شکایت واهی چیست؟ | دفاع و اعاده حیثیت در برابر شکایت واهی

گاهی ممکن است اشخاص اقدام به طرح دعوا در ارتباط با موضوعی نمایند که این دعوا و ادعا مستندات محکمی نداشته و بی‌پایه و اساس است. در این شرایط اگر همان ابتدا مشخص نباشد که این ادعا بدون دلیل و مستندات است در نتیجه دادگاه برگزار خواهد شد و هزینه و زمان برای رسیدگی به این ادعا هدر خواهد رفت. برای مثال تصور کنید بدون اینکه به شخصی بدهی داشته باشید آن شخص اقدام به طرح دعوای مطالبه وجه از شما نماید و ابلاغیه‌ای از سمت دادگاه حقوقی برای شما ارسال شود. به این نوع دعوا که مستندات محکمی ندارد دعوای واهی می‌گویند. از آنجایی که شکایت واهی ممکن است سبب هتک حیثیت طرف مقابل شود در نتیجه قانونگذار این اختیار را به طرف دعوا داده است که از شخصی که اقدام به طرح دعوای بی‌مورد نموده، شکایت نماید و به این شکایت، شکایت دعوای واهی می‌گویند.

در قانون آیین دادرسی مدنی بحثی وجود دارد تحت عنوان تأمین دعوای واهی. دلیل ایجاد نهاد حقوقی تأمین دعوای واهی به دلیل حمایت از حقوق افرادی است که شکایت بی‌اساس از آن‌ها می‌شود و در شرایطی وجود دارد که خواهان دعوا بدون مستندات محکم علیه دیگری طرح دعوا می‌کند. قانون‌گذار این حق را به فرد خوانده داده است که از دادگاه تقاضا کند که از خواهان مبلغی تحت عنوان تأمین أخذ نماید که اگر در نهایت معلوم شد که وی حقی بر خوانده نداشته است، از آن طریق خسارات خوانده که شامل هزینه‌های وکیل و دیگر موارد متحمل‌شده است، از محل آن جبران شود. به همین دلیل آن را تأمین دعوای واهی می‌نامند. اما اگر بخواهیم دعوای واهی را خارج از اصطلاح اصلی بررسی کنیم باید گفت هر دعوای غیرواقعی را دعوا و شکایت واهی می‌نامند.

ما را در اینستاگرام دنبال کنید

شکایت واهی چیست؟

همانطور که در مقدمه این مطلب ذکر شد دعوای واهی دعوایی است که شخصی علیه دیگری بدون داشتن دلیل و مدرک طرح می‌کند. طرح دعوا باید در شرایطی صورت بگیرد که شخص مدعی، دلایل و مدارک لازم برای اثبات ادعای خود داشته و دعوا همراه با مستندات محکمی باشد و این دعوا یک دعوای واقعی بوده و ارزش رسیدگی در دادگاه را دارد. اما در برخی شرایط اشخاص بدون داشتن دلیل، دیگری را متهم و اقدام به طرح شکایت و دعوا می‌کنند که این شکایت یک شکایت غیرواقعی بوده و به آن دعوای واهی می‌گویند. در قانون آیین دادرسی مستقیماً به این نوع دعوا اشاره شده است، اما در قانون آیین دادرسی کیفری مستقیماً به این موضوع یعنی شکایت واهی اشاره نشده است، اما در عمل و در واقعیت در حوزه کیفری نیز چنین دعوایی وجود دارد.

در بسیاری اوقات، اشخاصی که با یکدیگر مشکل و درگیری دارند با هدف کینه‌جویی و انتقام، اقدام به طرح شکایت کیفری و جزایی از طرف مقابل می‌کنند. موضوعی که در اینجا باید به آن توجه داشت این است که هر چند این شکایت یک شکایت بی‌اساس و واهی است، اما از آنجایی که در این موارد نیز دادگاه طرفین را احضار می‌کند همین موضوع ممکن است سبب هتک حیثیت و آبروی شخصی شود که بدون دلیل علیه او شکایت شده است. این موضوع می‌تواند سبب ایجاد نگرش منفی در افراد نسبت به این شخص شود. به همین دلیل، قانون این حق را به چنین افرادی داده است که از اشخاصی که بدون دلیل علیه آن‌ها طرح شکایت کرده‌اند، شکایت کرده و اعاده حیثیت نمایند. به‌عبارت دیگر، طرح شکایت واهی خود یک جرم مجزا محسوب می‌شود.

دعوای واهی در قانون آیین دادرسی مدنی (شکایت واهی حقوقی)

در قانون آیین دادرسی مدنی به دعوای واهی اشاره شده است. مطابق ماده 109 این قانون، قانونگذار به دو مورد دعوای واهی اشاره داشته است که از این دو مورد، ضمانت اجرای یک مورد را نیز تعیین کرده است و ضمانت اجرای مورد دیگر را به شخصی سپرده است که از او شکایت واهی شده است. بر اساس ماده 109 قانون آیین دادرسی مدنی، در تمام دعاوی چه اصلی و چه طاری و موارد دیگر، خوانده می‌تواند برای تأدیه خسارات ناشی از هزینه دادرسی و حق‌الوکاله که ممکن است خواهان محکوم شود، از دادگاه تقاضای تأمین کند. پس از اینکه خوانده تقاضای تأمین نماید دادگاه به این موضوع رسیدگی خواهد کرد و اگر درخواست خوانده را با توجه به شرایط دعوا مناسب ببیند در این صورت قرار تأمین دعوای واهی را صادر خواهد کرد و طبق این قرار، خواهان باید مبلغی را که دادگاه مشخص می‌کند بپردازد.

نکته‌ای که باید به آن توجه داشته باشید این است که اگر خواهان، دلیلی برای ادعای خود داشته باشد در این صورت خوانده دیگر نمی‌تواند تقاضای صدو قرار تأمین نماید. ماده 110 قانون آیین دادرسی مدنی در این زمینه مقرر کرده است که «در دعاوی که مستند آن‌ها چک یا سفته یا برات باشد و همچنین در مورد دعاوی مستند به اسناد رسمی و دعاوی علیه متوقف، خوانده نمی‌تواند برای تأمین خسارات احتمالی خود تقاضای تأمین نماید».

موضوع دیگری که در ماده 109 به آن اشاره شده است و باید به آن توجه داشته باشید این است که اگر دادگاه به این نتیجه برسد که هدف خواهان از طرح دعوا و شکایت واهی غرض‌ورزی و ایجاد تأخیر در تعهد است، در این صورت دادگاه این شخص را به پرداخت سه برابر هزینه دادرسی محکوم خواهد کرد.

شکایت واهی کیفری تحت چه عنوانی قابل مجازات است؟

همانطور که پیش از این بیان شد، در قانون آیین دادرسی کیفری به‌صورت مستقیم به شکایت غیرواقعی و واهی اشاره‌ای نشده است، اما شکایت غیرواقعی در حوزه کیفری نیز در عمل وجود دارد. دلیل اینکه در قانون آیین دادرسی کیفری و قانون مجازات اسلامی به صورت مجزا عنوان مجرمانه‌ای برای شکایات واهی در نظر گرفته نشده به این دلیل است که جرم افترا در واقع همان شکایت کردن واهی از دیگری است. همانطور گفته شد، شکایت بی‌مورد و واهی در حوزه کیفری به حالتی اطلاق می‌شود که شخصی اقدام به شکایت کردن از شخصی می‌کند که در واقع مرتکب جرم نشده است و به این ترتیب، اقدام به نسبت دادن جرم به این شخص می‌کند. در ادامه با تعریف جرم افترا بهتر متوجه مجازات شکایت واهی خواهید شد.

کانال تلگرام لامینگو

جرم افترا چگونه جرمی است؟

افترا همان تهمت است و یکی از اشکال توهین است با این تفاوت که در ارتکاب حرم افترا مرتکب جرم مستقیماً ارتکاب جرمی را به دیگری نسبت می‌دهد در حالی که طرف مقابل مرتکب این جرم نشده است. برای مثال، اگر کسی به دیگری بگوید که تو مرتکب کلاهبرداری از دیگری شده‌ای، در صورتی‌که شخصی که این افترا به او وارد شده است واقعاً مرتکب این عمل مجرمانه نشده باشد، این رفتار یک افترا محسوب می‌شود. در نتیجه شخصی که این تهمت به او وارد شده است می‌تواند اقدام به تنظیم شکواییه افترا نماید. توجه داشته باشید که اگر مرتکب جرم علاوه بر وارد کردن اتهام جرم، اقدام به توهین و تهدید طرف مقابل نماید، در این صورت شاکی می‌تواند شکواییه افترا و توهین و تهدید تنظیم کند.

ماده 697 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی در تعریف جرم افترا اینچنین بیان کرده است که «هر کس به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه و جرائد یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر به کسی امری راصریحاً نسبت دهد یا آن‌ها را منتشر نماید که مطابق قانون آن امر جرم محسوب می‌شود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نماید، جز در مواردی که موجب حد است به یک ماه تا یک سال حبس و تا 74 ضربه شلاق و یا یکی از آن‌ها حسب مورد محکوم خواهد شد». مطابق با این توضیح، اگر شخصی اقدام به طرح شکایت واهی علیه دیگری نماید، در این صورت به مجازات مزبور به عنوان مجازات شکایت واهی محکوم خواهد شد. در نتیجه این توضیحات، می‌توان گفت که شکایت واهی کیفری همان جرم افترا است.

دفاع در برابر شکایت واهی

یکی از بیشترین سؤالاتی که از مشاوران و وکلای حقوقی می‌شود این است که اگر شخصی بدون داشتن دلیل و مدرک اقدام به طرح دعوای واهی کیفری یا حقوقی نماید، آیا می‌توان از این شخص شکایت و در برابر شکایت واهی ذفاع کرد یا خیر؟ این موضوع به این دلیل برای اشخاص حائز اهمیت است که طرح شکایت علیه آن‌ها حتی اگر شکایت بی‌مورد و غیرواقعی باشد نیز، سبب سوءبرداشت دیگران خواهد شد. به همین دلیل لازم است تا در این باره توضیحاتی ذکر شود که آیا اعاده حیثیت در مقابل چنین شکایتی ممکن است یا خیر. در پاسخ به این پرسش باید گفت که اولاً رفع این سوء برداشت اصلاً کار راحتی نیست، اما قانونگذار این حق را به متضرر داده است که از حیثیت خود در برابر دعوای واهی دفاع و اقدام به اعاده حیثیت نماید.

توجه داشته باشید که به‌صورت کلی، قانونگذار اشخاصی که سبب آسیب به جان، مال یا حیثیت دیگران می‌شوند را ملزم به جبران خسارات مادی و معنوی وارده می‌داند تا از این طریق، حقوق دیگران تضمین شود. به عبارت دیگر، اعاده حیثیت سبب بازگشت اعتبار معنوی شخصی می‌شود که خوانده یا متهم شکایت واهی بوده است. این اعاده حیثیت در ارتباط با دعوای واهی ممکن است از طرقی مانند اعلام بی‌گناهی فرد، تعقیب مفتری و سایر موارد اینچنینی باشد. با توجه به این توضیحات می‎‌توان نتیجه گرفت که اگر شخصی اقدام به طرح دعوا یا شکایت واهی نماید این کار بی‌پاسخ نبوده و امکان دفاع در برابر شکایت واهی و اعاده حیثثیت برای طرف مقابل وجود خواهد داشت.

این مطلب را نیز بخوانید: اعاده حیثیت چیست و چه شرایطی دارد؟ | مجازات اعاده حیثیت

نتیجه‌گیری

دعوای واهی در قانون آیین دادرسی مدنی پیش‌بینی شده، اما شکایت واهی که مربوط به امور کیفری است پیش بینی‌نشده و این بدان معنا نیست که اگر کسی شکایت کیفری غیرواقعی و بدون دلیل و با قصد سوءنیت را علیه کسی طرح کند فرد مقابل نتواند اقدامی کند. بلکه اگر فرد شکایت‌کننده کیفری با سوء نیت شکایت کند، طرف مقابل این حق را دارد که به جرم افترا از وی شکایت کند یا اعاده حیثیت بخواهد. اما در دعوای واهی که مختص امور مدنی و حقوقی است، قانون گذار در جاهای مختلف احکام مختلفی دارد و به طریق دیگری ضمانت اجرای طرح این دعوا را مطرح کرده است.

قانونگذار در ماده 109 قانون آیین دادرسی مدنی به خوانده اختیار داده که برای خسارات احتمالی خود از خواهانی که دلیل محکمه‌پسند ندارد تقاضای تأمین دعوای واهی کند. علاوه بر این، در همین ماده و تبصره آن پیش‌بینی شده که خود دادگاه اگر با دعوای واهی یکی از طرفین در اثنای رسیدگی مواجه شد می‌تواند فرد را به 3 برابر هزینه دادرسی محکوم کند. مطابق با این توضیحات می‌توان این نتیجه را گرفت که دفاع در برابر دعوا و شکایت واهی ممکن است.

دریافت مشاوره حقوقی

مشاوره حقوقی طرح شکایت واهی

اگر قصد دارید در برابر دعوای واهی که دیگری علیه شما طرح کرده است شکایت و از این طریق اعاده حیثیت کنید پیشنهاد می‌شود در این زمینه حتماً با مشاورین و وکلای حقوقی مشورت کرده و با راهنمایی این افراد اقدامات لازم را انجام دهید. در همین زمینه شما می‌توانید چنانچه قصد کسب اطلاعات بیشتر درباره شکایت و دعوای واهی را دارید با همکاران ما در تیم حقوقی لامینگو در ارتباط بوده و مشاوره حقوقی مربوطه را به صورت حضوری یا آنلاین و یا تلفنی دریافت نمایید. تیم حقوقی لامینگو متشکل از حقوقدانانی متخصص و جوان است که خدمات حقوقی مختلف را بنا به درخواست شما ارائه خواهند نمود.

اگر قصد دارید تا سایر محتواهای حقوقی با موضوعات کیفری و حقوقی و به خصوص تنظیم شکواییه کیفری و یا دادخواست حقوقی را مطالعه کرده و اطلاعات خود در این زمینه را افزایش دهید، پیشنهاد می‌شود وارد بلاگ حقوقی لامینگو شوید و سایر مطالب این بلاگ را نیز مطالعه کنید. همکاران ما در تیم تولید محتوای لامینگو روزانه مطالبی را موضوعات مختلف کیفری در این بلاگ منتشر می‌کنند و توصیه می‌شود مطالعه این مطالب را از دست ندهید. شما می‌توانید پس از مطالعه هر مطلب، نظرات و انتقادات خود را در بخش دیدگاه‌های انتهای هر مطلب با ما به اشتراک گذاشته و از این طریق به بهبود کیفیت مطالب کمک کنید.

در پایان پیشنهاد می‌شود چنانچه پرسش یا ابهامی در ارتباط با این مطلب یا سایر مطالب این بلاگ در ذهن دارید، سؤال خود را برای ما بنویسید تا همکاران ما در اسرع وقت به آن پاسخ دهند. لامینگو را به دوستان و اطرافیان خود نیز معرفی کنید و برای دریافت جدیدترین اخبار حقوقی، ما را در شبکه‌های اجتماعی ازجمله توییتر، تلگرام و اینستاگرام دنبال نمایید.