شروط ضمن عقد و انواع آن

شروط ضمن عقد توافقی است که طرفین یک قرارداد با یکدیگر می­‌کنند که به موجب آن تعهداتی به وجود می‌­آید. به شرط ضمن عقد تعهدات فرعی نیز گفته می­‌شود که در کنار تعهدات اصلی لازم الاجرا است.

زمانیکه بین دو یا چند نفر قرارداد (عقد) منعقد می­‌شود، در کنار ایجاد یک رابطه حقوقی فی مابین، تعهداتی هم برای طرفین عقد ایجاد خواهد شد که توسط قانون­گذار مشخص شده است. به این تعهدات، تعهدات اصلی یا قانونی گفته می­‌شود. برای مثال با انعقاد عقد اجاره، هم برای مؤجر و هم برای مستاجر تعهداتی وضع می­‌شود. مثلا در عقد اجاره مؤجر متعهد می­‌شود که ملک مورد اجاره را در اختیار مستاجر قرار دهد، در مقابل مستاجر نیز موظف می­‌شود طبق توافق صورت گرفته در قرارداد، مبلغ اجاره را در زمان و شکل مشخص شده در عقد پرداخت کند.

اما در کنار تعهدات اصلی عقود، می­توان به تعهدات دیگری اشاره کرد که به اصطلاح به آن تعهدات فرعی یا همان شروط ضمن عقد گفته می­‌شود. آوردن این شروط ضمن عقد بنابر توافق طرفین است. در مثال بالا اگر در عقد اجاره این شرط آورده شود که مستاجر مکلف است اجاره­بهای تعیین شده را در موعد مشخص پرداخت کند و اگر پرداخت اجاره­‌بها به بیش از سه ماه به تاخیر بیافتد، عقد اجاره فسخ خواهد شد و مؤجر می­‌تواند ملک مورد اجاره به شخص دیگری واگذار کند.

خصوصیات شروط ضمن عقد

شروط ضمن عقد تابع عقد اصلی است و بدون انجام گرفتن تعهدات اصلی عقد، شروط ضمن عقد قابل اجرا نخواهد بود. تبعیت شروط ضمن عقد از عقد اصلی نتایج زیر را به دنبال خواهد داشت:

• اگر عقد اصلی از طریق فسخ یا اقاله (برهم زدن معامله با توافق طرفین معامله) منحل شود، به تبع آن شروط ضمن عقد نیز منحل خواهد شد. برای مثال وقتی عقد بیع فسخ شود، شروط ضمن عقد بیع (مثل: مهلت یک ماهه تعیین شده برای پرداخت ثمن(مبلغ) معامله) نیز به تبع آن منحل می­‌شود.
• اگر مشخص شود که عقد اصلی باطل بوده است، شروط ضمن عقد نیز باطل و بلااثر خواهند بود. ولی اگر این قضیه برعکس باشد، یعنی اساس عقد اصلی صحیح بوده باشد ولی شروط ضمن عقد باطل باشد، باطل بودن شروط ضمن عقد سبب باطل شدن عقد اصلی نخواهد شد جز در موارد استثنایی.

دریافت مشاوره حقوقی

شروط ضمن عقدی که خود باطل هستند ولی عقد را باطل نمی­‌کنند

1. اگر شروط ضمن عقد نامقدور وغیرقابل انجام دادن باشد. مانند آن­که در ضمن عقد شرط شود یکی از طرفین معامله باید مسافت 1000 کیلومتری را در یک روز با پای پیاده طی کند.
2. اگر شروط ضمن عقد غیرقانونی و نامشروع باشد. مانند آن که در ضمن عقد شرط شود که یکی از طرفین معامله وارد خانه شخص ثالثی شود و دزدی کند.
3. اگر شرط نفع عقلایی برای طرفین نداشته باشد. مانند آن که فروشنده برای فروش زمین خود شرط کند که خریدار ابتدا کل مساحت زمین را گل بکارد سپس هم گل­ها را بکند. از ان­جا که این شرط نفعی برای هیچ یک از طرفین معامله ندارد و عقلایی نیست، باطل است ولی سبب باطل شدن عقد نمی­‌شود.

شروط ضمن عقدی که علاوه بر اینکه خود باطل هستند، عقد را نیز باطل می­‌کنند (براساس ماده 233 قانون مدنی)

1. شرطی که خلاف مقتضای ذات عقد باشد. برای مثال: عقد نکاح که اصولا برای ایجاد رابطه زوجیت بین زن و مرد منعقد می­‌شود، در ضمن آن شرط شود که بعد از انعقاد عقد هیچ رابطه زناشویی بین زن و شوهر صورت نگیرد. این شرط خلاف مقتضای ذات عقد است و بیانگر آن است که اصلا طرفین عقد قصد زوجیت ندارند.
2. شرط ضمن عقدی که مجهول باشد، طوری که سبب جهل عوضین معامله شود. (عوضین با توجه به مثال عقد بیع، مال فروخته شده و پول پرداخت شده را گویند). براساس ماده 216 قانون مدنی مورد معامله باید معلوم باشد و اگر شرط ضمن عقد مجهول باشد، علاوه بر شرط، عقد نیز باطل خواهد بود. برای مثال: در عقد بیع اگر فروشنده پدر خریدار باشد و شرطه تحویل خانه به پسرش را حامله شدن همسر او در ظرف مدت چهار ماه و پسر بودن جنسیت جنین بداند، در اینجا شرط ضمن عقد مجهول است چرا که مشخص نمی­کند آیا همسر خریدار در مدت مشخص باردار خواهد شد یا نه و اگر باردار شود، جنسیت جنین پسر خواهد بود یا دختر.

تنظیم قرارداد سفارشی

انواع شروط ضمن عقد

• شرط صفت: یکی از شروط ضمن عقد، شرط صفت است که به موجب آن باید یکی از عوضین معامله وصف خاصی داشته باشد. مثل آن­که زمینی فروخته شود و در ضمن عقد شرط شود که این زمین برای مثال دارای 500متر مساحت باشد یا پیرامون آن دارای حصار باشد.
• شرط فعل: براساس ماده 234 قانون مدنی، اقدام یا عدم اقدام به فعلی بر یکی از طرفین معامله یا بر شخص ثالثی شرط شود. برای مثال در عقد بیع (مثلا خرید و فروش ماشین) بایع ضمن فروش اتومبیل در قالب شرطی ضمن عقد تعهد نماید که وکالت خریدار را در امری قبول کند یا فروشنده شرط کند که خریدار بعد از خرید اتومیبل، ان را به کسی اجاره ندهد.
• شرط نتیجه: شرط نتیجه ان است که تحقق امری در خارج شرط معامله شود و این امر نتیجه یکی از اعمال حقوقی از جمله عقد یا ایقاع (عمل حقوقی است که فقط با اراده یک نفر انجام می­‌شود و برخلاف عقد به توافق دو یا چند اراده نیاز ندارد. مثل: رجوع مرد به همسر خود در زمان عده) باشد. برای مثال در عقد بیع(مثلا خرید و فروش ماشین) فروشنده به خریدار شرط کند که اگر از طلب دوستم بگذری، این خانه را زیرقیمت بازار به تو خواهم فروخت.

برای مطالعه سایر مقالات می‌توانید به مجله حقوقی لامینگو مراجعه کنید. فراموش نکنید حتما نظراتتان را از طریق کامنت با ما در میان بگذارید.