عقد ودیعه چیست و در چه مواردی به کار می‌رود؟ | تفاوت با عاریه، رهن و امانت

یکی از عقودی که در زندگی روزمره بارها از آن چه به صورت کتبی و چه به صورت شفاهی استفاده می‌کنیم عقد ودیعه است که دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی است. عقد ودیعه از جمله عقود معینی است که در قانون مدنی مورد تصریح قرار گرفته و موضوع اصلی آن امانت گذاشتن مالی نزد دیگری است. در عین حال عقودی مانند عاریه، رهن و امانت وجود دارند و ممکن است سردرگم شوید که امانت خاصی که مدنظر شماست جزو کدام یک از این عقود است. از این رو در این گفتار قصد بررسی ویژگی‌های عقد ودیعه، الزامات قانونی آن و تفاوت آن با عقود مشابه نظیر عاریه، رهن و امانت را داریم.

ما را در اینستاگرام دنبال کنید

عقد ودیعه

تعریف عقد ودیعه در ماده ۶۰۷ قانون مدنی صورت گرفته است. این ماده بیان می‌کند «ودیعه عقدی است که به موجب آن یک نفر مال خود را به دیگری می‌سپارد برای آن‌که آن را مجاناً نگه دارد. ودیعه‌گذار، مودع و‌ ودیعه‌گیر را مستودع یا امین می‌گویند.»

ویژگی اصلی عقد ودیعه در این نکته خلاصه می‌شود که مالی به منظور نگهداری به دیگری سپرده شود، گیرنده آن را حفظ کند و با نخستین مطالبه صاحبش آن را به او برگرداند. نکته مهم اینجاست که در این عقد، مقصود اصلی دو طرف نگهداری مال است و نباید موارد دیگری مثل انتفاع، هدف اصلی باشد. برای مثال هرگاه مالی به منظور انتفاع و سود بردن دیگری به او داده شده باشد و نگهداری مال جنبه فرعی پیدا کند این عقد دیگر عقد ودیعه محسوب نمی‌شود. کسی که مال را به امانت می‌گذارد مودع نام دارد و کسی که مال را به امانت می‌گیرد و وظیفه نگهداری از آن را به عهده دارد مستودع یا امین نامیده می‌شود.

ویژگی‌های عقد ودیعه

عقد ودیعه دارای ویژگی‌های متعددی است که در قانون مدنی مورد تصریح قرار گرفته است.

۱. جایز بودن عقد ودیعه و امکان فسخ آن توسط هر دو طرف

ودیعه عقدی است که هر یک از دو طرف هر زمانی که بخواهند می‌توانند آن را برهم بزنند. البته تا زمانی که عقد برهم نخورده است اجرای تعهدات آن لازم است.

۲. مجانی بودن

همانطور که پیشتر گفتیم مقصود اصلی عقد ودیعه، نگهداری از مال بوده و انتفاع در آن مطرح نیست. البته مجانی بودن عقد ودیعه مانع از آن نمی‌شود که ضمن عقد یا در نتیجه قرارداد جداگانه‌ای شرط شود که مالک، پاداشی را به امین بدهد. در اینجا چون این پاداش جنبه فرعی پیدا می‌کند و جزو تعهدات اصلی نیست ایرادی به مجانی بودن عقد ودیعه وارد نمی‌کند.

۳. عقد بودن ودیعه و شرط بودن رضایت امين

ودیعه یک عقد است و برای ایجاد این پیوند حقوقی باید اراده مشترک طرفین وجود داشته باشد. بنابراین در ودیعه، قبول و رضایت امین لازم است اما لازم نیست این قبول به صورت صریح بیان شود و می‌توان به صورت عملی و بالفعل هم آن را استنباط کرد. برای مثال اگر در رستوران و مهمان‌سرا و سایر اماکن عمومی، شخصی مأمور گرفتن لباس مشتریان یا اتومبیل آن‌ها باشد، او به صورت بالفعل تعهد به نگهداری را پذیرفته و عقد ودیعه محقق شده است.

دریافت مشاوره حقوقی

تعهدات شخص امين

اولین تعهد امین این است که مال مورد امانت را حفظ کند و مواظب باشد تا از تلف یا ناقص شدن آن جلوگیری کند. تعهد امین در مورد مال مورد امانت، تعهد به مواظبت است. در صورتی امین دارای مسئولیت است که مرتکب تقصیر شده باشد. به همین دلیل اگر مال مورد امانت در اثر حادثه خارجی مانند آتش‌سوزی یا دزدی از بین برود و امین نتواند از تلف شدن آن جلوگیری کند مسئول نیست. همچنین امین حق ندارد از مال مورد امانت استفاده کند و نفعی از آن ببرد، مگر اینکه مالک به او اجازه داده باشد.

دومین تعهد امین نیز این است  که مال مورد امانت را چنان که هست و در همان حالتی که هنگام انحلال عقد وجود دارد، به امانت‌گذار رد کند. امین وظیفه دارد عین مال مورد امانت را پس از انحلال عقد به مالک برگرداند و حق ندارد آن را مصرف کند و مثل آن را تحویل دهد. همچنین امین باید مال مورد امانت را تنها به امانت‌گذار یا قائم مقام او تحویل دهد.

فرق ودیعه و عاریه

عاریه عقدی است که هدف اصلی از ایجاد آن، انتفاع از مال است. مانند اینکه شخصی از دوست خود می‌خواهد که ماشین خود را برای رفتن به مسافرتی کوتاه به او بدهد یا دانشجویی کتابی را برای یک هفته از کتابخانه می‌گیرد. در این عقد باید از مال مورد امانت برای مثال ماشین و کتاب نگهداری شود، اما نگهداری هدف اصلی عقد نیست و هدف اصلی انتفاع از آن مال است. درحالی‌که در عقد ودیعه، همان‌طور که گفتیم نگهداری مال مقصود اصلی است. 

فرق ودیعه و رهن

عقد رهن عقدی است که فردی از دیگری طلبکار است و فرد بدهکار برای تضمین پرداهت بدهی خود مالی را در اختیار طلبکار به عنوان رهن قرار می‌دهد. در صورتی‌که بدهکار طلب خود را نپردازد، طلبکار می‌تواند آن مال را بفروشد و طلب خود را دریافت کند. بنابراین هدف اصلی از تحویل دادن مال به طلبکار، تضمین پرداخت طلب است. در حالی‌که در عقد ودیعه هدف اصلی امانت دادن مال، نگهداری و حفظ آن توسط امین است و حتماً باید در صورت درخواست امانت‌گذار، مال به او برگردانده شود.

این مطلب را نیز بخوانید: عقد رهن چيست و چه زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد؟

فرق ودیعه و امانت

ودیعه نوع خاصی از عقد امانت است و عقد امانت مفهوم عامی است که عقود دیگر مثل عقد عاریه و اجاره را نیز شامل می‌شود. در عقد ودیعه حفظ و نگهداری مال برخلاف دیگر انواع امانت، هدف اصلی است. از این رو به عقد ودیعه، امانت به معنای خاص نیز گفته می‌شود.

کانال تلگرام لامینگو

نتیجه‌گیری

عقد ودیعه جزو عقود معینی است که ویژگی‌های آن در قانون مدنی بیان شده است. در این عقد امانت‌گذار به صورت مجانی مالی را به امین با هدف حفظ و نگهداری می‌سپارد و امین حق سود بردن از آن مال را ندارد. تفاوت این عقد با عقودی مثل ودیعه، رهن و امانت در هدف اصلی ایجاد این عقود است. هدف اصلی از ایجاد عقد عاریه، انتفاع گیرنده مال است و هدف اصلی از ایجاد عقد رهن، تضمین بازپرداخت بدهی به طلبکار است. عقد امانت نیز مفهوم عامی است که هم شامل عقد ودیعه و هم عقودی مانند عاریه و اجاره می‌شود.

در صورت نیاز به دریافت مشاوره تخصصی در زمینه عقود ودیعه، رهن، عاریه و امانت می‌توانید به قسمت دریافت مشاوره مراجعه نموده و با مشاورین متخصص مجموعه لامینگو مشورت نمایید. در صورتی‌که قصد افزایش اطلاعات حقوقی خود در زمینه‌های گوناگون را دارید به بلاگ لامینگو مراجعه نمایید. لامینگو از طریق بلاگ خود مجموعه‌ای از اطلاعات متنوع را در اختیار شما قرار می‌دهد. همچنین هرگونه سؤال یا پیشنهاد را می‌توانید در قسمت دیدگاه شما طرح نمایید. همکاران ما در اولین فرصت ممکن به سؤالات شما پاسخ خواهند داد.