مشاوره حقوقی دادگاه کیفری اطفال و نوجوانان و صلاحیت این مرجع قضایی

در نوشتار مشاوره حقوقی کیفری دادگاه اطفال و نوجوانان درباره مرجع رسیدگی به جرایم این افراد صحبت خواهیم کرد. مراجع رسیدگی به جرایم افراد، بر حسب عوامل مختلفی تعیین می‌گردد؛ عواملی از جمله جرم ارتکابی، شرایط مرتکب جرم، میزان مجازات و غیره همه از مواردی هستند که در تعیین مرجع صالح رسیدگی به جرم تأثیرگذار خواهند بود. افراد بر اساس سن رسیدن به بلوغ شرعی و سن قانونی به افراد بالغ و نابالغ تقسیم می‌شوند. ملاک قانونگذار برای تمییز میان افراد در رسیدگی به جرایم، سن ۱۸ سال است و بر همین اساس به جرایم اشخاصی که زیر ۱۸ سال سن دارند، در دادسرا و دادگاه اطفال و نوجوان رسیدگی می‌شود.

این امر به آن دلیل است که اشخاصی که زیر ۱۸ سال سن دارند و کودک و نوجوان تلقی می‌شوند، شرایطی متفاوت با اشخاصی که بالغ شده‌اند دارد و به همین دلیل نیز قانونگذار مرجع رسیدگی به جرایم آن‌ها را نیز مجزا کرده است. در مشاوره حقوقی دادگاه اطفال و نوجوانان به موضوعاتی ازجمله صلاحیت این دادگاه‌ها، تشکیلات و ترتیب رسیدگی آن‌ها می‌پردازیم و مطالب لازم در این زمینه را بیان خواهیم کرد.

صلاحیت دادگاه و دادسرای اطفال و نوجوانان

همانطور که در مقدمه مشاوره حقوقی دادگاه کیفری اطفال و نوجوانان بیان شد، به جرایم افرادی که زیر ۱۸ سال سن دارند، در دادسرا و دادگاه اطفال و نوجوانان رسیدگی می‌شود. البته در این زمینه استثنائاتی نیز وجود دارد و این استثنا در نوع جرم ارتکابی و مجازات آن است. در صورتی‌که نوجوانان ۱۵ تا ۱۸ سال مرتکب جرایمی شوند که رسیدگی به این جرایم در صلاحیت دادگاه کیفری یک و دادگاه انقلاب با تعدد قاضی است، در این صورت به جرایم این فرد نوجوان در دادگاه کیفری یک ویژه اطفال و نوجوانان رسیدگی می‌شود.

علاوه بر این، در صورتی‌که فردی زیر ۱۵ سال سن داشته باشد، اما بالغ شده باشد و مرتکب جرایمی شود که رسیدگی به آن‌ها در صلاحیت دادگاه کیفری یک و دادگاه انقلاب با تعدد قاضی است، در این صورت به جرایم این فرد در دادگاه کیفری یک ویژه اطفال و نوجوانان رسیدگی می‌شود. برای مثال اگر یک نوجوان ۱۴ ساله مرتکب جرم قتل شود و بلوغ این فرد احراز شده باشد، رسیدگی به جرم این فرد در دادگاه کیفری یک ویژه اطفال و نوجوانان انجام می‌شود.

دادسرا و دادگاه رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانان

دادگاه‌های اطفال و نوجوانان نیز مانند سایر دادگاه‌ها و مراجع قضایی، دارای تشکیلات رسیدگی هستند. مراجع قضایی رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانان از دو مرجع دادسرا و دادگاه تشکیل می‌شود. دادسرای اطفال و نوجوانان وظیفه انجام تحقیقات در زمینه جرم ارتکابی را بر عهده دارد و پس از اینکه تحقیقات مقدماتی در دادسرا انجام شد و جرم احراز گردید، پرونده برای رسیدگی بیشتر و صدور حکم به دادگاه اطفال و نوجوانان ارجاع خواهد شد. در دادگاه اطفال و نوجوانان قاضی دادگاه مکلف است تا پرونده را رسیدگی کرده و حکم مقتضی را صادر نماید و مجازات را مشخص کند.

نکته‌ای که باید در این زمینه به آن توجه داشت این است که در رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانانی که زیر ۱۵ سال سن دارند، پرونده مستقیماً به دادگاه اطفال و نوجوانان ارسال می‌شود و دیگر پرونده به دادسرا برای انجام تحقیقات ارجاع نمی‌گردد و دادگاه، هم وظیفه انجام تحقیقات و هم وظیفه صدور حکم را بر عهده دارد. اما در رسیدگی به جرایم افراد ۱۵ تا ۱۸ سال، پرونده ابتدا به دادسرای اطفال و نوجوانان ارجاع می‌گردد و پس از انجام تحقیقات لازم، پرونده برای صدور حکم و تعیین مجازات به دادگاه ارجاع می‌شود‌. همانطور که متوجه شدیم، قانونگذار رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانان را در صلاحیت دادگاه اطفال و نوجوان قرار داده است، اما در تشکیلات رسیدگی این مراجع قضایی، تفاوت‌هایی میان جرایم افراد زیر ۱۵ سال و افراد ۱۵ تا ۱۸ سال وجود دارد.

مشاوره حقوقی دادگاه کیفری اطفال و نوجوانان و تشکیلات رسیدگی

رئیس دادگستری یا رئیس کل دادگاه‌های شهرستان مرکز استان هر حوزه، ریاست دادگاه‌های اطفال و نوجوانان را نیز بر عهده دارد. قضات دادگاه و دادسرای اطفال و نوجوانان را رئیس قوه قضاییه از میان قضاتی که حداقل ۵ سال سابقه خدمت قضایی دارند و شایستگی آنان برای قضاوت در این امر، با رعایت سن و جهات دیگر از قبیل تأهل، گذراندن دوره آموزشی و ترجیحاً داشتن فرزند احراز شده است، انتخاب می‌کند. قضات دادگاه‌های اطفال و نوجوانان، باید پرونده‌های ارجاعی از دادسرای اطفال و نوجوانان را با تعیین وقت رسیدگی مشخص کنند و به جرم ارتکابی رسیدگی و حکم مقتضی صادر نمایند. علاوه بر این، قضات دادگاه اطفال و نوجوانان مکلف هستند برای بررسی وضعیت قضایی مددجویان و طرز تعلیم و تربیت و پیشرفت اخلاقی آن‌ها، حداقل هر ماه یک بار از کانون اصلاح و تربیت حوزه محل خود بازدید نماید.

مشاوران دادگاه اطفال و نوجوانان

در دادگاه اطفال و نوجوانان، علاوه بر قاضی مشاورانی نیز حضور دارند که بخشی از تشکیلات این دادگاه محسوب می‌شوند. مشاوران دادگاه اطفال و نوجوانان از بین متخصصان علوم تربیتی، روانشناسی، جرم‌شناسی، مددکاری اجتماعی، دانشگاهیان و فرهنگیان آشنا به مسائل روانشناختی و تربیتی کودکان و نوجوانان اعم از شاغل و بازنشسته انتخاب می‌شوند. برای انتخاب مشاوران، رئیس حوزه قضایی هر محل برای هر شعبه حداقل هشت نفر مرد و زن را که واجد شرایط بداند، به رئیس کل دادگستری استان پیشنهاد می‌کند. رئیس کل دادگستری استان از میان آن‌ها حداقل چهار نفر را برای مدت دو سال به این سمت منصوب می‌نماید و انتخاب مجدد این افراد بلامانع است. توجه داشته باشید که اگر متهم دختر باشد، حداقل یکی از مشاوران باید زن باشد.

پیش‌تر بیان شد این مشاوران باید دارای تحصیلات و مهارت‌های اجتماعی خاصی باشند، اما این موضوع کمی ایده‌آل است و بدیهی است که مشاورانی که در حال حاضر در دادگاه‌های اطفال و نوجوانان وجود دارند، همگی دارای این تحصیلات نبوده و اصلاً در برخی از مناطق افرادی با این تحصیلات حضور نداشته و حتی اگر چنین افرادی باشند، ممکن است نتوانند تمام وقت در خدمت دادگستری باشند. باید بدانید که اگر قاضی دادگاه اطفال و نوجوانان با استناد به یکی از دلایل قانونی نتواند وظیفه خود را انجام دهد، رئیس دادگستری می‌تواند شخصاً به‌جای وی انجام وظیفه کند یا یکی از قضات واجد شرایط را به‌جای قاضی دادگاه اطفال و نوجوانان به‌صورت موقت مأمور رسیدگی نماید.

ترتیب رسیدگی در دادگاه‌های اطفال و نوجوانان به چه صورت است؟

در این بخش از نوشتار مشاوره حقوقی دادگاه کیفری اطفال و نوجوانان به بررسی ترتیب رسیدگی به جرایم در این مرجع قضایی خواهیم پرداخت. زمانی‌که پرونده ارتکاب جرم به دادگاه اطفال و نوجوانان ارجاع می‌گردد، این دادگاه وقت جلسه رسیدگی را تعیین و به والدین یا سرپرستان قانونی طفل یا نوجوان، وکیل او و دادستان و شاکی ابلاغ می‌کند. در شرایطی که سن متهم ۱۸ سال و بیشتر باشد، وقت دادرسی به متهم یا وکیل او ابلاغ می‌گردد. در جرائم تعزیری درجه شش، هفت و هشت و همچنین در جرائم تعزیری که مجازات قانونی آن‌ها غیر از حبس است، هرگاه متهم یا والدین یا سرپرست قانونی طفل یا نوجوان و همچنین در صورت داشتن وکیل، وکیل او حاضر باشند و درخواست رسیدگی نمایند و موجبات رسیدگی نیز فراهم باشد، دادگاه می‌تواند بدون تعیین وقت، رسیدگی و اتخاذ تصمیم نماید.

در دادگاه اطفال و نوجوانان، والدین، اولیاء یا سرپرست طفل و نوجوان، وکیل مدافع، شاکی، اشخاصی که نظر آنان در تحقیقات مقدماتی جلب شده، شهود، مطلعان و مددکار اجتماعی سازمان بهزیستی حاضر می‌شوند. توجه داشته باشید که حضور اشخاص دیگر در جلسه رسیدگی با موافقت دادگاه بلامانع است. موضوعی که باید به آن اشاره داشت، این است که هرگاه مصلحت طفل اقتضا نماید، ممکن است تمام یا قسمتی از دادرسی در غیاب او به عمل آید و رأی دادگاه در هر صورت حضوری محسوب می‌شود. در این مورد، طفل کسی است که به حد بلوغ شرعی نرسیده باشد.

سایر ترتیبات رسیدگی در دادگاه‌های اطفال و نوجوانان

در جرایمی که رسیدگی به آن‌ها در صلاحیت دادگاه کیفری یک است و یا جرایمی که مستلزم پرداخت دیه یا ارش بیش از خمس دیه کامل است و در جرایم تعزیری درجه شش و بالاتر، دادسرا و یا دادگاه اطفال و نوجوانان به ولی یا سرپرست قانونی متهم ابلاغ می‌نماید که برای او وکیل تعیین کند. در صورت عدم تعیین وکیل یا عدم حضور وکیل بدون اعلام عذر موجه، در مرجع قضایی برای متهم وکیل تعیین می‌شود. در جرایم تعزیری درجه هفت و هشت، ولی یا سرپرست قانونی طفل یا نوجوان می‌تواند خود از وی دفاع و یا وکیل تعیین نماید. توجه داشته باشید که در این موارد، نوجوان نیز می‌تواند از خود دفاع کند. لزوم دخالت وکیل، هم ناظر به مرحله دادسرا و هم ناظر به مرحله دادرسی در دادگاه است.

آراء و تصمیمات دادگاه اطفال و نوجوانان علاوه بر شاکی، متهم و محکوم‌علیه، به ولی یا سرپرست قانونی متهم و محکوم‌علیه و در صورت داشتن وکیل، به وکیل وی نیز ابلاغ می‌شود‌. همانطور که مشاهده می‌کنید، در توضیحات فوق میان متهم و محکوم‌علیه تفکیک صورت گرفته است و دلیل این امر نیز این است که دادگاه اطفال و نوجوانان ممکن است بدون صدور حکم محکومیت، صرفاً تصمیماتی مبنی بر تسلیم متهم یا نصیحت و اخطار و تذکر اتخاذ نماید، بدون اینکه در مورد چنین فردی عنوان محکوم‌علیه صدق کند. در توضیحاتی که بیان شد، دادستان به‌عنوان یکی از اشخاصی که آراء و تصمیمات دادگاه باید به آن‌ها ابلاغ شود، ذکر نشده است، اما این عدم ذکر دادستان‌، به‌معنای عدم لزوم ابلاغ رأی به وی نیست و ابلاغ رأی به دادستان که حق درخواست تجدیدنظر از آراء و تصمیمات دادگاه اطفال و نوجوانان برای وی شناخته شده است، محرز می‌باشد.

مشاوره حقوقی دادگاه کیفری اطفال و نوجوانان و مجازات این افراد

قانونگذار در موادی از قانون مجازات اسلامی صریحاً مجازات اطفال و نوجوانان را در صورتی‌که این افراد مرتکب جرمی شوند مشخص نموده است. بدیهی است که با توجه به شرایط سنی این افراد، مجازات آن‌ها سبک‌تر از مجازات افراد بزرگسال بوده و قانونگذار در تعیین مجازات، سن این افراد را در نظر داشته است.

مجازات افراد 9 تا 15 سال

بر اساس قانون، در صورتی‌که افرادی که میان 9 تا 15 سال سن دارند مرتکب جرمی شوند، قاضی دادگاه اطفال و نوجوانان حسب مورد به یکی از مجازات‌های زیر حکم می‌دهد:

الف. تسلیم به والدین یا اولیاء یا سرپرست قانونی با أخذ تعهد به تأدیب و تربیت و مواظبت در حسن اخلاق طفل یا نوجوان

ب. تسلیم به اشخاص حقیقی یا حقوقی دیگری که دادگاه به مصلحت طفل یا نوجوان بداند با الزام به انجام دستورهای مذکور دربند الف در صورت عدم صلاحیت والدین، اولیاء یا سرپرست قانونی طفل یا نوجوان و یا عدم دسترسی به آن‌ها، با رعایت مقررات ماده 1173 قانون مدنی

پ. نصیحت به‌وسیله قاضی دادگاه

ت. اخطار و تذکر و یا أخذ تعهد کتبی به عدم تکرار جرم

ث. نگهداری در کانون اصلاح و تربیت از سه ماه تا یک سال در مورد جرائم تعزیری درجه یک تا پنج.

در ارتباط با این مجازات‌ها نکاتی وجود دارد که باید به آن‌ها توجه داشت؛ اولین مورد این است که مجازات‌های مذکور در بند ت و ث تنها نسبت به نوجوانانی قابل اعمال و اجرا است که 12 تا 15 سال سن دارند و در صورتی‌که نوجوانی که میان 12 تا 15 سال سن دارند مرتکب جرایم تعزیری درجه یک تا پنج شود، اعمال و اجرای مجازات بند ث؛ یعنی نگهداری در کانون اصلاح و تربیت در ارتبا با این افراد الزامی است. علاوه بر این، در صورتی‌که مرتکب جرم 12 تا 15 سال سن داشته باشد و مرتکب جرایم مستوجب حد و یا قصاص شود، یکی از مجازات‌های بندهای ت و ث نسبت به وی اجرا می‌گردد و در غیر این صورت، به سایر مجازات‌های مذکور محکوم خواهد شد.

مجازات افراد 15 تا 18 سال

مطابق با مشاوره حقوقی دادگاه کیفری اطفال و نوجوانان و همچنین طبق ماده 89 قانون مجازات اسلامی درباره نوجوانانی که مرتکب جرم تعزیری می‌شوند و سن آن‌ها در زمان ارتکاب، بین 15 تا 18 سال تمام شمسی است مجازات‌های زیر اجراء می‌شود:

الف. نگهداری در کانون اصلاح و تربیت از دو تا پنج سال در مورد جرائمی که مجازات قانونی آن‌ها تعزیر درجه یک تا سه است.

ب. نگهداری در کانون اصلاح و تربیت از یک تا سه سال در مورد جرائمی که مجازات قانونی آن‌ها تعزیر درجه چهار است.

پ. نگهداری در کانون اصلاح و تربیت از سه ماه تا یک سال یا پرداخت جزای نقدی از ده میلیون ریال تا چهل میلیون ریال یا انجام یکصد و هشتاد تا هفتصد و بیست ساعت خدمات عمومی رایگان در مورد جرائمی که مجازات قانونی آن‌ها تعزیر درجه پنج است.

پ. پرداخت جزای نقدی از یک میلیون ریال تا ده میلیون ریال یا انجام شصت تا یکصد و هشتاد ساعت خدمات عمومی رایگان درمورد جرائمی که مجازات قانونی آن‌ها تعزیر درجه شش است.

ت. پرداخت جزای نقدی تا یک میلیون ریال در مورد جرائمی که مجازات قانونی آن‌ها تعزیر درجه هفت و هشت است.

طبق ماده 91 قانون مجازات اسلامی در جرائم مستوجب حد یا قصاص هرگاه افراد بالغ کمتر از 18 سال، ماهیت جرم انجام شده و یا حرمت آن را درک نکنند و یا در رشد و کمال عقل آنان شبهه وجود داشته باشد، قصاص منتفی بوده و حسب مورد با توجه به سن آن‌ها مجازات مناسبی تعیین می‌شود.

مشاوره حقوقی دادگاه کیفری و تخفیف در مجازات اطفال و نوجوانان

همانطور که بیان شد، مجازات اطفال و نوجوانان تفاوت‌هایی با مجازات افراد بزرگسال دارد؛ یکی از این تفاوت‌ها این است که مجازات اطفال و نوجوانان فاقد آثار کیفری می‌باشد. از سوی دیگر، مجازات این افراد شباهت‌هایی نیز با مجازات بزرگسالان دارد که تخفیف در مجازات یکی از این موارد است. قاضی دادگاه اطفال و نوجوانان می‌تواند در شرایطی، مجازات مرتکب جرم را کاهش دهد. این موضوع، الزامات و مقرراتی دارد که باید رعایت شود. دادگاه می‌تواند با توجه به وضعیت طفل یا نوجوان و با توجه به رفتار او در کانون اصلاح و تربیت، تا یک بار در حکم خود تجدیدنظر نموده و مجازات طفل یا نوجوان را تا یک‌سوم تقلیل دهد و یا نگهداری طفل یا نوجوان را به ولی یا سرپرست قانونی وی بسپارد.

یکی از شرایط و الزامات أخذ این تصمیم این است که طفل یا نوجوان باید حداقل یک‌پنجم مجازات خود را طی نموده باشد. علاوه بر این، دادگاه می‌تواند در صورت احراز جهات تخفیف، مجازات‌ها را تا نصف حداقل تقلیل دهد و اقدامات تأمینی و تربیتی را به اقدام دیگری تبدیل نماید. همچنین دادگاه می‌تواند در مورد تمام جرائم تعزیری ارتکابی توسط نوجوانان، صدور حکم را به تعویق اندازد یا اجرای مجازات را معلق کند.

جمع‌بندی مشاوره حقوقی دادگاه کیفری اطفال و نوجوانان

دادگاه اطفال و نوجوانان یکی از مراجع کیفری و قضایی است که مطابق با قانون، صلاحیت رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانان را دارا می‌باشد. از آنجایی‌که اطفال و نوجوانان به‌دلیل سن کمتر تفاوت‌هایی با بزرگسالان دارند، به همین دلیل قانونگذار مرجع رسیدگی به جرائم این افراد را مرجعی تخصصی و مجزا در نظر گرفته است. در ترتیب رسیدگی به جرائم اطفال و نوجوانان، ملاحظات بیشتری نسبت به سایر مراجع عمومی می‌شود و مجازات این افراد نیز متفاوت با مجازات افراد بزرگسال است. یکی دیگر از وجوه تمایز میان دادگاه کیفری اطفال و نوجوانان و سایر مراجع کیفری عمومی، وجود مشاور در دادگاه‌های اطفال و نوجوانان است. تمام این موارد، تدابیری است که قانونگذار اندیشیده تا رسیدگی به جرائم افراد زیر 18 سال با دقت بیشتر و به‌صورت تخصصی صورت پذیرد.

در پایان، امیدواریم توانسته باشیم مطالب کامل و جامعی درباره دادگاه‌های اطفال و نوجوانان و صلاحیت و تشکیلات این مرجع در اختیارتان قرار دهیم. با این وجود، اگر پس از مطالعه نوشتار مشاوره حقوقی دادگاه کیفری اطفال و نوجوانان همچنان نیاز به کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه دارید، پیشنهاد می‌شود تا با وکلا و مشاوران حقوقی لامینگو در تماس بوده و اطلاعات بیشتر را از این افراد دریافت نمایید. لامینگو یک استارتاپ حقوقی متشکل از وکلا، کارشناسان و مشاوران حقوقی متخصص و باتجربه است که خدمات حقوقی مختلفی ارائه می‌نماید. برای مطالعه سایر مطالب حقوقی در ارتباط با سایر مراجع قضایی مانند دادگاه انقلاب، دادگاه‌های کیفری و دادگاه‌های نظامی، وارد بلاگ حقوقی لامینگو شده و سایر مطالب این بلاگ را نیز مطالعه نمایید. لامینگو را به اطرافیان خود معرفی کنید و ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال نمایید.