متولی وقف کیست و چطور تعیین می‌شود؟ | وظایف متولی مال موقوفه

وقف که یک نهاد فقهی در حقوق ایران است، به معنی واگذاری اموال برای استفاده دیگران می‌باشد. وقف، عقد است و دارای سه رکن می‌باشد. به شحصی که وقف را انجام می‌دهد و صاحب مال است واقف، به شخص یا اشخاصی که وقف به نفع آنان انجام می‌شود موقوف‌علیهم و به مال مورد وقف، مال موقوفه گفته می‌شود. انجام امور و مسئولیت‌های مربوط به مال موقوفه نیازمند تعیین شخصی است که متولی وقف نامیده می‌شود. وظیفه تعیین متولی، به صورت کلی با واقف است و خود او نیز می‌تواند متولی مال موقوفه قرار بگیرد. در سال 1363 قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید که وظایف این سازمان را شرح داده است. برای متولی وقف وظایفی تعیین شده است و همچنین انتخاب و عزل او دارای شرایطی می‌باشد که در ادامه آن را شرح می‌دهیم.

‌

ما را در اینستاگرام دنبال کنید

‌

متولی وقف کیست؟

برای نگهداری مال موقوفه و همچنین استفاده در راستای اموری که واقف تعیین کرده است، شخصی به عنوان متولی تعیین می‌شود. متولی وقف کسی است که به موجب وقفنامه یا قانون تعیین می‌شود. ماده 75 قانون مدنی در این باره چنین بیان داشته است «واقف می‌تواند تولیت، یعنی اداره کردن امور موقوفه را مادام‌الحیوة یا در مدت معینی برای خود قرار دهد و نیز می‌تواند متولی دیگری معین کند که مستقلاً یا مجتمعاً با خود واقف اداره کند. تولیت اموال موقوفه ممکن است به یک یا چند نفر غیر از خود واقف واگذار شود که هر یک مستقلاً یا منضماً اداره کنند و همچنین واقف می‌تواند شرط کند که خود او یا متولی که معین شده است نصب متولی کند و یا در این موضوع هر ترتیبی را که مقتضی بداند قرار دهد.»

از این ماده چند وضعیت برای متولی وقف برداشت می‌شود. ممکن است خود واقف به تنهایی متولی وقف باشد. ممکن است او به همراه یک یا چند شخص دیگر تولیت را بر عهده داشته باشد و در حالت دیگر ممکن است یک یا چند شخص غیر از واقف به عنوان متولی وقف در نظر گرفته شده باشند. همچنین مطابق ماده 1 قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه، زمانی که موقوفه، فاقد متولی یا متولی مجهول‌الهویه باشد، اداره موقوفه بر عهده این سازمان است.

اگر متولی وقف چند شخص باشند، ایشان می‌توانند به دو صورت مستقل یا جمعی اداره امور را بر عهده داشته باشند. اگر جزییات امر، توسط واقف مشخص نشده باشد فرض بر این است که باید به صورت جمعی و با توافق یکدیگر مال موقوفه را اداره کنند.

انواع وقف

وقف می‌تواند به دو صورت باشد؛ وقف عام و وقف خاص. وقف خاص به وقفی گفته می‌شود که کسانی که از وقف نفع می‌برند محدود و مشخص باشند. مثلا شخصی مالش را برای فرزندانش وقف کند. در مقابل وقف خاص، وقف عام قرار می‌گیرد که وقف نسبت به عموم و یا گروهی از افراد است که محدود نیستند و امکان شمارش و تعیین تمام افراد گروه به سادگی میسر نیست. مثلاً وقف برای نیازمندان و یا وقف در جهت مصارف انسان‌دوستانه باشد. در وقف عام، اگر واقف متولی تعیین نکرده باشد، اداره امور بر عهده سازمان حج و اوقاف و امور خیریه است. در وقف خاص اگر متولی تعیین نشده باشد، خود موقوف‌علیهم متولی شناخته می‌شوند، مگر در شرایطی که مصلحت وقف یا رفع اختلاف میان موقوف‌علیهم نیازمند دخالت ولی فقیه باشد که در این صورت هم سازمان اوقاف خواهد بود.

وظایف متولی وقف چیست؟

همانگونه که بیان شد، مال موقوفه باید حفظ شود و منافع آن به شکلی که توسط واقف تعیین شده مصرف گردد. این وظیفه بر عهده متولی وقف است. او در ابتدا می‌تواند تولیت را قبول یا رد کند. پس از اینکه او قبول کرد، عهده‌دار مسئولیت شده و امکان تغییر نظر و رد ندارد. متولی وقف امکان انتقال تولیت را به شخص دیگری ندارد؛ مگر در زمانی که توسط واقف این اختیار به او داده شده باشد. البته او می‌تواند برای انجام امور مال موقوفه، وکیل بگیرد مگر اینکه در وقفنامه شرط مباشرت او شده باشد.

نظر واقف همواره برای اداره مال موقوفه ملاک عمل است و می‌تواند تعیین کند که منافع به چه صورت استفاده گردد. همچنین می‌تواند اختیار تصمیم‌گیری را در رابطه با نحوه صرف منافع به متولی یا شخص دیگری بدهد. اگر نحوه صرف منافع از سوی واقف تعیین نشده باشد، نقش متولی در حفظ و نگهداری و استفاده از مال موقوفه مانند «وکیل امینی» است. یعنی مصلحت وقف را باید در نظر داشته باشد و از هرگونه افراط و تفریط خودداری کند.

با توجه به وظیفه اصلی متولی که حفظ مال موقوفه و صرف منافع آن مطابق خواسته واقف و مقررات مربوطه است، او امکان فروش مال موقوفه را نحواهد داشت. با این وجود، قانونگذار استثنائاتی را در نظر گرفته است.
‌ ‌

1.‌ خرابی مال موقوفه

اگر که مال موقوفه خراب شود یا بیم و خطر خرابی وجود داشته باشد امکان و مجوز فروش خانه داده شده است. در این صورت خرابی باید به گونه‌ای باشد که امکان انتفاع و استفاده از مال نباشد؛ همچنین امکان تعمیر آن نیز وجود نداشته باشد یا در صورت امکان، شخصی حاضر به تعمیر نشود.
‌

2.‌ ایجاد اختلاف

هرگاه در میان کسانی که وقف به نفع آنان صورت گرفته در مورد استفاده از مال موقوفه، اختلافی پیش آید که خطر و احتمال قتل نفس و یا خرابی مال وجود داشته باشد، فروش مال موقوفه مجاز است.

متولی با توجه به وظایفی که دارد مستحق دریافت مزد کار خویش نیز می‌باشد. اگر واقف سهمی برای متولی در نظر گرفته باشد به همان میزان، متولی مزد دریافت می‌کند. اگر مقداری مشخص نشده باشد، اجرت‌المثل به متولی پرداخت می‌شود که به معنی میزان مزدی است که در عرف برای آن کار تعیین می‌شود.
‌

همچنین بخوانید: قرارداد اجاره مال موقوفه چگونه تنظیم می شود؟ | شرایط اجاره مال موقوفه

‌

عزل متولی وقف

دانستیم که چه وظایفی بر عهده متولی وقف است. او باید به انجام این وظایف اهتمام ورزد. در حالی که متولی، امکان کنار کشیدن از مسئولیتی که پذیرفته است را ندارد؛ در شرایطی اما ممکن است که او از سمت خود عزل شود. ماده 7 قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه بیان داشته«هرگاه متولی یا ناظر، نسبت به عین یا منافع موقوفه تعدی یا تفریط نماید، یا در انجام وظایف مقرر در وقفنامه و قانون و آیین‌نامه‌ها و مقررات، مسامحه و اهمال ورزد، با رسیدگی شعبه تحقیق و حکم دادگاه، حسب مورد، معزول یا ممنوع‌المداخله یا ضم امین خواهد شد.»

گاهی در شرایطی که متولی وقف، تعدی و تفریط کرده باشد، دادگاه شخصی را برای اداره موقوفه تعیین می‌کند که در کنار متولی، وظایف را بر عهده بگیرد که این عمل را ضم امین می‌گویند. همچنین در مواردی که احتمال تعدی و تفریط متولی می‌رود، ممکن است به شکل موقت رای به عدم دخالت متولی در امور موقوفه داده شود که در این صورت او ممنوع‌المداخله شده است.

همانگونه که بیان شد، متولی باید خواسته های واقف را اجرا نموده و مصلحت او و موقوفه را در نظر بگیرد. در صورتی که او خلاف اراده واقف عمل نماید یا در انجام وظایف تعدی و تفریط کرده باشد، با نظر و رسیدگی شعبه تحقیق و حکم دادگاه، می‌توان او را عزل نمود. در این صورت، دادگاه شخص صالح دیگری را برای اداره امور موقوفه در نظر می‌گیرد. اگر که متولی مال موقوفه، عزل یا فوت شده باشد تا تعیین متولی بعدی و اگر متولی ممنوع‌المداخله شده باشد تا زمان رفع ممنوعیت یا ضم امین، موقوفه بدون متولی در نظر گرفته می‌شود و اداره آن بر عهده سازمان اوقاف است.

نتیجه‌گیری

وقف، پدیده اجتماعی ارزشمندی است که به وسیله آن اشخاص نیکوکار می‌توانند اموال خود را برای مصارف عام‌المنفعه و مقاصد نیکوکارانه اختصاص دهند. انجام امور مربوط به مال موقوفه، نیازمند شخصی است وظیفه انجام آن را بپذیرد. از این رو شخص یا اشخاصی به عنوان متولی وقف تعیین می‌شوند. وظیفه تعیین متولی با واقف است و در زمانی که او شخصی را تعیین نکرده باشد، اداره امور موقوفه، جزو وظایف سازمان اوقاف تعریف شده است.

امیدواریم که مطلب فوق برای شما مفید بوده و توانسته باشد شما را با وقف، متولی وقف و شرایط حاکم بر آن آشنا کند. نظرات و سؤالات خود را می‌توانید در بخش دیدگاه‌ها با ما به اشتراک بگذارید. اگر در رابطه با اموال موقوفه و قوانین و شرایط حاکم بر آن به مشاوره تخصصی حقوقی نیاز دارید، متخصصین و مشاورین حقوقی لامینگو آماده همراهی شما هستند. می‌توانید با ورود به بخش مشاوره حقوقی لامینگو با ما در ارتباط باشید. برای مطالعه مطالب بیشتر با بلاگ حقوقی لامینگو همراه باشید.