حق انتفاع چیست و چگونه از بین می‌رود؟ | انواع حق انتفاع

اشخاص در برابر مالی که در اختیار دارند، ممکن است درجات مختلفی از حقوق را داشته باشند. کامل‌ترین شکل این حقوق، حق مالکیت می‌باشد که به موجب آن دارنده‌ مال، حق استفاده، بهره‌برداری و یا انتقال مالکیت مال مورد نظر را دارا می‌باشد. یکی دیگر از اشکال این حقوق، حق انتفاع می‌باشد.
‌

ما را در اینستاگرام دنبال کنید
‌

حق انتفاع چیست؟

انتفاع به معنای بهره‌برداری و سودبردن می‌باشد. حق انتفاع، حقی است که به موجب آن شخصی بدون دارا بودن مالکیت یک مال، می‌تواند از آن استفاده و بهره‌برداری نماید. ماده 40 قانون مدنی به تعریف این نوع از حق پرداخته‌‌است و آن را حقی می‌داند که مالک آن می‌تواند از مالی که عین آن متعلق به شخص دیگری می‌باشد یا مالک خاصی ندارد، استفاده نماید.

انواع حق انتفاع

به شکل کلی، این حق را می‌توان به چهار دسته تقسیم نمود که اکنون مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

1.‌ عمری

ممکن است مالک مال، اختیار استفاده و انتفاع از مالی را به مدت عمر خود یا منتفع یا شخص دیگری به دیگری واگذار نماید. در این‌صورت، دارنده‌ آن به مدت عمر شخصی که توسط مالک، معین شده‌است؛ دارنده‌ این حق نسبت به مال می‌باشد. برای مثال اگر مالک یک منزل مسکونی، حق انتفاع از مال خود را به مدت عمر خود به شخص دیگری واگذار نماید، با فوت مالک، حق او نیز از بین خواهد رفت.

2.‌ رقبی

ممکن است که مالک مال، حق انتفاع از مال را برای مدت مشخصی به دیگر بسپارد، به‌گونه‌ای که با انقضای آن مدت، حق او نیز از بین خواهد‌رفت؛ به این نوع حق، حق رقبی گفته‌می‌شود. برای مثال مالک مال، حق انتفاع ماشین خود را برای مدت دو سال به دیگری‌ می‌سپارد و با پایان دو سال، حق او نیز از بین خواهد رفت.

3.‌ سکنی

این حق ممکن است در خصوص حق سکونت در مسکنی باشد؛ در این صورت، از نوع سکنی است. حق سکنی می‌تواند از نوع عمری یا رقبی باشد.

4.‌ حق انتفاع به شکل مطلق

اگر مالک مال، حق انتفاع از مال خود را به دیگری واگذار نماید، بدون آن‌که برای آن مدتی تعیین نماید، این حق به شکل مطلق برقرار شده‌است. در این‌صورت، مالک می‌تواند هر زمانی از حقی که اعطا‌ نموده‌است، رجوع نماید. اگر مالک از حق خود رجوع ننماید، حق مزبور تا زمان فوت مالک باقی خواهد ماند و پس از آن از بین خواهد رفت.

دریافت مشاوره حقوقی

شرایط اعطای حق انتفاع

برای آن‌که حق انتفاع از مالی به دیگری اعطا شود، وجود برخی از شرایط لازم می‌باشد. این شرایط به مالی که موضوع انتفاع است و شخصی که با اعطای این حق از آن بهره‌مند می‌گردد، مربوط می‌باشد.

مال موضوع انتفاع

مالی که حق انتفاع آن به دیگری منتقل می‌گردد باید به گونه‌ای باشد که با استفاده از آن، اصل یا عین مال باقی بماند. در نتیجه، این حق را نسبت به اموالی که با استفاده از بین می‌روند و تمام می‌گردند، نمی‌توان منتقل نمود. علاوه‌بر این، مال موضوع انتفاع باید قابل قبض شدن باشد و منتفع آن را قبض نماید. در نتیجه، برای اموالی که در دسترس نمی‌باشند و منتفع یا نماینده‌ او نمی‌تواند آن‌ها را قبض نماید، نمی‌توان قرارداد انتقال این حق را منعقد نمود.

شرایط منتَفِع

به دارنده این حق که از مال موضوع انتفاع بهره‌مند می‌گردد، منتفع گفته‌می‌شود. این حق را فقط برای اشخاصی می‌توان برقرار ساخت که در زمان ایجاد آن وجود داشته باشند. به این نکته نیز باید توجه نمود که ممکن است حق انتفاع برای اشخاصی برقرار گردد که در زمان برقراری آن وجود ندارد، اما به‌تبع دارندگان این حق به وجود خواهند آمد. برای مثال، ممکن است حق انتفاع برای اعضای یک خانواده و فرزندان و نوادگان آن‌ها ایجاد گردد؛ در این‌ صورت، شاید همه یا برخی از فرزاندان یا نوادگان، بعد از برقراری این حق متولد گردند، اما به تبع پدر خانواده که منتفع مال می‌باشد، از این حق بهره‌مند می‌گردند.

وظایف منتفع مال

ماده 48 قانون مدنی در این خصوص بیان می‌دارد «منتفع باید از مالی که موضوع حق انتفاع است، سوء استفاده نکرده و در حفاظت از آن تعدی یا تفریط ننماید.» بر اساس این ماده، منتفع باید از مال موضوع انتفاع به درستی استفاده نماید و استفاده جز در موردی که عرف یا عادت اقتضا دارد مصداق سوءاستفاده می‌باشد. برای مثال اگر دارنده این حق نسبت به یک واحد آپارتمان مسکونی از آن به عنوان انبار نگه‌داری مواد غذایی استفاده نماید، سوء استفاده صورت گرفته‌است. اگر منتفع از مال موضوع انتفاع، سوءاستفاده نماید، باید ضرر و خسارتی را که مالک مال به سبب این سوءاستفاده متحمل شده‌است، جبران نماید.

وظیفه دیگر دارنده این حق، نگه‌داری و محافظت از مال می‌باشد. منتفع نباید در حفاظت و نگه‌داری از مال تعدی یا تفریط نماید. منظور از تعدی آن است که منتفع، نسبت به مال موضوع انتفاع اقدامی را انجام دهد که نباید انجام می‌داده‌است و تفریط حالتی است که منتفع، اقدامی را که برای حفاظت از مال‌ لازم بوده‌است ترک نماید. منتفع نسبت به مال موضوع حق انتفاع نباید تعدی یا تفریط انجام دهد.

باید توجه داشت که نگه‌داری و محافظت از مال موضوع انتفاع، هزینه‌هایی دارد که طبق قاعده کلی، پرداخت این هزینه‌ها برعهده منتفع نمی‌باشد، اما می‌توان در قرارداد خلاف این امر را شرط نمود.

چگونه حق انتفاع زائل می‌گردد؟!

این حق تا ابد برای منتفع باقی نخواهد ماند. موارد زیر مواردی می‌باشند که در نتیجه آن، این حق از بین می‌رود.

1.‌ انقضاء مدت

این حق اگر به شکل رقبی باشد و برای مدت معینی برقرار شده‌باشد، با انقضا مدت از بین خواهد رفت. همچنین، اگر به شکل عمری یا مطلق باشد با فوت مالک در نوع مطلق آن و با فوت شخصی که این حق، به طول عمر او  در حق انتفاع عمری برقرار شده‌است، از بین خواهد رفت.

کانال تلگرام لامینگو

2.‌ تلف شدن مال موضوع انتفاع

این حق نسبت به مال مشخصی ایجاد می‌گردد و وجود آن مال، برای استفاده منتفع ضروری می‌باشد. پس بدیهی است که با از بین رفتن مال، حق استفاده و بهره‌برداری  از آن نیز از بین خواهد‌ رفت.

3.‌ فوت منتفع

حق انتفاع برای منتفع برقرار می‌گردد و لذا بدیهی است که با فوت او نیز از بین خواهد رفت. البته، اگر این حق برای چند شخص برقرار شده‌ باشد، با فوت یکی از آن‌ها این حق برای سایرین باقی خواهد ماند و با فوت آخرین منتفع، زائل خواهد شد.

4.‌ رجوع مالک مال

در حق انتقاعی که به شکل مطلق برقرار شده‌است، مالک مال می‌تواند در هر زمانی از حقی که واگذار نموده‌ است، بازگردد. با رجوع مالک مال، این حق نیز از بین خواهد رفت.

آیا مالک مال می‌تواند عین مال را به دیگری انتقال دهد؟

مالک مال موضوع انتفاع، می‌تواند عین مالی را که مالک آن است و حق انتفاع آن را به دیگری سپرده‌است، به شخص ثالثی انتقال دهد. چنین انتقالی صحیح می‌باشد، اما اگر شخصی که عین مال به او منتقل شده‌است، از این مسئله مطلع نباشد و نداند که منتفع مال، شخص دیگری می‌باشد، پس از اطلاع می‌تواند معامله را فسخ نماید.
‌

برای آشنایی بیشتر با فسخ قرارداد این مطلب را بخوانید: مشاوره حقوقی فسخ قرارداد و نحوه اعمال انواع حق فسخ

تفاوت حق انتفاع و اجاره

در ظاهر امر به نظر می‌رسد که حق انتفاع و اجاره شبیه به یکدیگر و حتی یکی می‌باشند، اما این دو با یکدیگر تفاوت دارند. با انعقاد قرارداد اجاره برای مستأجر نسبت به مال، مالکیت موقت برقرار می‌گردد؛ در صورتی‌که، در این نوع حق، صرفاٌ حق بهره‌برداری و انتفاع ایجاد شده‌است. مستأجر مال می‌تواند مالکیت موقت خود را به دیگری انتقال دهد، اما این امکان برای منتفع این مال وجود ندارد. عقد اجاره به شکل معوض منعقد می‌گردد و مستأجر در برابر دریافت مالکیت منافع مال مورد اجاره باید بهایی را بپردازد، اما در حق انتفاع، الزامی در این مورد وجود ندارد و حق انتفاع ممکن است به شکل معوض یا غیرمعوض برقرار گردد.
‌

برای آشنایی با قرارداد اجاره، خواندن این مطلب پیشنهاد می‌شود: این نکات کلی را درباره قرارداد اجاره در نظر داشته باشید!

سخن پایانی

حق انتفاع، حق بهره‌برداری و استفاده از مال می‌باشد که به منتفع واگذار می‌گردد. این حق می‌تواند به مدت عمر شخصی برقرار گردد و پس از آن از بین برود، که در این‌صورت، به شکل عمری می‌باشد و  اگر برای مدت مشخصی برقرار گردد، حق انتفاع از نوع رقبی می‌باشد. وجود زمان برای این حق  ضرورتی ندارد و اگر مدتی تعیین نشده‌باشد، به شکل مطلق می‌باشد. حق انتفاع با فوت منتفع، زوال مدت، رجوع مالک در نوع مطلق آن و از بین رفتن مال موضوع انتفاع از بین خواهدرفت. با این‌وجود، انتقال یا دریافت حق انتفاع، نکات حقوقی گوناگونی وجود دارد که توصیه ما دریافت مشاوره تلفنی یا حضوری از کارشناسان مجموعه لامینگو می‌باشد. کارشناسان ما آماده‌ همکاری و ارائه‌ مشاوره به شما در این خصوص می‌باشد.

بلاگ حقوقی لامینگو را دنبال نمایید. بلاگ لامینگو مجموعه‌ای از اطلاعات حقوقی گوناگون را در اختیار شما قرار می‌دهد که مطالعه‌ آن‌ها به افزایش دانش حقوقی شما کمک خواهد نمود. به‌علاوه، شما می‌توانید هرگونه سوال یا نظر یا پیشنهادی را در قسمت دیدگاه شما مطرح نمایید. ما آماده دریافت نظرات و پیشنهادات شما و پاسخگویی به سؤالات شما می‌باشیم.