انواع قرار تامین کیفری و شرایط صدور هر یک از آن‌ها

قرار تأمین کیفری، ارتباط نزدیکی با حقوق افراد دارد و موجب تضمین یا تحدید حقوق افراد می‌شود. به موجب تصویب قانون جدید آیین دادرسی کیفری در سال 92، تحولات بسیاری در نظام قضایی ایران در حوزه قرار تامین کیفری به وجود آمد و تعداد بیشتری از قرارهای تأمین و نظارت قضایی تأسیس شد. قرار تأمین کیفری، با توجه به آنچه از نام آن نیز پیدا است، به معنای تأمین و تضمین حضور متهم نزد مقام قضایی است. قرارها را می‌توان به قرارهای اِعدادی و نهایی تقسیم نمود. قرار اعدادی در راستای تکمیل پرونده و دسترسی به متهم بوده و قرار نهایی در جهت خروج پرونده از دسترس قاضی صادر می‌شود که می‌تواند موجب خاتمه پرونده یا انتقال آن به مقام قضایی دیگری باشد. قرار تامین کیفری از قرارهای اعدادی می‌باشد و ما در این مطلب تلاش خواهیم کرد نگاهی کلی بر انواع قرار تامین کیفری و شرایط آنها بیندازیم.

‌

ما را در اینستاگرام دنبال کنید

تعریف قرار تامین کیفری

تأمین، به معنای ایمن کردن و حفظ کردن است و قرار تأمین نیز به معنای در دسترس نگه‌داشتن و تضمین حضور متهم است. ماده 217 قانون آیین دادرسی کیفری در تعریف قرار تامین کیفری آورده است «به منظور دسترسی به متهم و حضور به موقع وی، جلوگیری از فرار یا مخفی شدن او و تضمین حقوق بزه‌دیده برای جبران ضرر و زیان وی، پس از تفهیم اتهام و تحقیق لازم، در صورت وجود دلایل کافی توسط بازپرس صادر می‌شود.» در این تعریف سه شرط نیز برای صدور قرار تامین کیفری در نظر گرفته شده است؛ اول تفهیم اتهام به متهم، دوم انجام تحقیقات لازم و سوم وجود دلایل کافی در رابطه با نسبت جرم و اتهام به متهم.

انواع قرار تامین کیفری

بازپرس پرونده، با توجه به مواردی چون اهمیت و شدت جرم و شرایط متهم، اقدام به صدور یکی از قرارهای تأمین برای متهم می‌نماید. ماده 217 قانون آیین دادرسی کیفری، قرار تامین کیفری را به ده مورد تقسیم و تعیین کرده است. در ادامه به صورت مختصر با هر یک از این موارد آشنا می‌شویم.

الف) التزام به حضور با قول شرف

خفیف‌ترین قرار تامین کیفری که می‌توان برای متهم صادر کرد، قرار التزام با قول شرف است. در این قرار، متهم با قول شرف متعهد می‌شود در زمان لازم در مرجع قضایی حاضر گردد. این قرار تنها برای جرایم بسیار سبک و کم‌اهمیت کاربرد دارد و در صورتی که متهم از حضور سر باز زند، برای حضور او در صورت نیاز باید دستور جلب صادر شود.

ب) التزام به حضور با تعیین وجه التزام

در این نوع از قرار تامین کیفری، متهم حضور خود را با تعیین مبلغی به عنوان وجه التزام تضمین می‌کند. به این صورت که بازپرس با توجه به شرایط متهم و شدت و اهمیت جرم، مبلغی را تعیین می‌کند و متهم متعهد می‌شود در زمان احضار، نزد مرجع قضایی حاضر شود. در صورت عدم حضور او دستور أخذ و ضبط مبلغ صادر می‌شود.

در صورتی که متهم از پذیرش این قرار خودداری نماید، قرار صادر شده به قرار کفالت تبدیل می‌شود. همچنین در صورت ناتوانی یا عدم معرفی کفیل، متهم بازداشت خواهد شد. عدم حضور متهم در زمان لازم، ممکن است به علت عذری موجه باشد. اگر عدم حضور به علت یکی از جهات عذر موجه که در قانون ذکر شده است باشد، در این صورت می‌توان از أخذ و ضبط مبلغ وجه التزام جلوگیری نمود.

‌

برای مطالعه کامل این قرار بخوانید: قرار التزام به حضور متهم با تعیین وجه التزام

‌

پ) التزام به عدم خروج از حوزه قضایی با قول شرف

التزام به عدم خروج از حوزه قضایی نوعی دیگر از قرار تامین کیفری است که می‌تواند تعهد به حضور با قول شرف یا با وجه التزام باشد. در صورتی که قرار التزام با قول شرف صادر شده باشد تعهد، بیشتر جنبه اخلاقی دارد و در جرایم سبک و کم‌اهمیت صادر می‌شود. در این گونه از قرارهای تأمین، متهم تعهد داده است که از حوزه قضایی خارج نشود. حوزه قضایی، محدوده‌ای است که یک دادگاه یا دادسرای آن صلاحیت محلی رسیدگی به جرایم آن محدوده را دارد. در صورت عدم رعایت قرار صادر شده توسط متهم، می‌توان با صدور دستور جلب او را به مرجع قضایی تسلیم نمود.

ت) التزام به عدم خروج از حوزه قضایی با تعیین وجه التزام

این قرار تامین کیفری مانند مورد مطرح شده در بند قبل است با این تفاوت که در مورد حاضر، به جای التزام با قول شرف که جنبه اخلاقی داشته و ضمانت اجرای جدی و محکمی ندارد، متهم با تعهد مبلغ وجه التزام، ملتزم می‌شود و عدم خروج خود از حوزه قضایی را تضمین می‌کند. تخطی از تعهد داده شده می‌تواند با توجه به شرایط و نظر بازپرس منجر به تشدید قرار و تبدیل به قرار کفالت یا وثیقه باشد و یا در صورتی که در پی احضار، متهم حاضر نشود و از حوزه قضایی خارج شده باشد، مبلغ وجه التزام اخذ و ضبط گردد.

دریافت مشاوره حقوقی

ث) التزام به معرفی نوبه‌ای خود به صورت هفتگی یا ماهانه به مرجع قضایی یا انتظامی با تعیین وجه التزام

قرار التزام به معرفی نوبه‌ای به مرجع قضایی، به نوعی جنبه نظارتی و مراقبتی دارد و برای هدف نظارت بر وضعیت و پیشگیری از ارتکاب جرم، متهم باید خود را در نوبت‌های مشخص‌شده به مرجع قضایی معرفی نماید. این قرار تامین کیفری نزدیکی بسیاری از حیث مقررات حاکم، با قرار التزام به حضور با تعیین وجه التزام دارد. اگر متهم صدور این قرار را نپذیرد، بازپرس اقدام به صدور قرار کفالت خواهد نمود و چنانچه کفیل معرفی نشود متهم بازداشت خواهد شد.

ج) التزام مستخدمان رسمی به حضور با تعیین وجه التزام با موافقت متهم و پس از اخذ تعهد پرداخت

همانطور که از عنوان آن پیدا است، این قرار برای مستخدمان رسمی و نیروهای مسلح تعیین شده است. هدف از آن سهولت در دسترسی به مبلغ وجه التزام و پرداخت از محل حقوق و درآمد ایشان است. در نتیجه برای آن‌که این قرار صادر گردد، علاوه بر موافقت متهم، نیاز به أخذ گواهی تعهد پرداخت از حقوق از سازمان مربوطه می‌باشد و بدون وجود این گواهی، صدور چنین قراری معنا نخواهد داشت و بازپرس می‌تواند قرار دیگری صادر نماید.

چ) التزام به عدم خروج از منزل یا محل اقامت تعیین شده با موافقت متهم با تعیین وجه التزام

قرار التزام به عدم خروج از منزل یا محل اقامت با قرار بازداشت، تقارب و نزدیکی دارد و مستلزم نظارت از طریق تجهیزات الکترونیکی یا نظارت بدون آن است. شخص از این طریق تحت نظارت قرار می‌گیرد و بدون حضور در محیط بازداشتگاه، در محل اقامت خود می‌ماند و دسترسی به متهم با ضریب اطمینان بالایی را ایجاد می‌کند. تخطی از حضور در زمان احضار و خروج از محدوده سکونت مشخص شده، منجر به اخذ و ضبط مبلغ وجه التزام می‌گردد.

ح) اخذ کفیل با تعیین وجه‌الکفاله

در این قرار تامین کیفری، شخص ثالث، حضور متهم نزد مرجع قضایی را در مقابل مبلغی تحت عنوان وجه‌الکفاله، متعهد شده و تضمین می‌نماید. عدم معرفی کفیل، قرار مذکور به قرار وثیقه تبدیل می‌شود و عدم امکان سپردن وثیقه از سوی متهم، منجر به بازداشت وی می‌گردد. هر زمان که متهم به مرجع قضایی احضار گردد، کفیل باید او را به مرجع قضایی تحویل دهد. در صورت عدم حضور متهم به کفیل اخطار داده خواهد شد که ظرف یک ماه متهم را معرفی نماید. اگر کفیل نتواند و متهم حاضر نشود، دستور اخذ و ضبط وجه‌الکفاله صادر می‌گردد. باید بدانیم که اگر کفیل پیش از دستور اخذ وجه‌الکفاله، فوت نماید، کفالت منتفی شده و متهم باید کفیل دیگری معرفی نماید.

برای مطالعه بیشتر درباره این نوع قرار بخوانید: همه چیز درباره قرار کفالت و شرایط و موارد صدور آن

خ) اخذ وثیقه اعم از وجه نقد، ضمانت‌نامه بانکی، مال منقول یا غیرمنقول

در قرار وثیقه، متهم برای آزادی و رهایی از بازداشت موقت، باید مالی را در ازای آزادی و برای تضمین حضور خود در زمان مقتضی بسپارد. این مال در ابتدا سپرده می‌شود و نیازمند وقوع تخلف از تعهد نمی‌باشد. با توجه به آنچه در عنوان این قرار تامین کیفری نیز مشخص است، وثیقه می‌تواند وجه نقد، ضمانت‌نامه بانکی، مال منقول یا غیرمنقول باشد.

وثیقه‌گذار می‌تواند خود متهم یا شخص ثالث باشد و محدودیتی از این جهت وجود ندارد. مبلغ وثیقه با توجه به اهمیت و شدت جرمی که واقع شده است تعیین می‌گردد. همچنین در مواردی که شاکی خصوصی وجود داشته باشد، مبلغ وثیقه از ضرر و زیان وارد شده بر او نباید کمتر باشد. در نهایت با صدور قرار اخذ وثیقه و تایید و سپردن وثیقه توسط وثیقه‌گذار، صدور این قرار نهایی می‌شود.

عدم حضور متهم در زمان احضار، می‌تواند منجر به ضبط مبلغ وثیقه سپرده شده گردد. همچنین اگر وثیقه‌گذار شخص ثالث باشد، مهلتی یک ماهه به او داده می‌شود تا متهم را تحویل دهد تا مبلغ وثیقه ضبط نگردد.

برای مطالعه کاملتر درباره این قرار، بخوانید: قرار وثیقه چه زمانی صادر می‌شود؟ | شرایط ضبط وثیقه

د) بازداشت موقت با رعایت شرایط مقرر قانونی

به جهت شدت بالای این قرار تامین کیفری و سلب آزادی متهم، موارد مجاز صدور این قرار در قانون مشخص گردیده و خارج از موارد تصریح شده در قانون امکان صدور قرار بازداشت موقت وجود نخواهد داشت. قرار بازداشت موقت در دو حالت اختیاری و اجباری تعیین شده است. موارد بازداشت اختیاری عبارتند از:

الف. جرایمی که مجازات قانونی آنها سلب حیات، حبس ابد یا قطع عضو و جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی که میزان دیه آنها ثلث دیه کامل یا بیش از آن است.

ب. جرایم تعزیری که درجه 4 یا بالاتر است.

پ. جرایم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور که مجازات قانونی آنها درجه پنج و بالاتر است.

ت. ایجاد مزاحمت و آزار و اذیت بانوان و اطفال و تظاهر، قدرت‌نمایی و ایجاد مزاحمت برای اشخاص که به وسیله چاقو یا هر نوع اسلحه انجام شود.

ث. سرقت، کلاهبرداری، ارتشاء، اختلاس، خیانت در امانت، جعل یا استفاده از سند معجول در صورتی که مشمول بند «ب» این ماده نباشد و متهم دارای یک فقره سابقه محکومیت قطعی به علت هر یک از جرایم مذکور باشد.

یک مورد از صدور قرار بازداشت اجباری، در ماده 618 قانون آیین دادرسی کیفری آمده است. که در جرایم نظامی خاصی در زمان جنگ، باید قرار بازداشت موقت صادر گردد.

همچنین صدور قرار بازداشت موقت منوط به وجود یکی از دلایل زیر می‌باشد:

الف. آزاد بودن متهم موجب از بین رفتن آثار و ادله جرم یا باعث تبانی با متهمان دیگر یا شهود و مطلعان واقعه گردد یا سبب امتناع شهود از شهادت شود.

ب. بیم فرار یا مخفی شدن متهم وجود داشته باشد به نحوی که نتوان به طریق دیگر از آن جلوگیری کرد.

پ. آزادی متهم مخل نظم عمومی یا موجب به خطر افتادن جان شاکی، شهود یا خانواده آنان یا خود متهم باشد.

موارد اعتراض به اجرای قرار تامین کیفری

در مواردی که وثیقه، کفیل یا وجه التزام تعیین شده باشد و دستور اخذ و ضبط آن صادر گردد، متهم می‌تواند ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ نسبت به آن شکایت کند. این موارد عبارتند از:

الف. هرگاه مدعی شوند در اخذ وجه التزام و وجه‌الکفاله و یا ضبط وثیقه مقررات مربوط رعایت نشده است.

ب. هرگاه مدعی شوند متهم در موعد مقرر حاضر شده یا او را حاضر کرده‌اند یا شخص ثالثی متهم را حاضر کرده است.

پ. هرگاه مدعی شوند با عذر موجه، متهم نتوانسته حاضر شود یا کفیل و وثیقه‌گذار با عذر موجه نتوانسته‌اند متهم را حاضر کنند.

ت. هرگاه مدعی شوند پس از صدور قرار قبولی کفالت یا التزام، معسر شده‌اند.

ث. هرگاه کفیل یا وثیقه‌گذار مدعی شوند تسلیم متهم به علت فوت او در مهلت مقرر ممکن نبوده است.

قرار بازداشت و قرار ابقای آن نیز قابل اعتراض بوده و متهم ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ، می‌تواند نسبت به قرار صادره اعتراض نماید.

کانال تلگرام لامینگو

کلام پایانی

با انواع قرار تامین کیفری به طور مختصر آشنا شدیم. قرارهای تأمین در انواعی که قانون مشخص کرده است جهت حفظ حقوق اشخاص و همچنین دسترسی به متهم با توجه به شرایط و ضوابط مقرر قانونی صادر می‌شوند. اطلاع از آنها و شرایط صدور و اجرای هر کدام و همچنین نحوه اعتراض به دستورات مقام قضایی در حفظ حقوق طرفین و ذی‌نفعان دعوا نقش بسزایی دارد. هدف از تقریر مطلب حاضر، به دست دادن آگاهی کلی از انواع قرارهای تأمین و شرایط حاکم بر آن بوده است و امید است مورد توجه شما واقع شده باشد. برای دریافت مشاوره حقوقی در رابطه با مسائل و موضوعات مرتبط با احکام و قرارهای صادره از مراجع قضایی و پاسداری از حقوق قانونی خود، می‌توانید با مراجعه به بخش مشاوره حقوقی لامینگو از خدمات مشاوره با بالاترین کیفیت بهره‌مند گردید.

حتما ما را با نظرات و انتقادات خود در بخش دیدگاه‌ها همراهی بفرمایید. برای مطالعه مطالب بیشتر و خواندن سایر مطالب مورد نظر خود می‌توانید از بلاگ حقوقی لامینگو دیدن فرمایید.