راهنمای کامل موانع ارث و موارد محرومیت قانونی از ارث

زمانی که شخصی فوت می‌کند، اموال و دارایی او مطابق مقررات قانونی به ورثه او می‌رسد. همچنین اگر شخص، وصیتی داشته باشد مطابق آن عمل خواهد شد. حتما شنیده‌اید که والدی بخواهد وارثی را از ارث محروم کند. اما آیا چنین امری ممکن است؟ شخص تا زمانی که در قید حیات باشد، می‌تواند هرگونه دخل و تصرفی در اموال خود داشته باشد و به عنوان مثال، تمام اموال خود را به نام یک شخص بزند، اما اگر در زمان فوت، اموالی داشته باشد در وصیت نمی‌تواند ورثه را کلاً از ارث محروم کند و وصیت تنها تا میزان یک سوم اموال نافذ می‌باشد. همچنین بعضی حالات و رفتارها می‌تواند منجر به فقدان صلاحیت وراث در دریافت ارث شده و آنان را از دریافت سهم‌الارث منع سازد. در قانون مواردی به عنوان موانع ارث و محرومیت از ارث تعریف شده است. بررسی این موارد موضوع بحث ما خواهد بود.

‌

ما را در اینستاگرام دنبال کنید

موانع ارث شامل چه مواردی می‌شود؟

مواد 875 تا 885 قانون مدنی، به شرایط و موانع ارث پرداخته است. موانع ارث را می‌توان در شش عنوان مطرح کرد: قتل مورث، کفر، لعان، نسب نامشروع، جنین و غایب بودن. در ذیل به بررسی این موارد می‌پردازیم.
‌

همچنین برای مطالعه بیشتر در خصوص ارث پیشنهاد می‌کنیم این مطلب را نیز بخوانید: نحوه تقسیم ارث بر اساس قانون | سهم ارث فرزندان | سهم ارث همسر

1.‌ قتل مورث

در ماده 880 قانون مدنی آمده است «قتل از موانع ارث است. بنابراین کسی که مورث خود را عمداً بکشد از ارث او ممنوع می‌شود. اعم از اینکه قتل بالمباشره باشد یا بالتسبیب و منفرداً باشد یا به شرکت دیگری.» اولین نکته در خصوص ماده فوق، عمدی بودن قتل است. همچنین قتل باید نامشروع باشد. در ذیل به بررسی این دو مورد می‌پردازیم.

قتل عمد باشد

در قانون، قتل به سه حالت عمد، شبه عمد و خطای محض تقسیم می‌شود. قتل می‌تواند توسط وارث به تنهایی صورت پذیرفته باشد یا به همراه شخص یا اشخاص دیگر و نکته حائز اهمیت در اینجا انتساب فعل قتل به او می‌باشد. از الفاظ مباشرت و تسبیب نیز نام برده شده است که در راستای همین امر است. یعنی وارث ممکن است خود، مستقیماً قتل را انجام داده باشد؛ مانند اینکه با اسلحه، مرتکب قتل مورث شود یا سببی را فراهم سازد که به قتل مورث منجر شود؛ مانند اینکه به دروغ شهادتی دهد که منجر به اعدام مورث شود.
‌

برای آشنایی بیشتر با این موضوع بخوانید: هر آنچه درباره‌ جرم قتل و نکات حقوقی آن باید بدانید

قتل نامشروع باشد

مورد دیگر، نامشروع بودن قتل صورت گرفته است. قتل باید علاوه بر عمدی بودن، نامشروع نیز باشد. مطابق ماده 881 قانون مدنی، قتل اگر به حکم قانون یا برای دفاع باشد، مانع ارث نخواهد بود. در مواقعی ممکن است که قانون اجازه قتل مورث را داده باشد. مانند موردی که حکم به اعدام مورث داده شده باشد و وارث، مجری آن باشد. همچنین قتل اگر دفاع مشروع باشد، موجب ممنوعیت ارث نخواهد بود. مطابق ماده 156 قانون مجازات اسلامی «هرگاه فردی در مقام دفاع از نفس، عرض، ناموس، مال یا آزادی تن خود یا دیگری در برابر هرگونه تجاوز یا خطر فعلی یا قریب‌الوقوع با رعایت مراحل دفاع، مرتکب رفتاری شود که طبق قانون جرم محسوب می‌شود، در صورت اجتماع شرایط زیر مجازات نمی‌شود:

الف) رفتار ارتکابی برای دفع تجاوز یا خطر ضرورت داشته باشد.

ب) دفاع مستند به قرائن معقول یا خوف عقلایی باشد.

پ) خطر و تجاوز به سبب اقدام آگاهانه یا تجاوز خود فرد و دفاع دیگری صورت نگرفته باشد.

ت) توسل به قوای دولتی بدون فوت وقت عملاً ممکن نباشد یا مداخله آنان در دفع تجاوز و خطر موثر واقع نشود.»
‌

برای اطلاعات بیشتر درباره دفاع مشروع، این مطلب را نیز دنبال کنید: حق دفاع از خود یا دفاع مشروع در قانون چیست و چه شرایطی دارد؟

2.‌ کفر

مورد دیگر از موانع ارث، کافر بودن وارث است. کفر به معنای مسلمان نبودن می‌باشد و تقاوتی ندارد که شخص، به دین و آیین دیگری معتقد باشد یا نباشد. ماده 881 مکرر قانون مدنی می‌گوید «کافر از مسلم ارث نمی‌برد و اگر در بین ورثه متوفای کافری، مسلم باشد وراث کافر ارث نمی‌برند اگر چه از لحاظ طبقه و درجه مقدم بر مسلم باشند.» در نتیجه اگر متوفی کافر بوده و ورثه مسلمان داشته باشد ارث به مسلمان می‌رسد و اگر متوفی مسلمان بوده و ورثه کافر داشته باشد، ارث به کافر تعلق نمی‌گیرد. همچنین باید دانست که ملاک تأثیر کفر و ایمان بر ارث، زمان تحقق ارث؛ یعنی زمان فوت مورث است و وضعیت وارث در آن زمان ملاک عمل قرار می‌گیرد.

3.‌ لعان

مورد دیگری که به موجب ماده 882 قانون مدنی از موانع ارث شناخته می‌شود، لعان است. لعان به معنی لعنت و نفرین است و در حقوق به معنی آن است که مرد به همسر خود نسبت زنا دهد و انتساب فرزند به خود را انکار کند. لعان موجب می‌شود زن و شوهر از یکدیگر ارث نبرند. همچنین فرزندی که برای انکار انتساب او لعان صورت گرفته، از پدر و اجداد پدری ارث نمی‌برد و پدر نیز از او ارث نمی‌برد، اما فرزند از مادر و اجداد مادری ارث می‌برد و ایشان نیز از فرزند ارث می‌برند. اگر پدر از لعان رجوع کند، فرزند از پدر ارث می‌برد، اما پدر کماکان از فرزند ارث نمی‌برد.

دریافت مشاوره حقوقی

4.‌ نسب نامشروع

نسب نامشروع، یعنی فرزندی که از زنا متولد شده باشد نیز از موانع ارث می‌باشد. ارتباط و نسب قانونی و مشروع میان پدر و مادر زناکار و فرزند برقرار نمی‌شود. در نتیجه ارث نیز میان ایشان برقرار نیست. فرزند متولد از زنا از پدر و مادر خود ارث نمی‌برد و پدر و مادر نیز از آن فرزند ارث نمی‌برند. البته اگر زنا و رابطه نامشروع تنها نسبت به یک طرف ثابت باشد و نسبت به طرف دیگر رابطه، به واسطه اکراه یا شبهه، ثابت نباشد رابطه ارث‌بری از طرف مشروع وجود خواهد داشت.

5.‌ جنین

اگر در هنگام فوت مورث، جنینی وجود داشته باشد می‌تواند مانع از ارث تمام یا بعضی از وراث شود. در این صورت تقسیم ارث انجام نمی‌شود تا وضعیت او مشخص گردد. اگر جنین، مانع از ارث بردن سایر وراث نباشد در تقسیم ترکه باید به میزان دو پسر از همان طبقه، سهم‌الارث جنین کنار گذاشته شود تا وضعیت جنین بعداً مشخص گردد. شرایط ارث بردن جنین به این صورت است که باید در هنگام فوت مورث، نطفه او تشکیل شده باشد و زنده به دنیا بیاید.
‌

همچنین بخوانید: سهم الارث جنین چگونه محاسبه می‌شود و در چه شرایطی مشمول ارث خواهد شد؟

6.‌ غایب مفقودالاثر

اگر در بین وراث، غایب مفقودالاثری وجود داشته باشد سهم او تا زمان مشخص شدن وضعیتش کنار گذاشته می‌شود. اگر مشخص شود قبل از مورث فوت شده است، سهم او میان سایر وراث تقسیم می‌گردد و در غیر این صورت به او یا وراث او می‌رسد.

محرومیت از ارث چیست؟

آنچه از محرومیت از ارث شناخته می‌شود به همان معنی موانع ارث بوده که با آن آشنا شدیم. مورد دیگری نیز که بسیار با عنوان محرومیت از ارث شناخته شده و استفاده می‌شود زمانی است که مورث به ورثه خود می‌گوید تو را از ارث محروم می‌کنم! چنین عملی به صورت کلی ممکن نمی‌باشد و کسی نمی‌تواند ورثه را کلاً محروم نماید. هر شخص تا زمانی که در قید حیات است امکان هر نوع دخل و تصرف در امول خود را دارد. در نتیجه می‌تواند به هر نحوی که بخواهد، اموال خود را به دیگران انتقال دهد. اما پس از فوت، خواسته‌ها و امیال او تنها در قالب وصیت می‌ماند. وصیت، تنها تا یک سوم اموال نافذ است و اگر مورث بخواهد از طریق وصیت، ورثه را از ارث محروم کند خواسته او به میزان حداکثر یک سوم نافذ و قابل اجرا خواهد بود.

مورد دیگر محرومیت از ارث که در قانون به آن پرداخته شده است، حجب می‌باشد که در دو قسمت حجب حرمانی و حجب نقصانی مطرح می‌گردد. به این معنی که یک وارث، به علت وجود وارث دیگر به طور کلی یا جزئی از ارث محروم می‌ماند. این مبحث در راستای قوانین کلی ارث و نحوه تقسیم میان ورثه می‌باشد؛ به این معنی که وجود وارث نزدیکتر در طبقات ارث، وارث دورتر را از ارث محروم می‌سازد و ارث به او تعلق نمی‌گیرد.

کانال تلگرام لامینگو

جمع‌بندی

موانع ارث را برشمردیم و با شرایط آن آشنا شدیم. مبحث ارث در قانون مدنی از موضوعات رایج و پرکاربرد در زندگی مردم می‌باشد. در نتیجه این امر، آشنایی با احکام آن و تعلق گرفتن یا نگرفتن سهم‌الارث از اهمیت بالایی برای افراد جامعه برخوردار است. پس از فوت مورث، باید وراث، یکدیگر و میزان سهم خود را بشناسند و برای دریافت گواهی انحصار وراثت اقدام نمایند. در این بین ممکن است شخصی به علت یکی از موارد ممنوعیت و محرومیت از ارث، صلاحیت دریافت ارث را نداشته باشد که در سهم سایر وراث و حقوق آنان تاثیرگذار خواهد بود.

برای آشنایی با حقوق قانونی خود و شرایط و احکام مربوط به ارث یا مواردی مانند اثبات حق بر ترکه یا اثبات وجود موانع ارث و تعیین سهم‌الارث و دریافت انحصار وراثت، می‌توانید از خدمات مشاوران حقوقی لامینگو استفاده نمایید. برای ارتباط با مشاوران مجموعه به بخش مشاوره حقوقی لامینگو مراجعه بفرمایید. هرگونه سوال و نظر خود را می‌توانید در بخش دیدگاه‌ها با ما در میان بگذارید. تلاش ما ارائه مطالب مورد نیاز و افزایش آگاهی شما در موضوعات متنوع حقوقی می‌باشد. برای مشاهده مطالب بیشتر حتماً با بلاگ لامینگو همراه باشید.