آیا با مراحل چاپ کتاب آشنایی دارید؟

شاید از زمانی که گوتنبرگ ایده چاپ متحرک کتاب را عملی کرد، میلیون‌ها کتاب تا به الان به چاپ رسیدند؛ که اگر صنعت چاپ نمی‌بود، هرگز چنین کاری در عمل اجرا نمی‌شد. بسیاری از افراد علاقه دارند تا با نحوه چاپ کتاب و مراحل آن آشنا شوند. البته این را نیز بگوییم که اگر نویسنده کتابی هستید، لازم نیست که حتما دنبال این مراحل بروید. فقط کافی است فایل پی‌دی‌اف کتاب همراه با مشخصات شناسنامه‌ای آن را به انتشارات بفرستید تا باقی کارها را ناشر انجام دهد. برای داشتن یک رابطه همکاری موفق و مطمئن با ناشر استفاده از نمونه قرارداد مشارکت چاپ کتاب از اهمیت به‌سزایی برخوردار است.

موضوعاتی که در این مقاله به بررسی آنها درباره مراحل چاپ کتاب می‌پردازیم:

• روند اداری چاپ کتاب
• انواع قرارداد با ناشران
• مراحل چاپ کتاب در انواع انتشارات
• اهمیت استفاده از نمونه قرارداد مشارکت چاپ کتاب

برای دانلود نمونه قرارداد مشارکت چاپ کتاب توسط وکلا و مشاورین حقوقی لامینگو لینک زیر را دنبال کنید.

دانلود قرارداد مشارکت چاپ کتاب

روند اداری چاپ کتاب

قبل از هرچیزی باید از خانه کتاب، شماره شابک که حاوی 13 رقم است، اخذ گردد. بعد از گرفتن شماره شابک، متن کتاب جهت دریافت فیپای کتاب (که در ادامه توضیح می‌دهیم) به سازمان اسناد و کتابخانه ملی ارجاع داده می‌شود. بعد از طی تمام این مراحل، کتاب جهت دریافت مجوز به وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی فرستاده می‌شود. البته این مورد را نیز به یاد داشته باشید که زمان صدور مجوز کتاب با توجه به موضوع کتاب خواهد بود؛ مثلا مجوز کتاب‌های دانشگاهی در فاصله زمانی 48 ساعته صادر می‌شود.

روند اجرایی چاپ کتاب

بعد از آن که مجوز چاپ کتاب صادر گردید و متن و جلد کتاب نیز آماده شد، نوبت به روند اجرایی چاپ کتاب می‌رسد که عبارت است از :

• تهیه فیلم، زینک متن و جلد
• چاپ متن و جلد
• سلفون‌کشی برای جلد
• صحافی

قرارداد مشارکت در چاپ کتاب ؛ هر آنچه باید بدانید

انواع قرارداد با ناشران

معمولا پس از آن که فایل کتاب یا نمونه آن را برای انتشاراتی ارسال کردید، بایستی انتشارات مربوطه کتاب شما را مورد بررسی قرار دهد. این امر از سوی هیئت علمی انتشارات که متشکل از جمعی از اهالی قلم و نویسندگان هستند، صورت می‌گیرد. پس از ارزیابی کیفیت کتاب شما، انتشارات، قراردادی را تنظیم می‌کند که از سه حالت زیر خارج نیست:

چاپ کتاب با سرمایه‌گذاری ناشر

پس از آن که انتشارات، محتوای کتاب شما را بررسی کرد و به این نتیجه رسید که بر روی کتاب شما سرمایه‌گذاری کند، به فکر انعقاد قراردادی با شما می‌افتد. در این نوع قرارداد انتشارات هزینه چاپ کتاب را بر عهده می‌گیرد و درصدی از قیمت پشت جلد کتاب را به نویسنده می‌دهد. البته با توجه به شرایط نامساعد بازار، اغلب انتشارات مبلغ ناچیزی را به نویسنده پرداخت کرده و در سود فروش کتاب آن‌ها را شریک نمی‌کند.

این نوع قرارداد شاید مناسب مؤلفین نباشید؛ چرا که در ازای دریافت مبلغی کم، تمامی حقوق مادی ناشی از چاپ کتاب را به ناشر واگذار می‌کنند. لیکن ممکن است برای افرادی که درصدد کسب شهرت یا امتیاز علمی هستند و در ازای چاپ کتاب، قصد دستیابی به سود کلانی را ندارند، مناسب ‌باشد.

چاپ کتاب با سرمایه‌گذاری مؤلف

در این نوع قرارداد، نویسنده با پرداخت تمام هزینه‌های چاپ کتاب، عنوان ناشر را پیدا می‌کند و نام مؤلف به عنوان ناشر در صفحه شناسنامه کتاب درج می‌گردد. در اغلب موارد نویسندگان به انتشاراتی که معتبر بوده، اجازه چاپ لوگوی خود را در پشت جلد کتاب می‌دهند و در ازای آن بخش اندکی از قیمت پشت جلد کتاب را به ناشر پرداخت می‌کند. مزیت چاپ لوگوی انتشارات در پشت جلد کتاب، کمک به فروش بهتر کتاب است. نویسندگان معروفی که از فروش بالای کتاب خود اطمینان دارند، معمولا این روش را انتخاب می‌کنند.

سرمایه‌گذاری مشترک ناشر و مؤلف از طریق نمونه قرارداد مشارکت در چاپ کتاب

همانگونه که از عنوان قرارداد برمی‌آید، ناشر و مؤلف در سرمایه‌گذاری به منظور چاپ با یکدیگر مشارکت می‌کنند؛ بدین معنا که بخشی از هزینه‌های چاپ کتاب، فروش آن و غیره را انتشارات به عهده می‌گیرد و بخش دیگری توسط خود نویسنده پرداخت می‌شود. طرفین در قرارداد مشارکت در چاپ کتاب خود، می‌توانند در خصوص درصد سود تعلق‌یافته حاصل از فروش کتاب با یکدیگر توافق کنند.

نکته مهم در خصوص این روش همکاری این است که اگر کتاب موردنظر تجدید چاپ گردد، نویسنده حق دارد در آن تغییراتی ایجاد کرده و درصدی از سود فروش کتاب نیز به او تعلق می‌گیرد. این نوع قرارداد، مخصوص نویسندگانی است که تازه شروع به نوشتن کرده‌اند و دنبال کسب سود از فروش کتاب خود هستند.

مراحل چاپ کتاب در انواع انتشارات

همانطور که گفتیم برای چاپ یک کتاب مراحل مختلفی وجود دارد که این مراحل ممکن است در انتشارات‌ مختلف متفاوت باشند؛ اما ما سعی کردیم مراحل مشابهی را که در اکثر انتشارات وجود دارد به ترتیب ذکر کرده و توضیح مختصری راجع به آن‌ها بدهیم.

1. تنظیم قرارداد

اولین مرحله برای چاپ کتاب تنظیم قرارداد بین نویسنده یا مترجم با ناشر است. انعقاد قرارداد بین ناشر و مؤلف یا مترجم، هم می‌تواند حضوری باشد و هم غیرحضوری؛ که در هر دو حالت این حق نویسنده است که اطلاعات مفصلی در مورد شرایط قرارداد و روند آن داشته باشد.

همچنین این مورد را نیز به یاد داشته باشید که حتما امتیاز کتاب برای شما حفظ شود؛ چرا که ممکن است سال‌ها بعد بخواهید در انتشارات دیگری این کتاب را چاپ کنید.

2. صفحه‌آرایی و تایپ

بعد از تنظیم قرارداد نوبت به تایپ و صفحه‌آرایی کتاب می‌رسد. متن آماده شده به یک تایپیست که در زمینه تایپ کتاب تخصص دارد، سپرده می‌شود. تایپیست هم با توجه به سایز کتاب (جیبی، رقعی، وزیری، رحلی و غیره) صفحه‌آرایی را انجام می‌دهد.

سپس متن تایپ‌شده به ویراستار داده می‌شود تا کتاب را از نظر قواعد نگارشی، غلط املایی، ادبی و غیره اصلاح ‌کند. اکثر کتاب‌های شعر در سایز رقعی (A5) و کتاب‌های فنی و علمی در سایز وزیری چاپ می‌شوند.

توصیه: بهتر است کتاب را خود نویسنده تایپ کرده و به انتشارات تحویل دهد. اگر اطلاعات و دانش لازم را به منظور صفحه‌آرایی ندارید، بهتر است این کار را به انتشارات بسپارید؛ چون ظاهر کتاب بسیار مهم است.

مفاهیم صفحه‌آرایی

حروف‌چینی: در گذشته به دلیل عدم وجود تکنولوژی‌های پیشرفته امروزی از قبیل نرم‌افزار word، چاپخانه‌ها با کنار هم قرار دادن حروف فلزی، متنی را ایجاد می‌کردند؛ لیکن در زمان حاضر با وجود نرم‌افزارهای پیشرفته تایپ، این امر بسیار راحت‌تر و در کمترین زمان ممکن صورت می‌پذیرد.

اندازه حروف: انتخاب نوع و اندازه حروف در متن اصلی یا عناوین داخل کتاب و ایجاد هماهنگی بین آن‌ها، از وظایف دیگر صفحه‌آرا است. کسی که کار صفحه‌آرایی را به عهده دارد، بایستی نوع قلم (font) کلمات تمام صفحه‌ها را تنظیم کند و برخی تغییرات دیگر را در صورت لزوم از قبیل برجسته کردن کلمه (bold)، خط کشیدن زیر کلمه (underline) و یا ایتالیک کردن کلمه، در متن اعمال کند.

ستون‌های کتاب: حتما دقت کرده‌اید برخی کتاب‌ها، یک ستونه و برخی دیگر دو ستونه هستند. این امر از سوی شخصی که صفحه‌آرایی را به عهده دارد، انجام می‌پذیرد. قاعده یا استاندارد خاصی برای این موضوع وجود ندارد؛ لیکن در اکثر موارد کتاب‌ها یک ستونه هستند.

سطرها: یکی از موارد مهمی که در زیبایی بصری کتاب تأثیرگذار است، رعایت ترتیب سطرهای کتاب است. متاسفانه برخی مواقع دیده شده است که بعضی کتاب‌های چاپ‌شده سطربندی ضعیفی دارند و کلا درهم و برهم هستند. کتابی که سطرهای منظمی دارد، در جلب نظر خواننده نیز اهمیت دارد.

حاشیه‌ها: حاشیه‌های کتاب نیز از دیگر مواردی است که در زیبایی ظاهری کتاب اهمیت ویژه‌ای دارد. مرتب کردن این مورد نیز از جمله وظایف صفحه‌آرا می‌باشد؛ هرچند امروزه با نرم‌افزارهایی همچون word این کار به راحتی و با دقت بالاتری انجام می‌گیرد.

تو رفتگی در اول هر پاراگراف: در برخی کتب و مقالات یا نوشته‌های دیگر، می‌بینیم که سطر نخست هر پاراگراف با کمی تورفتگی نسبت به سطرهای بعدی شروع شده است. این کار به سلیقه صفحه‌آرا بستگی دارد؛ اما اگر تصمیم بگیرد که پاراگراف‌ها بدین شکل شروع شوند، باید تا انتهای کتاب این امر را رعایت کند تا انسجام ظاهری کتاب حفظ شود.

3. تعیین عنوان کتاب

اولین چیزی که توجه خریدار را جلب می‌کند، عنوان کتاب است. عنوان کتاب به قدری مهم است که اگر درست انتخاب نشود، ممکن است کتاب شما اصلا به فروش نرسد.

گاهی برخی مؤلفین با صرف زمان زیاد و بعد از تایپ کردن کل کتاب خود، بعد به فکر انتخاب عنوان کتاب خود برمی‌آیند. این کار ممکن است روند انتخاب عنوان کتاب را دشوارتر کند. در جایگاه نویسنده، عنوانی را برای کتاب خود برگزینید که با خواندن آن در عرض چند ثانیه خواننده بتواند موضوع کتاب را حدس بزند. گاهی برخی نویسنده‌ها، فارغ از موضوع کتاب که ممکن است رمان باشد، عنوانی را برای کتاب انتخاب می‌کنند که بیشتر به کتاب شعر شبیه است تا رمان؛ پس انتخاب عنوان یکی دیگر از مراحل چاپ کتاب است.

4. طرح جلد برای چاپ کتاب

به قول معروف اکثر آدم‌ها عقلشان به چشمشان است. طرح جلد کتاب از مواردی است که زیبایی بصری چشمگیری داشته و تمایل مشتریان را به خرید کتاب برمی‌انگیزد. خواننده ابتدا ظاهر کتاب را می‌بیند و بعد شروع به خواندن آن می‌کند. مؤلفین و ناشران عزیز باید توجه داشته باشند که برای طرح کتاب ابتدا با نویسنده مشورت کنند و در نهایت طرحی را که مورد قبول طرفین است، برای چاپ کتاب تدارک ببینند. اگر طرح نامناسبی برای کتابتان انتخاب کنید، حتی اگر آن کتاب بهترین و باکیفیت‌ترین مطالب را نیز داشته باشد، باز هم ممکن است مورد قبول خواننده‌های کتاب نباشد.

5. دریافت کد شابک

شابک مخفف عبارت شماره استاندارد بین‌المللی کتاب است. همانطور که پیش‌تر نیز گفتیم اولین قدم برای چاپ کتاب، دریافت کد شابک است که به طور معمول ناشر این کد را به صورت گروهی از خانه کتاب دریافت می‌کند. اما ممکن است برخی دیگر از ناشران مجوز نشر نداشته باشند و به صورت تکی از خانه کتاب، کد شابک را دریافت کنند. این ناشران برای دریافت کد شابک بایستی 5 نمونه از کتاب را به این مؤسسه تحویل دهند.

البته ممکن است نویسنده بخواهد شخصا کتاب را چاپ کند که در این صورت برای دریافت کد شابک باید خود نویسنده اقدام به این امر کند که در این شرایط، به مؤلف، ناشر نیز می‌گویند.

6. فیپا

فیپا یا فهرست‌نویسی پیش از انتشار که توسط اداره کل پردازش و سازماندهی سازمان اسناد و کتابخانه ملی صادر می‌گردد، دارای اطلاعاتی است که پشت صفحه عنوان کتاب چاپ می‌شود. صدور فیپا از سوی نهادها یا مراکزی غیر از سازمان مذکور، هیچگونه ارزش و اعتباری ندارد. برای دریافت فیپا بعد از درج کد شابک، کتاب به کتابخانه ملی فرستاده می‌شود و  طی 7 الی 10 روز آتی این کد صادر می‌شود.

مدارک لازم برای اخذ فیپا

اولین بار در سال 1901 کتابخانه کنگره ملی آمریکا شروع به فهرست‌نویسی پیش از انتشار کتاب‌ها نمود. بعد از آن این امر در جاهای دیگر دنیا نیز مورد استقبال قرار گرفت و طرفداران زیادی نیز پیدا کرد؛ تا جایی که در سال 1981 حدود 90 درصد از کتابخانه‌های انگلستان به صورت منظم و دائمی به فهرست‌نویسی پیش از انتشار مشغول بودند.

پیش‌تر گفتیم که صدور فیپا در کشور ایران، تنها توسط سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران انجام می‌شود. این سازمان، اطلاعات فیپا را به صورت رایگان در اختیار انتشارات و نویسندگان کتاب قرار می‌دهد.

برای ثبت فیپا مدارکی لازم است که عبارتند از:

1. فایل نهایی کتاب: منظور از آن، همان فایلی است که انتشارات بعد از صفحه‌آرایی و دریافت کد شابک در اختیار شما قرار دهد.
2. کپی کارت ملی یا شناسنامه
3. تمامی مشخصات کتاب از قبیل سال چاپ، تعداد صفحات، قطع مورد استفاده و غیره.

7. دریافت مجوز چاپ کتاب از ارشاد

برای دریافت مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی لازم است که نسخه پرینت‌شده کتاب به انضمام جلد آن را به همراه اطلاعات فیپا به اداره ارشاد ارسال نمایید. بسته به این که موضوع کتاب شما چه چیزی باشد، از یک هفته تا 2 ماه طول می‌کشد که مجوز چاپ کتاب شما از اداره ارشاد صادر گردد.

در بسیاری از مواقع ممکن است برای اصلاح کتاب به شما اطلاع داده شود. در این مرحله دقت کنید که کتابتان هیچ مورد اخلاقی یا سیاسی نداشته باشد. بعد از اصلاح و حذف این موارد دوباره در مورد صدور مجوز تصمیم‌گیری می‌شود؛ فاصله زمانی صدور مجوز برای کتب مختلف، متغیر است؛ بدین نحو که برای چاپ کتاب‌های علمی در مدت زمانی دو روزه مجوز صادر می‌شود؛ حال آنکه ممکن است برای کتاب‌های شعر و رمان دو ماه زمان لازم باشد. 

در ابتدا شما به عنوان مؤلف، هزینه یا بیعانه‌ای به ناشر می‌دهید تا روال اخذ مجوزهای لازم و سایر مراحل به منظور چاپ کتاب را انجام دهد. اگر کتاب شما در مرحله اخذ مجوز از سوی وزارت ارشاد رد شود، این بیعانه به شما عودت داده نمی‌شود.

8. تهیه فیلم و زینک متن برای چاپ کتاب

نکته قابل توجه آن است که تهیه زینک زمانی به کار می‌آید که چاپ کتاب به صورت دیجیتالی نباشد. حال ممکن است بپرسید زینک چیست؟ زینک ورقی پلاستیکی یا گاها کاغذی است که ابعاد مشخصی دارد و در لیتوگرافی طرح مورد نظر را برای چاپ کتاب روی آن کپی می‌کنند. از زینک معمولا در چاپ افست استفاده می‌شود.

از فیلم و زینک میتوان چندین بار استفاده کرد؛ اما درنظر داشته باشید که محتوای کتاب باید ثابت بوده و تغییر نکند. در صورت تغییر محتوای کتاب بایستی زینک عوض شود.

9. چاپ متن و جلد کتاب

پس از آنکه مجوز چاپ کتاب از وزارت ارشاد اخذ گردید، نوبت به چاپ کتاب می‌رسد. نکته قابل توجه آن است که پس از دریافت مجوز، هیچ راهی برای تغییر محتویات کتاب وجود ندارد؛ چرا که تمام محتوای کتاب در وزارت ارشاد ثبت شده است. ذکر این نکته نیز در نمونه قرارداد مشارکت در چاپ کتاب مسئله‌ای حائز اهمیت است.

10. انتخاب سلفون و یووی برای چاپ کتاب

برای محافظت بیشتر کتاب در برابر خش و یا خط، لازم است که یک پوششی از سلفون یا مواد شیمیایی  مات یا براق روی جلد کتاب کشیده شود.

11. صحافی کتاب

پس از این که کتاب چاپ شد، نوبت به صحافی کتاب می‌رسد. در صحافی کتاب از روش‌های متعددی استفاده می‌شود که برای صحافی کتاب بهتر است از چسب گرم استفاده شود.

12. اعلام وصول

پس از چاپ و صحافی کتاب، ناشر چهار نسخه از آن را دوباره جهت اعلام وصول به وزارت ارشاد ارسال می‌کند. انجام این امر بسیار اهمیت دارد؛ زیرا عدم اعلام وصول کتاب به معنای عدم ثبت آن در کتابخانه ملی و وزارت ارشاد بوده و در نهایت این امر منجر به عدم اعتبار ارزش کتاب می‌شود. اعلام وصول یعنی تأیید تطبیق محتوای کتاب چاپ‌شده با آنچه در وزارت ارشاد ثبت گردیده است. یکی از راه‌هایی که می‌توان از اعلام وصول کتاب اطمینان حاصل کرد، درج عنوان فاپا (فهرست نویسی پس از انتشار) در مقابل عنوان کتاب شما ظرف مدت زمانی دو تا شش ماه بعد از چاپ است.

13. تجدید چاپ

بعضی مواقع ممکن است ناشر به هر دلیلی بخواهد کتابی را از اول چاپ کند. در این صورت اگر تغییراتی در کتاب اعمال نکند؛ بدون این که مراحل گفته شده را طی کند، فقط با دریافت مجوز از وزارت ارشاد می‌تواند کتاب را دوباره چاپ کند. اما در صورتی که بخواهد تغییراتی در کتاب ایجاد کند لازم است که دوباره مراحل فوق‌الذکر را طی کند.

تفاوت‌های دو روش چاپ افست و دیجیتال

قبل از این بخواهیم در مورد تفاوت‎‌های این دو نوع روش چاپ حرف بزنیم، بیایید با معایب و مزایای هر کدام آشنا شویم. چاپ دیجیتال در واقع یک روش کامپیوتری برای چاپ کتاب است که فایل‌های شما را به صورت مستقیم وارد دستگاه چاپ می‌کند؛ درحالیکه چاپ افست نوعی از چاپ است که نوشته یا عکس را بر روی سطح پلاستیکی استوانه گردان حک می‌کند و سپس آن را با فشار استوانه دیگری روی کاغذ چاپ می‌نماید.

مهمترین پارامترهای انتخاب روش چاپ عبارتند از:

• تعداد

اگر می‌خواهید تعداد زیادی نسخه چاپی داشته باشید، پیشنهاد ما این است که از چاپ افست استفاده کنید، ولی اگر نسخه چاپی کمتر می‌خواهید، روش دیجیتال بهترین روش ممکن خواهد بود.

   ●  زمان

گاها پیش می‌آید که نویسنده زمان کوتاهی را برای چاپ کتاب خود در نظر گرفته است. برای این که در بازه زمانی کوتاه‌تری کتاب خود را چاپ کنید، از روش چاپ دیجیتال استفاده کنید. به دلیل اتوماتیک بودن انجام مراحل چاپ در این روش، سرعت چاپ به طرز چشمگیری نسبت به چاپ افست بالاتر است.

   ● اندازه

اگر کتابتان در اندازه و سایز کوچکی است بهتر است که از چاپ دیجیتال استفاده کنید. چاپ افست معمولا برای چاپ در اندازه‌های بزرگتر استفاده می‌شو؛، به عنوان مثال چاپ روزنامه‌ها

  ● نمونه چاپ

اگر نگران شکل ظاهری کتاب خود هستید و از سویی دیگر نمی‌خواهید تمامی تیراژهای کتاب را با صرف هزینه زیاد قبل از اطمینان نسبت به شکل آن، داشته باشید، بهتر است از چاپ دیجیتال استفاده کنید؛ زیرا نمونه چاپی دیجیتال بسیار دقیق و کم هزینه‌تر از چاپ افست برای شما خواهد بود.

  ● رنگ

برای این بدانید رنگ دلخواهتان بر روی کتاب ظاهر می شود یا خیر، پیشنهاد می‌کنیم که چاپ افست را انتخاب کنید. با چاپ دیجیتال این امکان برای شما وجود ندارد؛ لیکن در چاپ افست این کار با دقت انجام می‌شود.

کانال تلگرام لامینگو

در انتها باید بدانید

در انتها باید بگوییم که دانستن مطالب بالا می‌تواند، شما را در مراحل چاپ کتابتان یاری کند. ما  در این مطلب برای شما از مراحل چاپ کتاب، روند اداری آن و بسیار موارد لازمه دیگر گفته‌ایم، امیدواریم محتوای فوق برایتان مفید واقع شود.

کاربران می‌توانند برای کامل کردن اطلاعات خود در زمینه مراحل چاپ کتاب  و استفاده از نمونه قرارداد مشارکت چاپ کتاب صفحه ما را در پلتفرم هوشمند لامینگو دنبال نمایند. همچنین سؤالات متداولی همراه با پاسخ دراین‌باره در انتهای این مقاله نیز برای کاربران وجود دارد.

سوالات متداول 

فیپا چیست؟

فیپا یا بهتر بگوییم فهرست نویسی پیش از انتشار، دارای اطلاعاتی است که پشت صفحه عنوان کتاب چاپ می‌شود.

آیا انتخاب سلفون و یووی برای چاپ کتاب الزامی است؟

خیر، الزامی نیست، اما بهتر است به منظور محافظت بیشتر از کتاب، از سلفون و یووی بر روی کتاب استفاده شود.

دریافت مجوز از وزارت ارشاد چقدر زمان می‌برد؟

با توجه به موضوع کتاب از 2 روز تا 2 ماه ممکن است زمان ببرد. به طور کلی، برای اخذ مجوز از وزارت ارشاد برای چاپ کتاب‌های شعر، لازم است زمان بیشتری نسبت به سایر کتاب‌ها صرف گردد. دقت داشته باشید تا مسائل مربوط به مجوزها را در نمونه قرارداد مشارکت در چاپ کتاب خود ذکر کنید.