نقض رای در دیوان عالی کشور | موارد نقض رای دادگاه

ممکن است تا به حال شنیده باشید که فرجام‌خواهی متهمی در دیوان عالی کشور رد یا پذیرفته شده است. این موضوع در شرایط کنونی کشور نمود زیادی پیدا کرده است و بسیاری از افرادی که تا کنون به چیستی فرجام‌خواهی توجه نکرده بودند، پس از شنیدن مکرر این موضوع سؤالاتی را درباره موارد نقض رای دادگاه مطرح می‌کنند. دیوان عالی کشور، مرجع فرجام‌خواهی از آرای صادره از دادگاه‌ها است و مهم‌ترین وظیفه دیوان عالی کشور نظارت بر اجرای صحیح قوانین در دادگاه‌ها است. فرجام‌خواهی، بررسی شکلی آرای صادرشده است و دیوان عالی کشور وظیفه دارد تا احکام صادره را با مقررات قانونی و شرعی کشور انطباق داده و در این زمینه اظهار نظر نماید. به‌دلیل اهمیت بسیار فرجام‌خواهی در سرنوشت و میزان مجازات و حکم صادره برای متهمین، در این نوشتار سعی داریم تا موارد نقض رای در دیوان عالی کشور را با هم بررسی کنیم.

ما را در اینستاگرام دنبال کنید

فرجام‌خواهی چیست؟

مطابق با ماده 366 قانون آیین دادرسی مدنی «رسیدگی فرجامی عبارت است از تشخیص انطباق یا عدم انطباق رأی مورد درخواست فرجامی با موازین شرعی و مقررات قانونی». مسئولیت رسیدگی فرجامی به آرای صادره بر عهده دیوان عالی کشور بوده و دیوان عالی کشور بالاترین نهاد قانونی رسیدگی به احکام است. دیوان عالی کشور، صلاحیت رسیدگی ماهوی به دعوا را ندارد و وظیفه این مرجع قانونی، بررسی رای صادر شده در دادگاه از نظر انطباق یا عدم انطباق این رای با مقررات شکلی قانونی است. از آنجایی که دیوان عالی کشور صلاحیت رسیدگی ماهوی به دعوا را ندارد، در نتیجه اگر دیوان عالی کشور رای را منطبق با قوانین نداند، پرونده را برای رسیدگی به مرجعی ارجاع می‌دهد که صلاحیت رسیدگی ماهوی به دعوای مطروحه را دارد. اما اگر دیوان رای صادره را ابرام (تأیید) نماید، آن رای قطعی بوده و باید برای اجرا به دایره اجرای احکام ارسال شود.

دادخواست رسیدگی فرجامی باید توسط طرفین دعوا، قائم مقام، نمایندگان قانونی و وکلای آن‌ها و یا دادستان کل کشور به دادگاهی که رای قابل فرجام‌خواهی را صادر کرده است، تقدیم شود. مهلت دادخواست فرجامی برای اشخاصی که ساکن ایران هستند، 20 روز و برای اشخاصی که مقیم خارج از ایران هستند 2 ماه از تاریخ انقضای مهلت تجدیدنظرخواهی از حکم است. اگر دادخواست مزبور در مهلت قانونی ارائه نشود و یا دادخواست فرجام‌خواهی دارای نقایصی باشد و این نقایص در مدت زمان لازم رفع نشود، در این صورت این دادخواست به‌موجب قراری رد می‌شود. قرار رد دادخواست فرجام‌خواهی ظرف 20 روز قابل شکایت در دیوان عالی کشور است و پس از آن، این قرار قطعی خواهد بود.

چه آرایی قابل فرجام‌خواهی حقوقی است؟

پیش از بیان موارد نقض رای در دیوان عالی کشور بهتر است بدانید اصلاً چه آرایی قابل فرجام‌خواهی هستند. در توضیح اینکه چه آرایی قابل فرجام‌خواهی در دیوان عالی کشور هستند، باید گفت تنها آرایی قابل فرجام‌خواهی هستند که در قانون مشخصاً به آن‌ها اشاره شده باشد. در ارتباط با فرجام‌خواهی از آرای صادره از دادگاه تجدیدنظر باید بدانید که آرای صادره از این دادگاه اصولاً قابل رسیدگی فرجامی نیستند مگر آن آرایی که قانون آ‌ن‌ها را استثنا کرده باشد. این احکام عبارت‌اند از:

1. احکام مربوط به دعاوی غیرمالی اصل نکاح، فسخ نکاح، طلاق، نسب، حجر و وقف.

2. قرارها مشروط بر اینکه اصل حکم آن‌ها قابلیت فرجام‌خواهی داشته باشند.

3. قرار ابطال یا رد داخواست تجدیدنظر که از دادگاه استان صادر شده باشد.

4. قرار سقوط دعوا یا عدم اهلیت یکی از طرفین دعوا.

در ارتباط با فرجام‌خواهی از آرای دادگاه بدوی نیز باید بدانید که احکام صادره در دعاوی مالی در صورتی‌که مورد تجدیدنظرخواهی قرار نگرفته باشد و مبلغ آن بیش از 200 میلیون ریال باشد، قابل فرجام در دیوان عالی کشور است. در ارتباط با احکام صادره در دعاوی غیرمالی در این دادگاه نیز باید بدانید که احکام صادره در دعاوی اصل نکاح، فسخ نکاح، طلاق، نسب، حجر، وقف، حبس و تولیت قابل رسیدگی فرجامی می‌باشند. نکته‌ای که در اینجا باید به آن اشاره کرد این است که قرارهای صادره از دادگاه‌ها در صورتی قابل فرجام‌خواهی هستند که اصل حکم، قابل فرجام‌خواهی باشد.

چه آرایی قابل فرجام‌خواهی حقوقی نیستند؟

در ماده 369 قانون آیین دادرسی مدنی، به احکامی که قابل فرجام‌خواهی نیستند اشاره شده است. احکام غیرقابل فرجام‌خواهی احکامی هستند که در صورت صادر شدن توسط دادگاه، طرفین دعوا حق اعتراض به این حکم در دیوان عالی کشور را ندارند و در نتیجه، اعمال جهات نقض رای در دیوان عالی کشور راهی در این آرا ندارد. این احکام عبارت‌اند از:

1. احکام مستند به اقرار قاطع دعوا در دادگاه.

2. احکام مستند به رای یک یا چند نفر کارشناس که طرفین به‌صورت کتبی آن را قاطع دعوا قرار داده باشند.

3. احکام مستند به سوگند که قاطع دعوا باشد.

4. احکامی که طرفین حق فرجام‌خواهی را از خود سلب نموده باشند.

5. احکامی که ضمن یا بعد از رسیدگی به دعاوی اصلی راجع به متفرعات آن صادر می‌شود، در صورتی‌که حکم راجع به اصل دعوا قابل رسیدگی فرجامی نباشد.

6. احکامی که به‌موجب قوانین خاص غیر قابل فرجام است.

موارد نقض رای در دیوان عالی کشور

پس از آن‌که طرفین دعوا از آرای صادره که از نظر کیفری قابل فرجام‌خواهی هستند، فرجام‌خواهی می‌نمایند دیوان عالی کشور رای مزبور را بررسی می‌نماید و اگر یکی از جهات شکستن رای در دیوان عالی کشور وجود داشته باشد، رای نقض خواهد شد. در ادامه به بررسی موارد نقض حکم در دیوان عالی کشور خواهیم پرداخت.

دریافت مشاوره حقوقی

1. عدم صلاحیت دادگاه صادرکننده رأی

در صورتی‌که دادگاه صادرکننده حکم، صلاحیت ذاتی نداشته باشد این مورد یکی از جهات نقض رای در دیوان عالی کشور است و دیوان این رای را نقض خواهد کرد. علاوه بر این اگر دادگاه صادرکننده حکم، صلاحیت محلی نداشته باشد رأی به این دلیل زمانی نقض می‌شود که خوانده در مهلت مقرر و در اولین جلسه دادگاه رسیدگی‌کننده به رأی این ایراد را مطرح کرده باشد. اگر رأی به‌دلیل عدم صلاحیت ذاتی دادگاه صادرکننده نقض شود، در این صورت دیوان عالی کشور پرونده را برای رسیدگی ماهوی به دادگاهی ارجاع می‌دهد که صلاحیت رسیدگی به رأی را داشته باشد.

2. عدم انطباق رأی صادره با موازین شرعی و مقررات قانونی

مخالفت رأی صادره با مقررات شرعی و قانونی کشور، یکی دیگر از موارد شکستن رای در دیوان عالی کشور است. در صورتی‌که دادگاه رسیدگی‌کننده به دعوا حکمی صادر کرده باشد که با موازین شرعی و مقررات قانونی کشور منطبق نباشد، در این صورت این رای در دیوان عالی کشور نقض می‌شود و این موضوع یکی از موارد نقض رای دادگاه است. برای مثال اگر حکم پیش از اتمام مهلت اعتراض به آن قطعی شده باشد و یا در صدور رای، حقوق قانونی طرفین دعوا رعایت نشده باشد در این صورت این رای در دیوان نقض می‌شود. علاوه بر این چنانچه قوانین و مقررات لازم در ارتباط با موضوع دعوا وجود نداشته باشد و دادگاه به دعوا بر اساس موازین شرعی رسیدگی نماید و حکم دهد و این حکم مطابق با موازین شرعی نباشد، در این صورت این حکم در دیوان عالی کشور نقض خواهد شد.

3. شکستن رای در دیوان عالی کشور به دلیل صدور آرای مغایر

صدور آرای مغایر در صورتی اتفاق می‌افتد که یک موضوع، میان اصحاب دعوا قبلاً مورد رسیدگی قرار گرفته باشد، اما همین موضوع و بدون دلیل قانونی، دوباره میان همان اصحاب دعوا مطرح شود. در این حالت چنانچه خوانده دعوا ایراد امر قضاوت‌شده را مطرح نکند و دادگاه این‌بار حکمی مغایر با حکم سابق دهد و این حکم نیز قطعی شود، دیوان عالی کشور آن را نقض می‌کند و این مورد یکی از جهات نقض رای در دادگاه است.

توجه داشته باشید که نقض رای به این دلیل باید شرایطی داشته باشد؛ مانند اینکه موضوع یکسان باید میان اصحاب دعوای یکسان مطرح شود و حکم صادره در هر دو دعوا قطعی شده باشد. علاوه بر این، صدور آرای مغایر نباید سبب قانونی داشته باشد. برای مثال اگر صدور آرای مغایر به‌دلیل ایجاد تغییر در شرایط پرونده باشد، این مورد دیگر از جهات نقض رای در دیوان عالی کشور نمی‌باشد.

4. نقص تحقیقات و عدم توجه کافی به دلایل طرفین دعوای کیفری

مطابق با قانون آیین دادرسی کیفری، اگر تحقیقات انجام‌شده در جهت صدور حکم ناقص بوده و یا به دلایل و مدافعات طرفین توجه نشده باشد، در این صورت رای صادره در دیوان عالی کشور نقض خواهد شد. برای مثال اگر قاضی، تحقیقات کافی در جهت اثبات جرم انجام نداده باشد و از مواردی مانند تحقیق محلی، معاینه محل و کارشناسی برای روشن شدن ابعاد پرونده استفاده نکرده باشد و بدون محرز شدن جرم، اقدام به صدور رای نماید در این صورت این رای در دیوان عالی کشور نقض خواهد شد. علاوه بر این، اگر به دفاعیات متهم در دادگاه رسیدگی نشود و یا متهم در شرایطی نباشد که بتواند دفاع لازم را انجام دهد و بدون استماع دفاعیات حکم صادر شود، در این صورت نیز رای صادره نقض خواهد شد.

این مطلب را نیز بخوانید: حکم لازم‌الاجرا به چه معناست؟

5. عدم رعایت اصول دادرسی، قواعد آمره و حقوق اصحاب دعوی

اگر عدم رعایت اصول دادرسی و قواعد آمره و حقوق اصحاب دعوا به‌اندازه‌ای حائز اهمیت باشد که رای صادره را از اعتبار ساقط نماید، در این صورت این موارد از جهات نقض رای در دیوان عالی کشور محسوب می‌شوند. برای مثال یکی از حقوق هر متهمی، حق دسترسی به وکیل تعیینی است و به این حق در قانون مستقیماً اشاره شده است. با توجه به این موضوع اگر دادگاه به متهم اجازه و حق دسترسی به وکیل تعیینی را ندهد و دادرسی در شرایطی انجام شود که متهم محروم از داشتن وکیل مورد نظر باشد، در این صورت اصول دادرسی در این پرونده رعایت نشده است و در نتیجه، رای صادره در دیوان عالی کشور نقض می‌شود.

6. عدم انطباق مستندات پرونده با مدارک موجود

یکی از موارد نقض رای کیفری در دیوان عالی عدم انطباق مستندات پرونده با مدارک موجود است. در رسیدگی به هر پرونده‌ای، دادگاه باید مدارک لازم را جمع‌آوری کرده و قاضی باید بر اساس و با استناد به مدارک موجود صدور رای نماید. اما گاهی ممکن است قاضی دادگاه، مدارک موجود در پرونده را نادیده گرفته و در صدور حکم به مواردی استناد نماید که مطابق با مدارک موجود نیست. این مورد یکی از جهات نقض حکم در دادگاه است و اگر این جهت از جهات فرجام‌خواهی احراز شود، رای صادره در دیوان عالی کشور نقض خواهد شد.

7. سوء تفسیر از قرارداد

اگر حکم دادگاه در اثر تفسیر نادرست از قراردادی باشد که منشاء دعوا است، در این صورت حکم مزبور در دیوان عالی کشور نقض می‌شود. برای مثال اگر قرارداد منشاء دعوا یک عقد بیع باشد اما دادگاه این قرارداد را یک عقد اجاره بداند و بر اساس عقد اجاره حکم دهد، در این صورت حکم مزبور در دیوان نقض خواهد شد.

8. نقض رای در دیوان عالی کشور به دلیل عدم صحت مندرجات رای

اگر طرفین دعوا طی فرآیند دادرسی اسناد، مدارکی و نوشته‌ات ارائه نموده باشند و رای دادگاه بر اساس این موارد صادر شود و سپس مشخص شود صحت این اسناد زیر سوال است، در این صورت این رای در دیوان عالی کشور نقض خواهد شد. نکته‌ای که باید به آن اشاره داشت این است که پس از مشخص شدن عدم صحت یکی از این موارد و نقض رای، دیوان خود به پرونده رسیدگی نمی‌کند و پرونده را برای رسیدگی به مرجع صالح ارجاع می‌نماید.

نتیجه‌گیری

فرجام‌خواهی یکی از روش‌های اعتراض به آرای صادره از دادگاه‌ها است و رسیدگی به دادخواست فرجامی، توسط دیوان عالی کشور که برترین نهاد قضاوتی در ایران است، انجام می‌شود. آرایی که از دادگاه‌ها صادر می‌شوند به دو دسته آرای قابل فرجام‌خواهی و آرای غیرقابل فرجام‌خواهی تقسیم می‌شوند و قانون‌گذار در قانون آیین دادرسی مدنی، مشخصاً به آرایی که فرجام‌خواهی از آن‌ها ممکن است و آرایی که غیرقابل فرجام‌خواهی هستند اشاره کرده است. اما موضوعی که بسیار مهم است و باید به آن توجه کرد این است که تنها قابلیت فرجام‌خواهی یک رأی برای آغاز رسیدگی فرجامی کافی نبوده و باید یکی از جهات و موارد نقض رای دادگاه در دیوان عالی کشور وجود داشته باشد. جهات نقض حکم در دیوان عالی کشور مواردی مانند عدم انطباق رای با قوانین، عدم صلاحیت دادگاه رسیدگی‌کننده و عدم رعایت اصول دادرسی را در بر می‌گیرد.

در این نوشتار ما سعی کردیم تا هر آنچه لازم است شما در ارتباط با فرجام‌خواهی از آرا و جهات نقض رای در دیوان بدانید را بیان کنیم. در جهات نقض رای مثال‌هایی بیان شد تا درک موضوع برای شما راحت‌تر باشد. با این وجود شما می‌توانید در صورتی‌که نیاز به کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه دارید با همکاران ما در تیم حقوقی لامینگو در ارتباط باشید و مشاوره حقوقی تلفنی و حضوری را از این افراد دریافت نمایید. تنظیم دادخواست فرجام‌خواهی و ارائه این دادخواست به دادگاه رسیدگی‌کننده حکم، کار راحتی نبوده و ممکن است دادخواست شما در نهایت توسط دیوان عالی کشور رد شود. به همین دلیل نیاز است تا در انجام پروسه اعتراض به رای از وکلا و کارشناسان حقوقی باتجربه مشورت گرفته و از راهنمایی این اشخاص بهره‌مند شوید.

کانال تلگرام لامینگو

بلاگ حقوقی لامینگو

مطلبی که آن را مطالعه کردید یکی از مطالب بلاگ حقوقی لامینگو است. بلاگ لامینگو پلتفرم ارائه محتوا است و همکاران ما در تیم تولید محتوای لامینگو روزانه مطالبی را با موضوعات مختلف حقوقی، کیفری، قراردادها، کسب‌وکار و امضای الکترونیک در این بلاگ منتشر می‌کنند. مطالعه این مطالب سبب افزایش دانش حقوقی شما می‌شود و به همین دلیل، پیشنهاد ما به شما این است که وارد بلاگ لامینگو شوید و به مطالعه مطالب این بلاگ بپردازید.

پس از ورود به بلاگ و بررسی محتواها شما می‌توانید در صورتی‌که پرسشی درباره موضوعات دارید، سؤال خود را در انتهای همان مطلب برای ما بنویسید تا همکاران ما در سریع‌ترین زمان ممکن به آن پاسخ دهند. در پایان ضمن تشکر از وقت و توجه شما خواهشمندیم تا نظرات و انتقادات خود در ارتباط با مطالب بلاگ لامینگو را با ما به اشتراک بگذارید و از این طریق به ما در بهبود کیفیت مطالب کمک کنید. لامینگو را به دوستان و آشنایان خود معرفی نمایید و ما را در شبکه‌های اجتماعی نیز دنبال کنید.