مسئولیت‌های حقوقی پزشکان چیست؟

یکم شهریورماه، روز پزشک، روز قدردانی از مدد این دستان مهربان و دوستداران سلامت جامعه بوده‌است، به همین منظور در این پست از بلاگ به مسائل حقوقی پزشکان خواهیم پرداخت.

رابطه‌ی پزشک و بیمار مانند دیگر روابط اجتماعی، با عالم حقوق سروکار دارد. برخی از مواد قانونی به مسئولیت پزشک اشاره‌کرده است و به‌طورکلی مطلع بودن پزشک و بیمار از این قوانین می‌تواند آن‌ها را در تصمیم‌گیری‌های بهتر یاری کند.

قرارداد پزشک و بیمار

قرارداد درمان، قراردادي است شفاهي يا نوشتاري كه بر اساس آن پزشک يا مراكز درماني با بيمار توافق مي¬كنند كه در مدت‌زمان معین و درازای دريافت مبلغ معين به تشخيص بيماري يا درمان وي مبادرت ورزند.

درباره‌ی ماهیت حقوقی قرارداد درمان نظرات متفاوتی وجود دارد. برخی معتقدند ازآنجاکه ماهیت حقوقی قرارداد درمان در قانون ذکر نشده است، جزو عقود نامعین قرارمی‌گیرد. برخی دیگر نیز قرارداد درمان را مانند وکالت جزو عقود معین به شمار می¬آورند. مطابق ماده 18 آیین‌نامه انتظامی رسيدگی به تخلفات صنفي و حرفه‌ای شاغلان حرفه‌های پزشكی، پزشک در حد توانايي و تخصص خود مسئول ادامه درمان بيمار است البته به‌استثنای موارد ضروري و یا زمانی که بيمار يا بستگان او مايل نباشند. این ماده بیانگر آن است که بیمار در برهم زدن قرارداد درمان مختار است اما پزشک این اختیار را ندارد و درنتیجه این قرارداد از سوی پزشک لازم و از سوی بیمار جایز است.

برخی نویسندگان با در نظر گرفتن مصالح اجتماعی، اگرچه مبلغ معینی درازای درمان به پزشک داده می¬شود، قرارداد درمان را قراردادی غیرمعوض به شمارمی آورند. چراکه اگر آن را قراردادی معوض در نظر بگیریم، با عدم تسلیم یکی از عوضین برای طرف دیگر حق حبس به وجود می‌آید یعنی اگر بیمار هزینه ی درمان را پرداخت نکند، پزشک حق خواهد داشت که او را درمان نکند بنابراین برای قرارداد درمان ماهیت غیرمعوض تعریف کرده‌اند.

برگه‌ی برائت پزشک

در قانون مجازات اسلامی درصورتی‌که معالجات انجام‌شده توسط پزشک منجر به صدمه گردد، وی ضامن است و باید دیه بپردازد. درواقع پزشک، مسئول فرض می‌شود مگر اینکه بتواند ثابت کند که مقصر نبوده و عملکرد وی مطابق موازین پزشکی بوده است. این بدان معنی است که در صورت بروز اختلاف، بار اثبات عدم تقصیر بر عهده‌ی خود پزشک خواهد بود.

حال پرسش در اینجاست که اخذ برگه‌ی برائت توسط پزشک، یعنی شرط عدم مسئولیت در قرارداد درمان، چه تأثیری خواهد داشت؟ درواقع پزشک در قرارداد درمان شرط می-کند که مسئول عوارض جانبی معالجه نباشد. آیا امضای برگه برائت پزشک توسط بیمار یا ولی وی باعث می‌شود که پزشک در صورت تقصیر کردن نیز مسئول نباشد؟ مسلماً خیر.

تأثیر برگه‌ی برائت پزشک این نیست که حتی اگر وی مقصر بوده و خارج از عرف پزشکی رفتار کرده باشد مسئولیت نخواهد داشت بلکه بدین معناست که در صورت آسیب دیدن بیمار و بروز اختلاف، بار اثبات تقصیر پزشک بر عهده‌ی بیمار خواهد بود. به‌عبارت‌دیگر در صورت اخذ برگه برائت توسط پزشک، اگر طی معالجه صدمه‌ای به بیمار وارد شود، بلافاصله پزشک مسئول فرض نخواهد شد و بیمار است که باید تقصیر پزشک را اثبات کند.

جراحی زیبایی

عمل جراحی زیبایی از جهاتی با دیگر معالجات و جراحی‌ها متفاوت است و ویژگی‌هایی دارد که آن را متمایز می‌سازد. ازجمله فقدان ضرورت، انتخابی بودن، تلفیق جنبه‌های هنری و علمی و غیره . البته جراحی پلاستیک را به دو نوع ترمیمی مانند ترمیم آثار ناشی از سوختگی و زیبایی جهت بهبود کیفیت زندگی اجتماعی فرد تقسیم می‌کنند.

در صورت بروز اختلاف میان پزشک و جراحی شونده چه کسی مسئول خواهد بود؟

تعهد پزشک در جراحی زیبایی مشروع که غیرضروری است، تعهد به نتیجه است و نه تعهد به‌وسیله؛ یعنی صرف انجام جراحی، پزشک از مسئولیت خود معاف نشده و باید نتیجه‌ی خواسته‌شده توسط جراحی شونده نیز مدنظر قرار گیرد. به‌عبارت‌دیگر ازآنجایی‌که رابطه‌ی پزشک و جراحی شونده قراردادی می‌باشد، در روابط قراردادی اصل بر این است که نتیجه حاصل گردد. البته باید به این نکته توجه کرد که قبل از هر چیز، مفاد ذکرشده توسط خود طرفین در قرارداد ملاک خواهد بود.

در جراحی زیبایی از تکالیف پزشک این است که متقاضی را از تمام عواقب و آثار احتمالی جراحی آگاه نماید و زمانی که زیان جراحی بیشتر از منفعت آن باشد، از انجام عمل خودداری کند. در غیر این صورت مکلف به پرداخت خسارت بر طبق قانون مجازات اسلامی خواهد بود.

لازم به ذکر است که در جراحی زیبایی، احراز سه شرط، موجب عدم مسئولیت کیفری پزشک خواهد شد:

1. مشروعیت جراحی: برای احراز این شرط ضابطه‌ای کلی وجود دارد و آن این است که خطر و ضرر قابل‌توجهی در جراحی وجود نداشته باشد.
2. اخذ رضایت آگاهانه از جراحی شونده: با توجه به اختیاری بودن جراحی زیبایی، این رضایت باید پس از اطلاع‌رسانی پزشک به متقاضی نسبت به همه‌ی جوانب جراحی دریافت گردد.
3. رعایت موازین فنی، علمی، نظامات و دارا بودن مهارت و تخصص کافی: این شرط در بند ج ماده 158 قانون مجازات اسلامی ذکرشده است. ازآنجایی‌که جراحی زیبایی، یک عمل فوری و اورژانسی و لازم نمی‌باشد، پزشک باید از مهارت، تخصص، تجربه و تجهیزات لازم برخوردار باشد.

 با احراز سه شرط یادشده، تقصیر و مسئولیت کیفری متوجه پزشک نخواهد بود. تأثیر اخذ برگه‌ی برائت در جراحی زیبایی نیز مانند آنچه در خصوص دیگر معالجات پزشکی ذکر کردیم خواهد بود و تنها در خصوص بار اثبات تقصیر مؤثر است.