دادرسی الکترونیکی در قوه قضاییه ایران و چالش‌های آن را بیشتر بشناسیم!

اینترنت در زندگی افراد جایگاه ویژه‌ای داشته و به بخش‌های مختلفی از زندگی افراد در جامعه سرایت کرده است. یکی از این ابعاد، بحث تحقق عدالت در جامعه و سیستم قضایی است که در سال‌های اخیر، پیشرفت تکنولوژی به این حوزه نیز گسترش یافته است و همین موضوع سبب گشته قوه قضاییه، سامانه‌ای الکترونیکی برای رسیدگی به شکایات افراد و دادرسی قضایی ایجاد نماید. از جمله اهداف راه‌اندازی سامانه خدمات قضایی الکترونیک یا دادرسی الکترونیکی ، تحقق بیشتر و گسترده‌تر عدالت در جامعه و تسریع بخشیدن به امور قضایی از طریق ایجاد سامانه خدمات الکترونیک قضایی است. افراد می‌توانند از طریق این سامانه شکواییه‌های خود را ثبت نموده و روند دادرسی و رسیدگی به شکایاتی که له و علیه آن‌ها می‌باشد را دنبال نمایند. در این مقاله با ما همراه باشید تا جزئیات و موارد مرتبط با دادرسی الکترونیک را با هم بررسی نماییم!

دادرسی الکترونیکی و اهداف آن

دادرسی اکترونیک، رسیدگی به امور قضایی مردم از طریق سامانه‌های الکترونیک است که سبب تسریع در فرآیند دادرسی می‌گردد. این نوع دادرسی، شیوه نوینی از دادرسی‌های سنتی بوده و در ماهیت تفاوتی با دادرسی سنتی ندارد. تفاوت این دو نوع دادرسی در امور شکلی آن‌ می‌باشد. دادرسی الکترونیکی سبب عدم اطاله دادرسی می‌گردد که این یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این نوع رسیدگی قضایی است، زیرا افراد طی ثبت و پیگیری شکایات خود در شیوه سنتی، زمان زیادی صرف می‌کنند و این موضوع، بسیاری از اوقات سبب می‌شود انجام امور قضایی با دشواری صورت گیرد.

علاوه بر این، دادرسی الکترونیک از نظم بالایی برخوردار بوده و یکی از نتایج این است که در دادرسی الکترونیک، امکان طرح دعاوی تکراری وجود نداشته و به همین دلیل افراد دچار سردرگمی نمی‌شوند. سازوکارهایی که در دادرسی از طریق سامانه اکترونیک وجود دارد سبب می‌گردد تا محدودیت‌های زمانی و مکانی برای افراد از بین رفته و در نتیجه علاوه بر صرفه‌جویی در هزینه‌های دادرسی، حجم پاسخگویی به شکایات و امور قضایی نیز افزایش یابد.

مواد آیین‌نامه نحوه تحقیق و رسیدگی با استفاده از سامانه­‌های ارتباط الکترونیک

این آیین‌نامه از مواد مختلفی تشکیل شده است که در ذیل هر ماده، مواردی در ارتباط با چگونگی فرآیند دادرسی الکترونیکی آمده است. در ماده یک این آیین‌نامه، توضیحات لازم در ارتباط با کلمات و عبارات بکار رفته در آیین‌نامه دادرسی الکترونیک توضیح داده شده است. در مواد بعدی این آیین‌نامه، دیگر شرایط لازم برای انجام و اجرای دادرسی الکترونیکی ذکر شده است. در صورت فراهم بودن شرایط لازم، تحقیق الکترونیک و سپس بررسی جلسه مطابق با قانون انجام می‌گیرد. از جمله این شرایط، احراز هویت شرکت‌کنندگان و ابلاغ تحقیق الکترونیکی به آن‌ها می‌باشد و در صورتی‌که هر یک از این شرایط مهیا نباشد، تحقیق الکترونیکی فاقد اعتبار است.

ما را در اینستاگرام دنبال کنید

الزامات تشکیل جلسه رسیدگی در دادرسی الکترونیکی

پیش از تشکیل جلسه الکترونیک، الزامات و تجهیزات لازم برای تشکیل و برگزاری جلسه باید به اطلاع شرکت‌کنندگان و طرفین دعوا برسد و شرکت در جلسه رسیدگی باید به‌صورتی باشد که سبب اخلال در نظم جلسه نشده و هم‌چنین باید سازوکارهای لازم جهت عدم ورود افراد متفرقه به جلسه صورت گیرد و شرکت‌کنندگان باید توجه داشته باشند که شرکت در جلسه از طریق حضور در کافی‌نت ممنوع بوده و تنها زمانی می‌توانند از طریق یک ارتباط در جلسه حضور یابند که مرجع رسیدگی این اجازه را صادر کرده باشد. پیش از آغاز جلسه دادرسی الکترونیکی، شرکت‌کنندگان باید ارتباط صوتی و تصویری خود را برقرار نموده و الزامات این امر را فراهم نمایند.

مقام قضایی برگزارکننده جلسه رسیدگی، باید پیش از آغاز جلسه از امکان برقراری ارتباط با شرکت‌کنندگان و اراده کامل این افراد جهت حضور در جلسه و اظهار بیانات خود، اطمینان کافی را کسب نماید، زیرا یکی از مشکلات دادرسی الکترونیکی این موضوع است که بسیار محتمل است که هر یک از شرکت‌کنندگان تحت اکراه و یا اجبار در جلسه حاضر شده باشند و به همین دلیل، رئیس جلسه باید احتمال وقوع این مورد را تا حد ممکن کاهش دهد.

در صورتی‌که در حین جلسه، ارتباط شرکت‌کنندگان با مرجع قضایی برگزارکننده جلسه دادگاه قطع گردد، مقام قضایی باید از این موضوع مطمئن شده و سپس در صورتی‌که اتصال مجدد ارتباط ممکن نباشد، قاضی دادگاه باید جلسه رسیدگی را خاتمه داده و این جلسه را در نزدیک‌ترین زمان ممکن، مجدداً برگزار نماید. در صورتی‌که در میانه جلسه، هر یک از شرکت‌کنندگان جلسه را ترک نماید، قاضی دادگاه الزامی به ختم جلسه نداشته و جلسه ادامه می‌یابد و در صورتی‌که حضور آن شخص جهت تکمیل تحقیقات الزامی باشد، مقام قضایی می‌تواند حکم جلب فرد را صادر نماید.

ضروریات جلسه رسیدگی در دادرسی الکترونیک

هر جلسه رسیدگی باید در زمانی که برای آن تعیین شده است برگزار گردد و زمان تشکیل جلسات باید به گونه‌ای باشد که با زمان سایر جلسات تداخل نداشته باشد و اگر مدت زمان جلسه‌ای آن‌قدر به‌طول انجامد که با جلسه بعدی تداخل یابد، برگزاری ادامه جلسه به نزدیک‌ترین زمان ممکن موکول می‌گردد.

اگر در جریان جلسه رسیدگی، هر یک از شرکت‌کنندگان با رفتارهای خود موجب ایجاد اختلال در روند برگزاری و نظم جلسه گردند، در این صورت ابتدا به این افراد هشدار داده می‌شود و درصورت عدم امتناع از رفتارهای خود، باید با تشخیص مقام قضایی از جلسه اخراج شده و ترتیبی برای بررسی اظهارات مقام قضایی در این زمینه داده شود. علاوه بر این، در صورتی‌که شنیدن اظهارات فردی در جلسه دادرسی ضروری باشد، اما حضور وی و برقراری ارتباط با آن شخص موجب بیم جانی برای خود فرد یا خانواده وی باشد، مقام قضایی از طریقی دیگر اقدام به استماع اظهارات و تحقیق از فرد می‌نماید.

در مدت زمان جلسه، هیچ یک از طرفین حق عکس‌برداری، فیلمبرداری و ضبط جلسه را نخواهند داشت و این یک تخلف محسوب می‌شود. این امر تنها به تشخیص و توسط مقام قضایی ممکن می‌باشد. در صورتی‌که هر یک از طرفین، درخواست حضوری بودن دادرسی را داشته و یا برگزاری حضوری جلسه رسیدگی ضرورت داشته باشد، به تشخیص مقام قضایی جلسه رسیدگی به‌صورت حضوری و در شعبه برگزار می‌گردد.

این مطلب را نیز بخوانید: آشنایی با فرآیند احراز هویت در سامانه ثنا و سامانه امضا الکترونیک امضانو

اتمام جلسه دادرسی و ثبت اظهارات حاضرین

در نهایت و پس از اتمام جلسه دادرسی الکترونیکی اظهارات هر یک از حاضرین در جلسه باید در سامانه مدیریت پرونده قضایی ثبت و برای شرکت‌کنندگان در جلسه قرائت گردد و این صورت‌جلسات باید از طریق تجهیزات مرتبط با امضای الکترونیکی، امضا گشته و اگر تجهیزات مربوط برای برخی شرکت‌کندگان مهیا و در دسترس نباشد، کدی یکبار مصرف به شماره همراه آن‌ها ارسال می‌گردد و افراد باید رمز کد را در اختیار شعبه قرار دهند و این فرآیند به معنای امضای صورت‌جلسه خواهد بود. در صورتی‌که امضای الکترونیک صورت‌جلسه و ارسال کد یکبار مصرف، هیچ کدام میسر و در دسترس و ممکن نباشد، مقام قضایی و منشی صورت‌جلسه را با قید علت، امضا می‌نمایند.

امضای الکترونیکی و سامانه امضانو

از جمله موضوعات اساسی در دادرسی الکترونیکی، بحث اثبات مسائل و دعاوی حقوقی و کیفری است. در دادرسی الکترونیک برخلاف دادرسی حضوری، امکان امضای کتبی طرفین دادرسی وجود نخواهد داشت و به همین دلیل، امضای الکترونیکی جایگزین امضای کتبی و حضوری گشته و ثبت این امضا از طریق سامانه‌هایی است که برای آن در نظر گرفته شده است. امضای الکترونیک یا امضای دیجیتال یا امضای سایبری، علامت و نشانی است که اشخاص برای الزام به انجام یا خودداری از انجام عملی آن را در فضای دیجیتال مخصوص ثبت نموده و از این طریق، قصد و هویت این افراد احراز می‌گردد.

در دادرسی الکترونیکی اسناد و مدارک و ادله ارائه‌شده در دادگاه نیز به‌صورت الکترونیک بوده و این اسناد، قابلیت نگهداری و بازیابی دارند که این موضوع نکته مثبتی در دادرسی الکترونیک به شمار می‌آید. این اسناد اما تنها زمانی قابلیت استناد داشته و می‌توان آن‌ها را معتبر تلقی نمود که امضای معتبری در آن‌ها درج شده باشد و بتوان احراز نمود که این اسناد منتسب به چه کسانی می‌‌باشد. در نتیجه، اگر امضای مندرج در این اسناد از اعتبار حقوقی کافی برخوردار نباشد، این اسناد نیز فاقد ارزش و اعتبار بوده و در نهایت نیز مورد پذیرش محاکم قضایی نخواهند بود.

با امضانو، با خیال راحت امضا کنید!

اگر زیرساخت‌های کافی و لازم جهت امضای الکترونیک وجود نداشته باشد و در بحث امضای دیجیتال با خلاءهای قانونی و حقوقی مواجه باشیم، در نتیجه معاملات و دادرسی‌های الکترونیک نیز با مشکلات اساسی مواجه خواهند شد. هر امضای الکترونیک باید دارای مشخصه‌هایی باشد تا در امر طرح دعوا و ثبت دادخواست و انجام معامله بتوان به آن استناد نمود. برخی از این ویژگی‌ها عبارتند از انحصاری بودن، محرز بودن، داشتن قابلیت تعیین هویت و غیره.

یکی از استارتاپ‌هایی که در زمینه امضای دیجیتال مشغول به فعالیت می‌باشد، امضانو است که با دارا بودن زیرساخت‌های قوی، سبب شده است تا افراد اسناد و قراردادهای خود را با اطمینان خاطر و به‌صورت الکترونیک امضاء نموده و در مورد حفظ داده‌های خود اطمینان خاطر داشته باشند. شما می‌توانید از طریق لینک زیر، وارد سامانه امضانو شده و جهت استفاده از خدمات این تیم، اپلیکیشن امضانو را دانلود نمایید:

ورود به سامانه امضانو

بزرگ‌ترین چالش دادرسی‌های الکترونیک

ایجاد و ساخت سامانه‌ای جهت انجام اینترنتی امور قضایی، فرایندی پیچیده و پراهمیت است که باید دقت خاصی در آن لحاظ گردد و این موضوع، نیازمند تصویب قانونی خاص و مشخص در این زمینه است که باید در دستور کار مجلس شورای اسلامی قرار می‌گرفت، اما در عمل، آغاز فعالیت دادرسی الکترونیک تنها بر اساس آیین‌نامه‌ای انجام پذیرفت که آنچنان که باید موارد و الزامات دادرسی الکترونیک را در خود نگنجانده بود و در نتیجه، دادرسی الکترونیک با چالش‌ها و مشکلاتی روبه‌رو گشت.

این آیین‌نامه در بسیاری از مواد معارض با مقررات قانونی و شرعی کشور است زیرا بر اساس اصل 159 قانون اساسی، قوه قضاییه تنها مرجع ثبت شکایات و رسیدگی به تظلمات است که باید با دریافت هزینه کم، تمامی شکایاتی که از سوی مردم عنوان می‌گردد را ثبت نماید، اما در دادرسی الکترونیکی این امکان فراهم نمی‌باشد، زیرا در سامانه‌ای که برای ثبت شکایات به‌صورت الکترونیک فراهم گشته است، قالبی وجود دارد که افراد باید شکایت خود را در آن قالب ثبت نمایند و این سامانه تنها شکایاتی را ثبت می‌نماید که بر اساس آن فرمت باشد.

این موضوع سبب گشته است در عمل امکان ثبت بسیاری از شکایات از طریق این سامانه ممکن نباشد زیرا این سامانه بسیاری از شکایت‌ها را به‌دلیل عدم تطابق با چارچوب موجود، رد می‌کند که این امر مخالف قوانین می‌باشد، زیرا در قانون آیین دادرسی مدنی ذکر شده است که مدیر دفتر دادگاه باید دادخواست را بلافاصله پس از وصول آن ثبت نماید و دادخواست را به دادگاه بفرستد و سپس در صورتی‌که دادخواست دچار نقص بود، در صلاحیت دادگاه است تا آن دادخواست را برای رفع نواقص به مدیر دفتر ارجاع نماید.

انتقادات وارد به سیستم دادرسی الکترونیکی

برخی از اهدافی که قوه قضاییه در جریان ایجاد سامانه‌ای جهت دادرسی الکترونیکی در نظر داشت عبارت بود از صرفه‌جویی در زمان و هزینه افراد که این موارد تا اندازه‌ای محقق گشته و در مواردی نیز خیر. از جمله اشکالات اساسی دادرسی الکترونیک، برخی هزینه‌های اضافی است که بر اشخاص تحمیل می‌شود و با هدف دادرسی که برقراری عدالت رایگان برای افراد است، در تضاد می‌باشد.

دادرسی الکترونیک در مواقعی از دادرسی حضوری هزینه‌برتر بوده است که این موضوع یکی از بزرگ‌ترین انتقادات وارد به انواع نوین دادرسی بوده و علاوه بر این، فرآیند ثبت شکایت و رسیدگی در دادرسی الکترونیکی مراحل بیشتری نسب به دادرسی حضوری داشته که این نیز با هدف دادرسی الکترونیک در تضاد می‌باشد. پرواضح است که دادرسی الکترونیک جایگاه خود را در نظام قضایی کشور یافته است و به همین دلیل نیاز است تا اشکالات وارد را حل نموده و به اهداف خود نزدیک‌تر گردد.

کانال تلگرام لامینگو

جمع‌بندی

در جهان امروز افراد می‌توانند به انواع خدمات به‌صورت آنلاین دسترسی داشته و امور خود را از طرق الکترونیک ساماندهی نمایند. در این میان جای خالی خدمات قضایی الکترونیک به‌شدت احساس می‌شد و در نهایت قوه قضاییه با تصویب آیین‌نامه‌ای بر آن شد تا سامانه دادرسی الکترونیکی را راه‌اندازی نماید تا افراد بتوانند از این طریق، دعاوی حقوقی و کیفری خود را بدون صرف وقت اضافی و صرف هزینه کمتر، از طریق سامانه‌ها و ابزارهای الکترونیک ثبت و پیگیری نمایند.

دادرسی الکترونیک تنها در قالب و موارد شکلی با دادرسی حضوری و سنتی تفاوت داشته و در ماهیت و نحوه رسیدگی، همانند دادرسی حضوری می‌باشد. تحقیقات الکترونیک و برگزاری جلسه دادرسی به‌صورت الکترونیک، مقررات خاص خود را دارد که این موارد تماماً در آیین‌نامه نحوه تحقیق و رسیدگی با استفاده از سامانه­‌های ارتباط الکترونیک ذکر گشته است. از دیگر مواردی که در دادرسی الکترونیک نقش پررنگ و گسترده‌ای دارد، امضای الکترونیک است که باید از طریق سامانه‌های مرتبط درج گردد.

اگر مطالعه مطلب بالا برایتان مفید بوده و به سؤالات شما در ارتباط با دادرسی الکترونیک در قوه قضاییه ایران پاسخ‌های لازم را داده است، پیشنهاد می‌گردد وارد بلاگ حقوقی لامینگو شده و سایر محتواهای این بلاگ را نیز مطالعه نمایید.