امکان‌پذیر است. جهات اعاده دادرسی حقوقی در ماده 426 قانون آیین دادرسی مدنی و جهات اعاده دادرسی کیفری در ماده 474 قانون آیین دادرسی کیفری بیان شده است.

به دنبال طرح درخواست اعاده دادرسی، علی‌رغم آن که حکم قطعی صادر شده و پرونده مختومه گردیده است، پرونده از حالت مختومه خارج می‌گردد، در دادگاه نخستین مجدداً مورد رسیدگی ماهوی قرار می‌گیرد و در صورتی که اعاده دادرسی وارد دانسته شود، حکم قطعی صادره نقض و حکم جدیدی صادر می‌گردد.
‌

کانال تلگرام لامینگو

جمع‌بندی

در مقام جمع‌بندی بایستی گفت که حکم قطعی یا رأی قطعی به احکامی اطلاق می‌گردد که پس از صدور از جانب دادگاه، دیگر امکان تغییر در مفاد آن و یا اعتراض نسبت به آن به یکی از طرق عادی اعتراض (تجدیدنظرخواهی و واخواهی) وجود ندارد. این احکام یا از ابتدا به صورت قطعی صادر شده و یا با انقضای مهلت قانونی تجدیدنظرخواهی و واخواهی و عدم اعتراض به آن‌ها قطعیت یافته‌اند. اصولاً در شرایط عادی، امکان تغییر در مفاد حکم قطعی و اعتراض نسبت به آن وجود ندارد، اما با حصول شرایطی خاص می‌توان به طریق واخواهی نسبت به حکم غیابی صادره از دادگاه تجدیدنظر، اعتراض شخص ثالث، فرجام‌خواهی و یا اعاده دادرسی نسبت به حکم قطعی اعتراض نمود.

امیدواریم که پس از مطالعه گفتار فوق با تعریف حکم غیابی به صورت کامل آشنا شده باشید. در صورت مواجهه با هر سؤال یا ابهامی در این خصوص، می‌توانید پرسش خود را به منظور پاسخ‌گویی توسط کارشناسان مجموعه لامینگو در قسمت دیدگاه‌ها درج نمایید. همچنین، به منظور بهره‌مندی از خدمات مشاوره‌ای تخصصی مجموعه لامینگو می‌توانید به قسمت دریافت مشاوره مراجعه نموده و با مشاورین متخصص مجموعه لامینگو مشورت نمایید. در صورت تمایل به افزایش دانش حقوقی خود و کسب اطلاعات بیشتر در زمینه‌های مختلف حقوقی می‌توانید به بلاگ لامینگو مراجعه نموده و مطالب حقوقی منتشر شده در این سایت را مطالعه نمایید.