وظایف دیوان عدالت اداری چیست و چه اختیارات و صلاحیت‌هایی دارد؟

از جمله وظایف دیوان عدالت اداری رسیدگی به شکایات مردم نسبت به اقدامات و آیین‌نامه‌های نهادهای دولتی است. در مواردی ممکن است اشخاص از اقدامات نهادها و مأمورین دولتی دچار زیان و خسارت شوند و حق آن‌ها تضییع شود. در این شرایط می‌توانند در دیوان اقدام به طرح شکایت کنند. در این گفتار قصد داریم اختیارات دیوان عدالت اداری را شرح دهیم و صلاحیت‌ها و وظایف آن را بیان کنیم.

‌

وظایف دیوان عدالت اداری و تعریف آن

دیوان عدالت اداری مرجعی اختصاصی برای رسیدگی به شکایات مردم از مأمورین و نهادهای دولت است. صلاحیت دیوان عدالت اداری طبق اصل ۱۷۳ قانون اساسی مشخص شده است. طبق این ماده «به منظور رسیدگی به شکایات، تظلمات و اعتراضات مردم نسبت به مأمورین یا واحدها یا آیین‌نامه‌های دولتی و احقاق حقوق آن‌ها، دیوانی به نام دیوان عدالت اداری زیر نظر رئیس قوه قضاییه تاسیس می‌گردد. حدود اختیارات و نحوه عمل این دیوان را قانون تعیین می‌کند.»

این دیوان زیرمجموعه قوه قضاییه است و اختیارات و صلاحیت آن در ماده ۱۰ و ۱۲ قانون تشکیلات دیوان عدالت اداری مشخص شده است. دیوان عدالت از شعب بدوی، هیئت‌های عمومی، هیئت‌های تجدیدنظر و هیئت‌های تخصصی تشکیل‌ شده است. دیوان عدالت در تهران مستقر است، اما برای تسهیل طرح شکایات مردم در مراکز استان‌ها نیز دارای شعب است. قضات دیوان با حکم رئیس قوه قضائیه منصوب می‌شوند و باید دارای هفت سال سابقه کار قضائی باشند.

ما را در اینستاگرام دنبال کنید

شعب بدوی و تجدیدنظر دیوان

هر شعبه بدوی دیوان از یک رئیس یا دادرس علی‌البدل و هر شعبه تجدیدنظر از یک رئیس و دو مستشار تشکیل می‌شود. شعبه تجدیدنظر با حضور دو عضو رسمیت می‌یابد و ملاک صدور رأی، نظر اکثریت است. آراء شعب تجدیدنظر دیوان نیز قطعی است.

وظایف ديوان عدالت اداری در زمینه شعب

در ماده ۱۰ قانون تشکیلات دیوان، اختیارات و صلاحیت‌های متعددی برای آن مورد شناسایی قرار گرفته است که به شرح زیر است. لازم به ذکر است که موارد زیر از جمله اختیارات شعب دیوان عدالت اداری است.

الف. رسیدگی به شکایات اشخاص از اقدامات واحدهای دولتی

از جمله وظایف ديوان عدالت اداری، رسیدگی به شکایات اشخاص از تصمیمات واحدهای دولتی مثل وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی است. همچنین می‌توان از اقدامات شهرداری‌ها و سازمان تأمین اجتماعی نیز شکایت کرد. همچنین اگر فردی نسبت به اقدامات مأموران این واحدها شکایتی داشته باشد می‌تواند آن را در دیوان مطرح کند. منظور از اشخاص حقوقی در این ماده، اشخاص حقوقی خصوصی است. مهلت تقدیم این شکایت ظرف شش ماه از تاریخ ابلاغ به اشخاص مقیم داخل کشور و یک سال برای اشخاص مقیم خارج از کشور است.

ب. رسیدگی به اعتراضات نسبت به آراء مراجع شبه قضایی از جمله وظایف ديوان عدالت اداری

مراجع شبه قضایی، مراجع زیرمجموعه قوه مجریه هستند که به اختلافات میان دولت و شهروندان رسیدگی می‌کنند. اگر افراد نسبت به رأی صادره از این مراجع اعتراضی داشته باشد می‌توانند در دیوان عدالت اداری شکایت کنند. نمونه این مراجع، هیئت‌های رسیدگی به تخلفات اداری و کمیسیون موضوع ماده (۱۰۰) قانون شهرداری‌ها است. لازم به ذکر است که رسیدگی به این نوع اعتراض صرفاً به صورت شکلی و از جهت نقض قوانین و مقررات است. مهلت تقدیم شکایت برای اشخاص داخل کشور سه ماه و برای افراد مقیم خارج از کشور، شش ماه از تاریخ ابلاغ رای یا تصمیم قطعی مرجع مربوط است.

این را نیز بخوانید: راهنمای کامل شناخت انواع کمیسیون های شهرداری و وظایف هر یک از آن‌ها

ج. رسیدگی به شکایات استخدامی علیه دولت از جمله وظایف ديوان عدالت اداری

از جمله وظایف دیوان عدالت اداری رسیدگی به شکایات استخدامی قضات و مشمولان قانون مدیریت خدمات کشوری است. یعنی به طور کل این نهاد، صالح به رسیدگی به شکایات استخدامی از مراجع عمومی و دولتی است. این شکایت ظرف شش ماه از تاریخ ابلاغ به اشخاص مقیم داخل کشور و یک سال برای اشخاص مقیم خارج از کشور قابلیت طرح دارد.

وظایف دیوان عدالت اداری از جهت هیئت عمومی

هیئت عمومی دیوان دارای وظایف متعددی است. این وظایف در ماده ۱۲ قانون تشکیلات دیوان به شرح زیر بیان شده است.

الف. رسیدگی به شکایات اشخاص از مقررات و آیین‌نامه‌های دولتی

از جمله وظایف دیوان عدالت اداری رسیدگی هیئت عمومی دیوان به شکایات اشخاص از آیین‌نامه‌های دولتی است. همچنین می‌توان از مقررات شهرداری‌ها و مؤسسات عمومی غیردولتی نیز شکایت کرد. این مقررات باید دارای مغایرت با شرع یا قانون باشند یا اینکه مرجع مربوطه فاقد صلاحیت بوده باشد. همچنین اگر این مرجع از انجام وظایفی خود خودداری کند امکان شکایت در دیوان وجود دارد.

دریافت مشاوره حقوقی

ب. صدور رأی وحدت رویه از جمله وظایف ديوان عدالت اداری

گاهی ممکن است در مورد یک موضوع مشابه، آراء متعدد و متفاوتی از شعب دیوان صادر شود. در چنین شرایطی هیئت عمومی دیوان می‌تواند با صدور رأی وحدت رویه، به اختلافات پایان دهد.

ج. صدور رأی ایجاد رویه از جمله وظایف ديوان عدالت اداری

در مواردی ممکن است در مورد یک موضوع واحد، آراء مشابهی از شعب دیوان صادر شود. در چنین مواردی هیئت عمومی دیوان می‌تواند با صدور رأی ایجاد رویه، یک رویه واحد ایجاد کند.

موارد عدم صلاحیت دیوان

دیوان در موارد خاصی، صلاحیت رسیدگی به شکایات اشخاص را ندارد. برای مثال تصمیمات و آراء دادگاه‌ها و سایر مراجع قضائی دادگستری و نظامی قابل شکایت در دیوان نیست. دادگاه‌های انتظامی قضات دادگستری و نیروهای مسلح نیز به همین شکل هستند. همچنین رسیدگی به دعاوی ناشی از اجرای قرارداد بین طرفین قابل رسیدگی در دیوان نیست. هیئت عمومی نمی‌تواند به شکایات نسبت به تصمیمات قضائی قوه قضائیه و صرفاً آیین‌نامه‌ها و تصمیمات رئیس قوه قضائیه رسیدگی کند. تصمیمات شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت نظام، مجلس خبرگان و شورای عالی امنیت ملی نیز همین‌طور هستند. همچنین طبق آخرین اصلاحات قانون دیوان، امکان رسیدگی به مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای عالی فضای مجازی نیز وجود ندارد.

این را نیز بخوانید: هر آنچه باید درباره‌ی دعاوی حقوقی، کیفری و اداری بدانید

دعوای مطالبه خسارت و صلاحيت ديوان عدالت اداری

در خصوص دعاوی مطالبه خسارت در زمینه تخلفات واحدهای دولتی، ابتدا این دعوا باید در دیوان عدالت اداری مطرح شود. سپس تخلف وارده باید توسط دیوان احراز شود و حکم به اصل مطالبه خسارت داده شود. اما برای تعیین میزان خسارت وارده دیوان صلاحیت ندارد و باید دادگاه عمومی میزان آن را مشخص کند.

شیوه شکایت در دیوان و اختیارات دیوان عدالت اداری

دستگاه‌های موضوع ماده (۱۰) این قانون مکلفند هر گونه تصمیم قطعی خود را در مورد اشخاص ذی‌نفع به آن‌ها ابلاغ کنند. در مواردی که اشخاص ذی‌نفع ابتدا باید تقاضای خود را به دستگاه مربوط ارائه دهند. سپس آن دستگاه مکلف است حداکثر ظرف سه ماه به صورت کتبی پاسخ قطعی را به ذی‌نفع ابلاغ نماید. چنانچه با انقضای مهلت مذکور، آن دستگاه از ابلاغ پاسخ مقتضی خودداری نماید، ذی‌نفع می‌تواند در دیوان طرح شکایت کند.

کانال تلگرام لامینگو

در پایان

دیوان عدالت، مرجعی قضایی و اختصاصی برای رسیدگی به شکایات مردم نسبت به اقدامات نهادهای دولتی است. این نهاد از شعب بدوی، تجدیدنظر و هیئت عمومی تشکیل شده است که به شکایات اشخاص رسیدگی می‌کنند. شما می‌توانید سؤالات خود را در ارتباط با این مطلب در انتها برای ما نوشته و با ما به اشتراک بگذارید. همکاران ما در سریع‌ترین زمان ممکن به پرسش‌های شما پاسخ می‌دهند و ابهامات شما را رفع خواهند نمود. در صورتی‌که نیاز به کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه داشتید، می‌توانید مشاوره حقوقی لامینگو را دریافت نمایید.

بلاگ حقوقی لامینگو را دنبال کنید!

مطلبی که تا به اینجا آن را مطالعه نمودید یکی از هزاران محتوای تولیدی در بلاگ حقوقی لامینگو است. همکاران ما در تیم تولید محتوای لامینگو روزانه مطالبی را در این بلاگ منتشر می‌کنند که مطالعه آن به افزایش دانش حقوقی شما کمک می‌کند. در همین راستا پیشنهاد می‌شود وارد بلاگ حقوقی لامینگو شوید و سایر محتواهای این بلاگ را نیز مطالعه نمایید.