رسیدگی به جرایم متعدد متهم در صلاحیت چه دادگاهی است؟

در قوانین کیفری هر کشور، عناوین مجرمانه‌ای تعریف شده است و ارتکاب هر جرم مطابق با قانون، مجازات مشخصی نیز در پی دارد. این وضعیت تحت عنوان اصل قانونی بودن جرم و مجازات شناخته می‌شود. از سوی دیگر، رسیدگی به اتهام باید در دادگاهی صالح صورت پذیرد که تضمین‌کننده قانون و عدالت باشد. به همین جهت در قوانین مربوط به آیین دادرسی کیفری، صلاحیت دادگاه‌ها تعیین شده است؛ به این معنی که هر دادگاه، امکان رسیدگی به چه نوع اتهاماتی را دارد. در جایی که یک نوع اتهام داشته باشیم شرایط چندان پیچیده به نظر نمی‌رسد، اما در فرض تعدد اتهام، رسیدگی به اتهامات متعدد چگونه است و در چه دادگاهی صورت می‌پذیرد؟ در این گفتار، ضمن شرح مختصری بر صلاحیت دادگاه‌ها، نحوه رسیدگی به جرایم متعدد را بررسی می‌کنیم.

‌

ما را در اینستاگرام دنبال کنید

دادگاه صالح جهت رسیدگی به جرایم متعدد

برای ورود به این بحث ابتدا بهتر است که با صلاحیت دادگاه‌ها به صورت کلی و مختصر آشنا شویم. صلاحیت در اینجا به این معنی است که هر دادگاه به چه اتهامات و جرایمی می‌تواند رسیدگی کند. صلاحیت دادگاه‌ها به طور کلی به دو دسته صلاحیت ذاتی و صلاحیت محلی تقسیم می‌شود. در ادامه به بررسی دقیق‌تر این موارد می‌پردازیم.
‌

بیشتر بخوانید: مشاوره حقوقی دادگاه کیفری و حل اختلاف در صلاحیت دادگاه کیفری

صلاحیت ذاتی

یک نوع از صلاحیت دادگاه‌ها برای رسیدگی به اتهامات، صلاحیت ذاتی است. بر اساس نوع جرم، نوع مجازات و میزان مجازات و سن و سمت متهم، صلاحیت دادگاه برای رسیدگی به یک جرم تعیین می‌شود. دادگاه‌ها به طور کلی به سه دسته تقسیم می‌شوند؛ دادگاه عمومی، دادگاه اختصاصی و دادگاه تخصصی.

دادگاه عمومی

دادگاه عمومی صلاحیت عام رسیدگی به جرایم را دارد، مگر مواردی که به موجب قانون ترتیب دیگری اتخاذ شده باشد. دادگاه عمومی شامل دادگاه کیفری دو و دادگاه عمومی بخش است. مطابق ماده 301 قانون آیین دادرسی کیفری، دادگاه کیفری دو صلاحیت رسیدگی به تمام جرایم را دارد، مگر آن دسته از جرایمی که در حدود صلاحیت مراجع دیگر قرار گرفته باشد. دادگاه عمومی بخش نیز جایگزین دادگاه کیفری دو در مناطق و بخش‌هایی است که این دادگاه وجود ندارد.
‌

بیشتر بخوانید: مشاوره حقوقی دادگاه کیفری دو و موضوعات در صلاحیت آن

دادگاه اختصاصی

دادگاه‌های اختصاصی، انواعی از دادگاه‌ها را شامل می‌شود که محدوده صلاحیت آن‌ها به صورت محصور شده در قانون مشخص است و در حدود آن امکان رسیدگی به جرایم را دارند. در ادامه با انواع این دادگاه آشنا می‌شویم.

1.‌ دادگاه کیفری یک

دادگاه کیفری یک به جرایمی رسیدگی می‌کند که به صورت کلی اهمیت بالاتری دارند و مجازات آن‌ها سنگین‌تر است. مطابق ماده 302 قانون آیین دادرسی کیفری، جرایم قابل رسیدگی در دادگاه کیفری یک عبارتند از جرایم مستوجب سلب حیات، جرایم مستوجب حبس ابد، جرایم مستوجب قطع عضو یا جنایات عمدی با نصف دیه کامل یا بیشتر، جرایم تعزیزی تا درجه سه و جرایم سیاسی و مطبوعاتی.

دادگاه کیفری یک ویژه نوجوانان به عنوان شعبه‌ای از دادگاه کیفری یک، دادگاهی تخصصی است که صلاحیت رسیدگی به جرایم نوجوانان را دارد. تخصصی بودن شعبه، مانع ارجاع سایر پرونده‌ها نیست.
‌

بیشتر بخوانید: مشاوره حقوقی دادگاه کیفری و صلاحیت دادگاه کیفری یک!

2.‌ دادگاه انقلاب

یک نوع دیگر از دادگاه‌های اختصاصی که اوایل انقلاب اسلامی شکل گرفت و به حیات خود ادامه داد، دادگاه انقلاب است. ماده 303 از قانون آیین دادرسی کیفری به بیان جرایمی پرداخته است که رسیدگی به آن در صلاحیت دادگاه انقلاب قرار می‌گیرد. این جرایم عبارتند از جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی، محاربه و افساد فی‌الارض، بغی، تبانی و اجتماع علیه جمهوری اسلامی ایران یا اقدام مسلحانه یا احتراق، تخریب و اتلاف اموال به منظور مقابله با نظام، توهین به مقام بنیانگذار جمهوری اسلامی و مقام رهبری، تمام جرایم مربوط به مواد مخدر، روان‌گردان و پیش‌سازهای آن و قاچاق اسلحه، مهمات و اقلام و مواد تحت کنترل و سایر مواردی که به موجب قوانین خاص در صلاحیت این دادگاه است.
‌

بیشتر بخوانید: مشاوره حقوقی دادگاه کیفری انقلاب و صلاحیت و تشکیلات آن

3.‌ دادگاه اطفال و نوجوانان

همانطور که از نام آن مشخص است، این دادگاه برای رسیدگی به جرایم مربوط به اشخاص زیر هجده سال ایجاد شده است.
‌

بیشتر بخوانید: مشاوره حقوقی دادگاه کیفری اطفال و نوجوانان و صلاحیت این مرجع قضایی

4.‌ دادگاه نظامی

این دادگاه با توجه به ملاحظات امنیتی جرایم نظامیان تشکیل شده است. این دادگاه به صورت کلی، برای رسیدگی به جرایم مربوط به وظایف خاص نظامی ایجاد شده است که تبصره 2 ماده 597 قانون آیین دادرسی مدنی در شرح آن می‌گوید «منظور از جرایم مربوط به وظایف خاص نظامی و انتظامی، جرایمی است که اعضای نیروهای مسلح در ارتباط با وظایف و مسئولیت‌های نظامی و انتظامی که طبق قانون و مقررات به عهده آنان است مرتکب گردند.»
‌

بیشتر بخوانید: مشاوره حقوقی دادگاه کیفری نظامی و صلاحیت این مرجع قضایی

5.‌ دادگاه ویژه روحانیت

این دادگاه به موجب آیین‌نامه دادسراها و دادگاه‌های ویژه روحانیت تشکیل شده است. مطابق این آیین‌نامه، کلیه جرایم روحانیون، کلیه اعمال خلاف شأن روحانیون، کلیه اختلافات محلی مخل به امنیت عمومی، در صورتی که طرف اختلاف روحانی باشد و کلیه اموری که از سوی مقام معظم رهبری برای رسیدگی، مأموریت داده می‌شود، در صلاحیت این دادگاه قرار دارد. افزون بر آن دادگاه ویژه روحانیت، صلاحیت رسیدگی به اتهامات شرکا، معاونان و مرتبطین با روحانی را حتی اگر روحانی نباشند، دارد.

نوعی از صلاحیت ذاتی نیز تحت عنوان صلاحیت شخصی مطرح می‌شود که قانونگذار بر اساس سن یا سمت و موقعیت متهم، پیش‌بینی کرده است. برای مثال دادگاه اطفال و نوجوانان و دادگاه ویژه روحانیت از این دست هستند.

صلاحیت محلی

نوع دیگر صلاحیت دادگاه، صلاحیت محلی است. اصل بر این است که رسیدگی به جرم در صلاحیت دادگاه محل وقوع جرم است. با توجه به دسترسی آسان‌تر به شاکی و متهم و ادله اثباتی، این صلاحیت در نظر گرفته شده است.

صلاحیت اضافی

این نوع از صلاحیت در حقیقت استثنائی بر صلاحیت محلی است. صلاحیت اضافی برای مواقع تعدد اتهام یا تعدد متهم برای مراجع کیفری، جهت رسیدگی به جرایم متعدد در نظر گرفته شده است.

دریافت مشاوره حقوقی

نحوه رسیدگی به جرایم متعدد

ممکن است شخصی چند عنوان اتهامی داشته باشد. در این وضعیت به چه طریقی می‌توان تعیین کرد که کدام دادگاه صلاحیت رسیدگی به اتهامات متعدد متهم را دارد؟ گاهی شخص چند جرم را در یک حوزه قضایی مرتکب شده است. در این صورت بر اساس صلاحیت محلی و با رعایت صلاحیت ذاتی، در دادگاه محل وقوع جرم، رسیدگی صورت می‌گیرد.

حال اگر شخصی مرتکب چند جرم در حوزه‌های قضایی مختلف شده باشد رسیدگی به جرایم متعدد او چگونه خواهد بود؟ ماده 310 قانون آیین دادرسی کیفری در این مورد بیان می‌کند «متهم در دادگاهی محاکمه می‌شود که جرم در حوزه آن واقع شود. اگر شخصی مرتکب چند جرم در حوزه‌های قضایی مختلف گردد، رسیدگی در دادگاهی صورت می‌گیرد که مهم‌ترین جرم در حوزه آن واقع شده باشد. چنانچه جرایم ارتکابی از حیث مجازات مساوی باشد، دادگاهی که مرتکب در حوزه آن دستگیر شود، به همه آن‌ها رسیدگی می‌کند. در صورتی‌که متهم دستگیر نشده باشد، دادگاهی که ابتدا تعقیب در حوزه آن شروع شده است، صلاحیت رسیدگی به تمام جرایم را دارد.»

این تعریف قانون، دو حالت مختلف برای رسیدگی به جرایم متعدد در حوزه‌های قضایی مختلف را مطرح می‌کند که در ادامه شرح داده می‌شود.

1. رسیدگی به جرایم متعدد که مجازات مساوی دارند

در صورتی‌که جرایم از نظر مجازات یکسان باشند، دادگاهی که متهم در آن دستگیر می‌شود صلاحیت رسیدگی دارد. ممکن است فردی در چند شهر مختلف مرتکب قتل عمدی شده باشد یا جرایم از انواع مختلفی را مرتکب شده باشد که درجه مجازات آن‌ها یکسان باشد. در چنین شرایطی دادگاه محل دستگیری صالح است و اگر شخص دستگیر نشده باشد، رسیدگی در صلاحیت دادگاهی است که تعقیب در حوزه آن شروع شده است.

2. رسیدگی به جرایم متعدد که مجازات مساوی ندارند

در این صورت، رسیدگی به تمام جرایم در دادگاه محل وقوع مهم‌ترین جرم، صورت می‌گیرد. مهم‌ترین جرم در اینجا به معنی جرمی است که شدیدترین مجازات را دارد. دادگاه حوزه‌ای که مهم‌ترین جرم در آن رخ داده نسبت به جرم ارتکاب‌یافته در همان منطقه صلاحیت محلی و نسبت به سایر جرایم، صلاحیت اضافی دارد. البته لازم به ذکر است که رسیدگی به جرایم متعدد با در نظر داشتن صلاحیت ذاتی انجام می‌پذیرد. اگر از حیث صلاحیت ذاتی، یک جرم در صلاحیت دادگاه کیفری و دیگری در صلاحیت دادگاه انقلاب باشد، امکان وحدت رسیدگی وجود ندارد.

ماده 314 قانون آیین دادرسی در این باره می‌گوید «هرکس متهم به ارتکاب جرایم متعدد باشد که رسیدگی به بعضی از آن‌ها در صلاحیت دادگاه کیفری یک و دو و بعضی دیگر در صلاحیت دادگاه انقلاب یا نظامی باشد، متهم ابتدا در دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به مهم‌ترین اتهام را دارد، محاکمه می‌شود و پس از آن برای رسیدگی به اتهام دیگر به دادگاه مربوط اعزام می‌شود. در صورتی که اتهامات از حیث مجازات مساوی باشند، متهم حسب مورد، به ترتیب در دادگاه انقلاب، نظامی، کیفری یک یا کیفری دو محاکمه می‌شود.»

همچنین در فرض تعدد اتهام، مطابق تبصره ماده فوق، چنانچه رسیدگی به برخی جرایم در صلاحیت دادگاه کیفری یک و بعضی دیگر در صلاحیت دادگاه کیفری دو یا دادگاه اطفال و نوجوانان باشد، رسیدگی به همه جرایم در دادگاه کیفری یک خواهد بود.

کانال تلگرام لامینگو

نتیجه‌گیری

دادگاه‌ها تنها در حدود صلاحیت خود امکان رسیدگی به جرایم و صدور رأی دارند. عدول از صلاحیت‌ها موجب بی‌اعتباری رسیدگی و رأی صادره است. دادگاه باید همواره صلاحیت خود را پیش از رسیدگی احراز کند. صلاحیت‌ها به دو نوع ذاتی و محلی تقسیم می‌شوند. رسیدگی به جرایم متعدد، استثنائی بر صلاحیت محلی است که موجب می‌شود مطابق مقررات و ضمن رعایت صلاحیت ذاتی، رسیدگی به جرایم متعدد متهم در یک حوزه قضایی و در یک دادگاه صورت پذیرد.

نظرات و پیشنهادات خود را حتما در بخش دیدگاه‌ها با ما به اشتراک بگذارید. همچنین برای ارتباط با مشاورین حقوقی و دریافت مشاوره تخصصی می‌توانید به بخش مشاوره حقوقی لامینگو مراجعه فرمایید. برای مطالعه موارد بیشتر با بلاگ حقوقی لامینگو همراه باشید.