همه چیز درباره واخواهی حقوقی و واخواهی کیفری و نحوه انجام آن

آرای صادر شده از محاکم، مطابق با مقررات اصولاً قابل اعتراض است. محاکم نیز ممکن است در صدور رأی خود خطا داشته باشند. حق اعتراض به رأی به جهت تضمین عدالت و دادرسی منصفانه در نظر گرفته شده است. قانونگذار طرقی را برای اعتراض به رأی دادگاه در نظر گرفته است که به دو بخش کلی طرق عادی و فوق‌العاده تقسیم می‌شود. واخواهی حقوقی و واخواهی کیفری از طرق عادی اعتراض به آرای صادره از محاکم می‌باشد. در برخی مواقع ممکن است که شخص نتواند در جلسه رسیدگی، حاضر شود. اگر بدون حضور او جلسه برگزار شده و حکم محکومیت قطعی صادر شود، حکم صادر شده غیابی بوده و قانونگذار حق واخواهی برای شخص محکوم در نظر گرفته است. در این گفتار به بررسی دقیق‌تر این مفاهیم می‌پردازیم.

‌

ما را در اینستاگرام دنبال کنید

واخواهی حقوقی چیست؟

واخواهی از روش‌های اعتراض به احکام صادره از دادگاه است که در شرایطی که حکم غیابی صادر شده باشد، حق اعتراض به حکم غیابی را قانونگذار تحت عنوان واخواهی پیش‌بینی کرده است. یعنی اگر شخصی به صورت غیابی محکوم شده باشد، صرف نظر از اینکه امکان تجدیدنظرخواهی دارد یا خیر، می‌تواند از حکم صادره واخواهی کند. واخواهی همواره با مفهوم حکم غیابی همراه است و برای شناخت آن باید با مفهوم حکم غیابی آشنا شویم.

شرایط غیابی بودن حکم برای واخواهی حقوقی

ماده 303 قانون آیین دادرسی مدنی در تعریف حکم غیابی گفته است «حکم دادگاه حضوری است مگر اینکه خوانده یا وکیل یا قائم مقام یا نماینده قانونی وی در هیچ یک از جلسات دادگاه حاضر نشده و به‌طور کتبی نیر دفاع ننموده باشد و یا اخطاریه، ابلاغ واقعی نشده باشد.» از متن ماده مشخص است که اصل بر حضوری بودن حکم است، مگر مواردی که قانونگذار مشخص کرده است. همچنین حکم، نسبت به خواهان همیشه حضوری است و فقط نسبت به خوانده می‌تواند غیابی باشد. حکم دادگاه تنها در صورتی ممکن است غیابی باشد که در جزء یا کل، رأی به ضرر و علیه خوانده صادر شده باشد.

نکته دیگر در رابطه با غیابی بودن حکم، عدم حضور در جلسات است؛ یعنی خوانده حتی در یک جلسه دادگاه نیز حاضر نشده باشد یا کسی از جانب او حضور نیافته باشد و همچنین دفاع کتبی ننموده باشد. منظور از دفاع کتبی، لایحه‌ای است که خوانده در پاسخ خواهان برای بررسی در جلسه دادگاه، ارسال می‌کند. در انتهای ماده، بیان شده که برای حضوری بودن رأی، ابلاغ به خوانده باید واقعی باشد و اگر نباشد به همراه سایر شرایط، رأی صادر شده غیابی خواهد بود. در این مورد اندکی توضیح لازم است که ببینیم منظور از ابلاغ واقعی چیست.

ابلاغ واقعی به چه نوع ابلاغی گفته می‌شود؟

ابلاغ، در صورتی واقعی است که برگه ابلاغیه، مطابق مقررات قانونی به شخص مخاطب توسط مأمور قانونی تحویل داده شود و در مقابل رسید دریافت کرده و آن را گزارش کند. البته امروزه ابلاغ به صورت الکترونیکی و از طریق سامانه ثنا انجام می‌شود. آیا ابلاغ الکترونیکی نیز واقعی شمرده می‌شود؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت که معیار واقعی بودن ابلاغ، اطمینان از وصول و رؤیت ابلاغ توسط مخاطب آن است. در مورد الکترونیکی بودن ابلاغ نیز زمانی که ابلاغ در سامانه ثنا مشاهده گردد، رؤیت ابلاغ در سامانه تشخیص داده شده و ثبت می‌شود. در نتیجه ابلاغ، واقعی محسوب می‌گردد.
‌

در این باره بیشتر بخوانید: آنچه لازم است درباره سامانه ابلاغ قضایی الکترونیک (سامانه ثنا) بدانیم!

‌

اگر دعوا چند خوانده داشته باشد ملاک غیابی بودن چیست؟

اگر دعوا چند خوانده داشته باشد، در صورتی‌که همه خواندگان دست کم در یک جلسه شرکت کرده یا لایحه داده باشند یا ابلاغ واقعی نسبت به ایشان انجام شده باشد، رأی برای همگی حضوری است و اگر هیچ یک این شرط را نداشته باشند، رأی نسبت به همگی غیابی خواهد بود.

اما اگر فقط بعضی حضور داشته باشند و بعضی اصلاً در جریان رسیدگی حضور نداشته باشند، مطابق حکم ماده 304 قانون آیین دادرسی مدنی، دادگاه رسیدگی را نسبت به تمام خواندگان انجام می‌دهد و حکم صادره نسبت به آنانی که حضور داشته‌اند حضوری و نسبت به سایرین، غیابی خواهد بود.

واخواهی کیفری چیست؟

واخواهی در امور کیفری نیز به همان ترتیبی که در رابطه با واخواهی حقوقی مطرح شد، نسبت به احکامی است که دادگاه به صورت غیابی صادر می‌کند. بخش اول ماده 406 قانون آیین دادرسی کیفری در این باره می‌گوید «در تمام جرایم، به استثناء جرایمی که فقط جنبه حق‌اللهی دارند، هرگاه متهم یا وکیل او در هیچ یک از جلسات دادگاه حاضر نشود یا لایحه دفاعیه نفرستاده باشد، دادگاه پس از رسیدگی رأی غیابی صادر می‌کند…» نکته‌ای که در این قسمت وجود دارد، حق‌اللهی نبودن جرایم است؛ یعنی تنها نسبت به جرایمی است که جنبه خصوصی داشته باشند. در جرایم حق‌اللهی، امکان صدور رأی غیابی وجود ندارد، در نتیجه واخواهی مطرح نیست.

شرایط غیابی بودن حکم برای واخواهی کیفری

در واخواهی کیفری نیز مانند واخواهی حقوقی، رأی باید غیابی صادر شده باشد. با وجود نزدیکی بسیار به تعاریف بررسی شده در واخواهی حقوقی، تفاوت‌هایی نیز با یکدیگر دارند که بررسی می‌کنیم. ابتدا آن‌که متهم یا وکیل او در هیچ یک از جلسات دادگاه حاضر نشده باشند. ملاک در اینجا جلسات دادگاه است؛ در نتیجه حضور در جلسات دادسرا تأثیری در غیابی بودن ندارد. مورد دیگر نیز عدم ارسال لایحه به دادگاه است. اگر لایحه ارسال شده باشد، به معنی اطلاع از رسیدگی و پرونده است و حکم در این صورت حضوری خواهد بود. در واخواهی حقوقی خواندیم که نباید اخطاریه به صورت واقعی ابلاغ شده باشد. در واخواهی کیفری چنین شرطی وجود ندارد و ابلاغ یا عدم ابلاغ اخطاریه، تأثیری در غیابی بودن یا نبودن حکم ندارد.

واخواهی حقوقی و واخواهی کیفری چگونه انجام می‌شود؟

ماده 305 قانون آیین دادرسی مدنی درباره واخواهی در امور حقوقی بیان داشته «محکوم‌ٌعلیه غایب حق دارد به حکم غیابی اعتراض نماید. این اعتراض واخواهی نامیده می‌شود. دادخواست واخواهی در دادگاه صادرکننده حکم غیابی قابل رسیدگی است.» همچنین ماده 407 قانون آیین دادرسی کیفری را داریم که می‌گوید «دادگاه پس از واخواهی، با تعیین وقت رسیدگی، طرفین را دعوت می‌کند و پس از بررسی ادله و دفاعیات واخواه، تصمیم مقتضی اتخاذ می‌نماید. عدم حضور طرفین یا هر یک از آنان مانع رسیدگی نیست.» از این مواد قانونی مشخص است که رسیدگی به واخواهی در همان دادگاه صادرکننده رأی غیابی انجام می‌شود. لذا ثبت اعتراض واخواهی باید نسبت به همان مرجع انجام شود و مانند تجدیدنظرخواهی نخواهد بود.

واخواهی حقوقی و کیفری محدود به حکم صادر شده در دادگاه نخستین نمی‌باشد و در دادگاه تجدیدنظر نیز با همان شرایط گفته شده در خصوص غیابی بودن حکم، امکان صدور رأی غیابی وجود دارد.

دریافت مشاوره حقوقی

مهلت واخواهی حقوقی و کیفری

مهلت واخواهی در هر دو مورد یکسان و مشابه است. در رابطه با واخواهی حقوقی، ماده 306 قانون آیین دادرسی مدنی در این باره توضیح می‌دهد که مهلت واخواهی برای افراد مقیم داخل کشور تا 20 روز از تاریخ ابلاغ واقعی حکم است. مهلت واخواهی کیفری نیز آن‌گونه که ماده 406 قانون آیین دادرسی کیفری بیان می‌کند، تا 20 روز از تاریخ ابلاغ واقعی خواهد بود. مهلت واخواهی در امور حقوقی و کیفری برای افراد مقیم در خارج از کشور تا دو ماه پس از ابلاغ واقعی خواهد بود.

مهلت واخواهی از تاریخ ابلاغ واقعی خواهد بود. اگر ابلاغ واقعی نباشد، مهلت پیش‌بینی شده از تاریخ اطلاع در نظر گرفته می‌شود.

آثار واخواهی حقوقی و کیفری

مهم‌ترین اثر واخواهی، اثر تعلیقی آن است. به این معنی که ابتدا تا گذشت زمان و مهلت قانونی واخواهی، امکان اجرای حکم نیست و اگر واخواهی انجام شود، حکم معلق می‌ماند تا نتیجه رسیدگی به واخواهی مشخص گردد. همچنین واخواهی موجب لغو رأی اولیه می‌شود و دادگاه، مجدد به موضوع رسیدگی و حکم مقتضی صادر می‌کند.

به موجب ماده 307 قانون آیین دادرسی مدنی، اگر شخص غایب، واخواهی نماید و رأی در دادگاه بعدی به نفع او صادر شده باشد، خواهان دعوای نخستین ملزم به جبران خسارت ناشی از اجرای حکم و خسارات دادرسی به نفع واخواه است.

واخواهی تاثیری بر تجدیدنظرخواهی یا فرجام‌خواهی ندارد. واخواهی، حق تجدیدنظر را از بین نمی‌برد و همچنین اگر شخصی در مهلت مقرر واخواهی نکرده باشد، در صورتی‌که حکم قابل تجدیدنظر باشد امکان تجدیدنظرخواهی برای او فراهم است.

اثر واخواهی تنها نسبت به واخواه و واخوانده است و اگر دعوایی چند خوانده و محکوم داشته باشد که برخی واخواهی کرده باشند و برخی اقدام به واخواهی نکرده باشند، نتیجه واخواهی و حکم صادر شده تنها نسبت به آنانی که واخواهی کردند موثر است. استثناء این امر زمانی است که حکم قابل تجزیه و تفکیک نباشد که در این صورت نسبت به تمام طرفین اجرا می‌شود.

کانال تلگرام لامینگو

جمع‌بندی پایانی

واخواهی حقوقی و واخواهی کیفری از طرق عادی اعتراض به احکام دادگاه می‌باشد که قانونگذار برای محکوم‌علیه غایب در نظر گرفته است. اگر حکم صادر شده غیابی باشد در مهلت مقرر، خوانده یا متهم که حکم علیه او صادر شده است می‌تواند درخواست واخواهی ثبت کند تا رسیدگی مجدد در همان دادگاه انجام شود. این امر برای آن است که اگر شخص از رسیدگی اطلاع نداشته و یا به هر جهت فرصت دفاع از خود را از دست داده است، بتواند برای تضمین دادرسی منصفانه و صحیح از خود دفاع کند. واخواهی آثاری را نیز به همراه دارد که مهم‌ترین آن تعلیق حکم و لغو حکم صادر شده است.

اگر برای مسائل حقوقی خود نیاز به کسب مشاوره و راهنمایی متخصصین حقوقی دارید، مشاورین حقوقی لامینگو در کنار شما هستند و با بالاترین کیفیت شما را همراهی می‌کنند. برای دریافت مشاوره می‌توانید به بخش مشاوره حقوقی لامینگو مراجعه نمایید. سؤالات و نظرات خود را در بخش دیدگاه‌ها با ما به اشتراک بگذارید. همچنین برای مشاهده موضوعات بیشتر می‌توانید به بلاگ حقوقی لامینگو مراجعه کرده و مطالب مورد نظر خود را مطالعه نمایید.