اجاره رحم در قانون ایران چه شرایطی دارد؟ | بررسی فقهی و حقوقی

این روزها راه‌های بسیاری پیش روی زوج‌هایی است که قادر به باروری نیستند. این زوج‌ها به کمک روش‌های کمک‌باروری، می‌توانند دارای فرزند شوند. در ایران نیز از منظر علمی و حقوقی بستر استفاده از برخی از این روش‌های کمک‌درمانی جهت باروری فراهم شده است. یکی از این روش‌ها، اجاره رحم جایگزین است که ابعاد حقوقی مختص به خود را دارد. در این مقاله، به بررسی اجاره رحم از منظر حقوق پرداخته خواهد شد. درصورتی‌که به نمونه قرارداد اجاره رحم نیاز دارید، می‌توانید از طریق لینک زیر آن را دریافت نمایید:

دریافت قرارداد اجاره رحم

رحم اجاره‌ای چیست؟

رحم اجاره‌ای یا رحم جایگزین، یکی از انواع روش‌های کمک‌باروری است که به زوج‌های نابارور توصیه می‌شود. در این روش، جنین ژن‌هایش را از پدر و مادر اصلی خود دریافت می‌کند؛ اما 9 ماه بارداری درون رحم زن دیگری سپری خواهد شد. در مرحله اول، اسپرم و تخمک از زن و مرد گرفته می‌شود و سپس به‌وسیله یکی از روش‌های کمک‌باروری (مثلاً IVF)، جنین ایجاد شده و در رحم مادر جایگزین قرار می‌گیرد.

مادر جایگزین که جنین در رحم او قرار داده می‌شود، باید دوران نه ماه بارداری را در سلامت طی کند. خانواده اصلی مسئول تمامی مراقبت‌هایی که جهت حفظ سلامتی جنین نیاز است هستند و مادر جایگزین باید در نهایت پس از تولد نوزاد، باید او را تحویل خانواده اصلی بدهد. البته این روش پیچیدگی‌هایی از لحاظ روحی و قانونی و پزشکی دارد و هر سه نفری که در این فرآیند دخیل هستند، باید از لحاظ سلامتی روحی و جسمی بررسی شوند. یکی از مهمترین این نکات نیز نمونه قرارداد اجاره رحم است که باید به‌صورت دقیق تنطیم شود.

دلایل مهم استفاده از رحم جایگزین

در دو صورت می‌توان برای باروری از روش اجاره کردن رحم یا رحم جایگزین استفاده کرد:

1. شرایط پزشکی مادر مساعد نباشد و بارداری موجب ضرر به سلامت جسمانی او شود. برای مثال، اگر مادر فشار خون بالا یا بیماریی‌های قلبی و تنفسی و … داشته باشد یا مجبور باشد از یکسری داروهای خاص استفاده کند، فرد می‌تواند با استفاده از روش رحم اجاره‌ای مادر شود. علاوه بر این، ممکن است مادر مشکلات جسمی دیگری مانند سقط مکرر، حاملگی خارج از رحم، زایمان‌های زودرس متوالی و … نیز داشته باشد که در این صورت، با تشخیص پزشک می‌تواند از این روش استفاده کند.
2. ناباروری زوجین: ممکن است هریک از زوجین به دلایل مشکلات جنسی و جسمی نابارور باشند. در این صورت نیز می‌توانند از روش رحم جایگزین استفاده نمایند.

چه کسانی می‌توانند رحم خود را اجاره دهند؟

فرد برای اجاره دادن رحم خود به شرایط خاصی نیاز دارد؛ این شرایط از این قرارند:

• حداقل بالای ۳۵ سال سن داشته باشد؛
• در سن یائسگی قرار نداشته باشد؛
• فرد حامل باید حداقل یک فرزند سالم به دنیا آورده باشد؛
• فرد حامل باید هیچ مشکل جسمی و روحی یا بیماری زمینه‌ای نداشته باشد؛
• فرد حامل نباید سیگار و الکل مصرف کند؛
• فرد حامل باید دارای تصاویر سونوگرافی از رحم خود باشد؛
• فرد حامل نباید داروهای مضر برای جنین استفاده کند.

حتماً بخوانید: آشنایی با شرایط قانونی اهدای جنین + لینک دریافت نمونه قرارداد اهدای جنین

چه زوجینی می‌توانند از رحم اجاره‌ای استفاده کنند؟

برای استفاده از رحم اجاره‌ای، شرایط زیر لازم است:

1. برگه معرفی از پزشک معالج متخصص زنان که در آن لزوم استفاده از رحم اجاره‌ای ذکر شده باشد؛
2. آزمایشی که ثابت بکند زوجین به بیماری‌هایی نظیر ایدز، هپاتیت، سفلیس و … مبتلا نیستند؛
3. گواهی عدم اعتیاد زوجین.

نمونه قرارداد اجاره رحم چگونه تنظیم می‌شود؟

قرارداد اجاره رحم در ایران منطبق با ضوابط سایر قراردادهای اجاره نیست و درواقع، تحت تابعیت ماده 10 قانون مدنی قرار دارد. در قانون، این قرارداد اسم مشخصی ندارد و مبنای شکل‌گیری آن تراضی طرفین محسوب می‌شود. در قسمت شروط ضمن عقد لازم است شروطی مانند نکشیدن سیگار و استفاده نکردن الکل یا اجرای دستورات پزشک را اضافه کرد.

اما به‌صورت کلی نمونه قرارداد اجاره رحم باید این ویژگی‌ها را داشته باشد:

1- حقوق فرد اجاره‌دهنده رحم پس از تولد نوزاد:

فرد اجاره‌دهنده رحم هیچ رابطه ژنتیکی با نوزاد متولدشده ندارد و مادر او هم محسوب نمی‌شود، بنابراین بعد از به دنیا آمدن نوزاد، فرد اجاره‌دهنده رحم هیچ رابطه حقوقی با او نخواهد داشت و بلافاصله بعد از تولد باید نوزاد را به پدر و مادر واقعی بدهد. شخص اجاره‌دهنده رحم حق ملاقات با نوزاد را هم ندارد؛ مگر اینکه با رضایت پدر و مادر واقعی نوزاد باشد.

2- هزینه اجاره رحم:

از آن‌جایی که اجاره رحم یک قرارداد بر مبنای رضایت طرفین است، هزینه رحم اجاره‌ای توافقی بین اجاره‌دهنده رحم و زوجین اجاره‌کننده است. علت نامشخص بودن قیمت‌ها، این است که در این زمینه قانون و صنف مشخصی وجود ندارد و این طرفین قرارداد هستند که با توجه به شرایط باید مبلغ قرارداد را مشخص کنند.

تکلیف شناسنامه نوزاد چه خواهد بود؟

پیش از به دنیا آمدن نوزاد، بهتر است پدر و مادر واقعی و فرد اجاره‌دهنده رحم، به بیمارستان محل تولد نوزاد مراجعه کنند و مدارک خود را به مسئولین آ‌ن‌جا نشان دهند. در این صورت، هنگام به دنیا آمدن نوزاد نام مادر واقعی او در گواهی تولد قید می‌شود و پدر و مادر واقعی برای گرفتن شناسنامه نوزاد از ثبت احوال، مشکلی نخواهند داشت.

چه مشکلات حقوقی ممکن است در اجاره کردن رحم پیش بیاید؟

در دوران بارداری و پس از آن، ممکن است مشکلات حقوقی پیش بیاید که شما باید آن‌ها را در قرارداد پیش‌بینی کنید و برای آن‌ها وجه التزام قرار دهید. برخی از مشکلات قابل پیش‌بینی در قرارداد این‌ها هستند:

• ممکن است زوجین به‌دلیل فوت یا طلاق دیگر علاقه‌ای به داشتن فرزند نداشته باشند. در این صورت است که فرد اجاره‌دهنده رحم باید چنین شرایطی را پیش‌بینی کرده و در قرارداد ضمانت اجرایی برای آن قرار دهد.
• ممکن است فرد اجاره‌دهنده رحم به دلایلی نخواهد جنین داخل رحم را به مادر و پدر واقعی آن پس بدهد. بنابراین باید شرایطی را در نمونه قرارداد اجاره رحم پیش‌بینی کرد که مانع این کار شود.
•  ممکن است به‌دلیل عدم رعایت نکات سلامتی مادر جایگزین، بیماری‌های ویروسی و عفونی مثل ایدز و هپاتیت و … از مادر جانشین به جنین منتقل شود؛ یا اینکه مادر و پدر واقعی دارای این بیماری‌ها بوده و از طریق جنین به مادر جایگزین این بیماری‌ها را منتقل کنند.
• ممکن است فرد اجاره‌دهنده رحم بخواهد با استفاده از دارو و روش‌های پزشکی، نوزاد را زودتر از موعد به دنیا بیاورد که این امر موجب نارس بودن نوزاد و بروز بیماری‌های مختلف برای او خواهد بود.
• ممکن است فرد اجاره‌دهنده رحم، در طول دوران بارداری با همسر خود رابطه جنسی برقرار کند و این مسأله موجب بروز اختلالات ژنتیکی برای نوزاد بشود. این نکته را نیز باید در نمونه قرارداد اجاره رحم مد نظر داشت.

مراحل استفاده از رحم اجاره‌ای

برای استفاده از رحم اجاره‌ای مطابق قانون ایران باید این مراحل را به‌ترتیب طی کرد:

1. انجام معاینات پزشکی: هر سه نفر پدر، مادر و فرد حامل باید با آزمایش‌ها و بررسی‌های ژنتیکی و سونوگرافی و … از لحاظ  پزشکی بررسی شوند.
2. بررسی مسائل حقوقی: قبل از هر تصمیمی، باید امور حقوقی را در دوران بارداری برای والدین و فرد حامل بررسی و مشخص کرد.
3. بررسی توسط کمیته رحم اجاره‌ای: پس از انجام این مراحل، کمیته رحم اجاره‌ای اقدامات درمانی و حقوقی انجام‌شده را ارزیابی می‌نماید.
4. انجام روش‌های کمک‌باروری همچون IVF: در این مرحله با استفاده از روش‌های کمک‌باروری، جنین به رحم اجاره‌ای وارد می‌شود.
5. مراقبت‌های دوران بارداری: مادر جایگزین باید تمامی مراقبت‌ها و غربالگری‌هایی را که لازم است، در این مرحله انجام دهد. مسئولیت پرداخت هزینه‌های این دوران بر عهده زوجین متقاضی خواهد بود.
6. زایمان: پس از زایمان، امور حقوقی مربوطه به گرفتن شناسنامه انجام شده و جنین به پدر و مادر ژنتیکی تحویل داده می‌شود.

حکم شرعی اجاره کردن رحم

در رابطه با اجاره کردن رحم، فتاوای متفاوتی بین مراجع شیعه وجود دارد. مهمترین این فتاوا به شرح زیر است:

• آیت‌الله سیستانی: فی حد نفسه اشکال ندارد.
• آیت‌الله سبحانی: فرزند يادشده از آن زوج و زوجه است كه از اسپرم و تخمک آن‌ها متولد شده است؛ ولى نسبت به صاحب رحم اجاره‌اى احتياط شود؛ يعنى اين فرزند احتياطاً نمى‌تواند با صاحب رحم و فرزندان او ازدواج كند. درصورتى‌كه صاحب رحم اجاره‌اى شوهر نداشته باشد، صاحب اسپرم وى را در مدت نگهدارى جنين عقد موقت كند و فرزندِ صاحب اسپرم و تخمک مى‌باشد و نسبت به صاحبِ رحم بايد احتياط كرد.
• آیت‌الله مکارم شیرازی: این کار ذاتاً اشکالى ندارد؛ ولى چون معمولاً مستلزم نظر و لمس حرام است، تنها در صورت ضرورت جایز مى‌باشد. (منظور از ضرورت، این است که مثلاً اگر این کار انجام نشود، زندگى زناشویى آن مرد و زن مختل، و یا زن گرفتار بیمارى مى‌شود.) و در هر حال، فرزند مذکور حلال‌زاده است.
• آیت‌الله صافی گلپایگانی: چنانچه ملازم با حرام از قبیل لمس و نظر نباشد، فی نفسه مانعی ندارد.
• آیت‌الله خامنه‌ای: عمل مذکور فی ‏نفسه اشکال ندارد؛ ولی واجب است از مقدمات حرام مانند لمس و نظر اجتناب شود. کودکی که از اين طريق متولد می‌‏شود، ملحق به زن و شوهری است که صاحب اسپرم و تخمک هستند.

کانال تلگرام لامینگو

نتیجه‌گیری

در قانون ایران، اجاره کردن رحم مجاز است؛ اما قرارداد آن بر مبنای رضایت طرفین نوشته می‌شود. این عمل مطابق نظر اکثریت فقها عملی جایز است و بر همین اساس این کار قانونی است. مطابق قانون این کار باید در مراکز ناباروری ایران انجام شود. اگر قصد اجاره رحم را دارید، پیشنهاد ما به شما استفاده از نمونه قرارداد اجاره رحم لامینگو است.

برای مطالعه سایر مقالات علمی حقوقی، می‌توانید به بلاگ لامینگو مراجعه نمایید.