مشاوره حقوقی ارث و بررسی اعتبار وصیت‌نامه دست‌نویس!
یکی از اصلی‌ترین موضوعات مشاوره حقوقی ارث ، وصیت است. وصیت کردن به این معنا است که متوفی پیش از فوت، در ارتباط با امور مالی و غیرمالی خود تعیین تکلیف نماید. این موضوع به این دلیل بسیار مهم است که وراث متوفی ممکن است پس از فوت وی با یکدیگر دچار اختلافات بسیاری شوند و اگر پیش از فوت فرد متوفی، تکلیف اموال وی مشخص باشد، این اختلافات به حداقل خواهد رسید. قانون و شرع همواره به اشخاص توصیه نموده‌اند که برای بعد از فوت خود وصیت نمایند تا هم تکلیف اموالشان مشخص گردد، هم امور باقی‌مانده آن‌ها به سامان برسد و هم میان وراث این اشخاص در ارتباط با ترکه، اختلاف و دشمنی به وجود نیاید و وراث مطابق با وصیت متوفی عمل نمایند.
وصیت به دو دسته عهدی و تملیکی تقسیم می‌گردد و اشخاص ممکن است وصیت خود را به‌صورت رسمی و در مراجع قانونی انجام دهند و یا خود به‌صورت دست‌نویس. البته باید این نکته را در نظر داشت که اعتبار وصیت دست‌نویس با شبهه روبه‌رو است و در این مقاله قصد داریم تا ضمن بیان توضیحات لازم در ارتباط با عمل حقوقی وصیت، به بررسی اعتبار وصیت دست‌نویس نیز بپردازیم. پس در این مقاله نیز با ما همراه باشید تا اطلاعات حقوقی مفیدی در اختیارتان قرار دهیم. پیش از ورود به ادامه بحث، پیشنهاد می‌گردد برای دریافت اطلاعات بیشتر در ارتباط با مشاوره حقوقی ارث با وکلا و مشاوران حقوقی لامینگو در ارتباط باشید.
مشاوره حقوقی ارث و تعریف وصیت
پیش از هر چیز، باید ابتدا بدانیم که وصیت چیست. اشخاص در طول زندگی خود در صورتی‌که عاقل و بالغ و رشید باشند، حق تصرف بر تمام اموال خود را دارا بوده و میتوانند با اموال خود هر آنچه در نظر دارند انجام دهند. این اموال اما پس از فوت اشخاص، به وراث آن‌ها به ارث خواهد رسید و مطابق با قانون ارث، میان وراث تقسیم می‌گردد. اما باید این نکته را در نظر داشت که تصرف شخص پس از فوت در اموالش خاتمه نخواهد یافت و این شخص می‌تواند در هنگام حیات، برای تصرف در اموال خود پس از فوت نیز وصیت نماید. البته باید توجه داشته باشید که وصیت شخص نسبت به اموال خود تنها تا یک‌سوم معتبر است و نسبت به باقی‌مانده آن، نیاز به تنفیذ وارثان است.
احکام وصیت که یک عمل حقوقی است در قانون مدنی آمده است و قانون‌گذار به‌تبع احکام اسلامی، قوانین ناظر بر وصیت را مشخص نموده است. عمل وصیت ممکن است به‌صورت شفاهی و یا به‌صورت کتبی و با تنظیم وصیت‌نامه صورت پذیرد. در هر حال اما ذکر این نکته ضروری است که اثر وصیت برای پس از فوت شخص است. پس از فوت شخص، وراث وی و یا شخصی که خود او به‌عنوان موصی‌له یا وصی انتخاب کرده است به سراغ وصیت وی رفته و باید مفاد این وصیت را اجرا نمایند. در ادامه مطلب، با ارکان وصیت و انواع مختلف وصیت و روش‌های مختلف تنظیم وصیت آشنا خواهیم شد.
عمل حقوقی وصیت چه ارکانی دارد؟
پیش از این توضیح دادیم که اشخاص میتوانند با وصیت کردن، تکلیف امور مالی و غیرمالی خود را برای پس از فوتشان مشخص نمایند و امور خود را ساماندهی نمایند. وصیت ارکان مختلفی دارد که عبارت‌اند از موصی، موصی‌به، موصی‌له و وصی. موصی شخصی است که عمل وصیت را انجام می‌دهد و در انواع مختلف وصیت، شخصی که اقدام به وصیت در ارتباط با امور خود برای پس از فوتش می‌نماید، موصی نام دارد.
موصی‌به نیز یکی دیگر از ارکان وصیت است که به مالی که مورد وصیت قرار گرفته و یا امری که موصی در ارتباط با آن وصیت نموده است، گویند. برای مثال، اگر موصی وصیت نماید که زمینش پس از مرگ وی وقف ایتام گردد، زمین در اینجا موصی‌به است. علاوه بر این موارد، وصیت تملیکی که در ادامه بیشتر با آن آشنا خواهیم شد، رکن دیگری دارد به نام موصی‌له؛ موصی‌له شخصی است که موصی به نفع وی وصیت می‌نماید و این شخص از وصیت موصی نفع می‌برد.
یکی از موضوعاتی که در این بخش باید به آن توجه داشت این است که ارکان وصیت با توجه به نوع وصیت که ممکن است عهدی یا تملیکی باشد، متفاوت است و ارکان وصیت تملیکی عبارت است از موصی، موصی‌به و موصی‌له و ارکان وصیت عهدی نیز عبارت است از موصی و وصی. وصی در وصیت عهدی شخصی است که موصی وی را با وصیت کردن، مسئول انجام کاری نموده است. برای مثال، موصی قصد دارد تا پس از فوت وی، شخصی را مسئول تقسیم و همچنین خیرات نمودن بخشی از اموالش نماید و در چنین شرایطی، موصی می‌تواند با ذکر نام این شخص در وصیت‌نامه، انجام این امور را به وی واگذار نماید. چنین شخصی که مسئول انجام امر مورد نظر موصی می‌گردد، وصی نام دارد.
مشاوره حقوقی ارث و اقسام وصیت
پیش از این در نوشتار مشاوره حقوقی ارث متوجه شدیم که ارکان وصیت با توجه به اقسام وصیت، متفاوت است و حال سؤالی که ممکن است برای شما پیش آید این است که وصیت چه اقسامی دارد. در این زمینه باید بیان نمود که براساس قانون مدنی، وصیت به دو قسم عهدی و تملیکی تقسیم می‌گردد و هر یک از این موارد، مقررات و قوانین مختص به خود را دارا می‌باشد.
وصیت تملیکی نوعی از وصیت است که در آن شخص موصی، بخشی از اموال خود و یا تمام اموالش را به‌صورت رایگان و بلاعوض به دیگری تملیک می‌نماید. غالب وصیت‌هایی که اشخاص برای بعد از فوت خود می‌نمایند، از نوع وصیت تملیکی می‌باشد. برای مثال، اگر شخصی وصیت نماید که منزل مسکونی‌اش پس از فوت وی میان دو دختر او تقسیم گردد و در واقع از این طریق، منزل خود را به فرزندانش تملیک نماید، این وصیت یک وصیت تملیکی است.
وصیت عهدی اما نوعی دیگر از وصیت است که در آن، موصی شخصی را برای انجام اموری یا انجام تصرفات لازم و ساماندهی کارهایی که مدنظر دارد، تعیین می‌نماید. به این شخص وصی می‌گویند و وصی مسئول انجام کارهای بعد از فوت موصی می‌گردد. برای مثال، ممکن است موصی در وصیت‌نامه خود وصی را مسئول پرداخت بدهی‌های پس از فوت خود و مسئول تقسیم اموال نماید. وصی غالباً شخصی است که موصی اعتماد زیادی به وی دارد و حاضر است تا اداره امور خود را به وی بسپارد. شناخت انواع وصیت بسیار مهم است، زیرا احکام وصیت تملیکی و عهدی در مواردی با یکدیگر متفاوت است.
این مطلب را نیز بخوانید: رجوع از هبه چیست و تحت چه شرایطی امکان‌پذیر نمی‌باشد؟
موصی پس از فوت تا چه میزان حق تصرف در اموال خود را دارد؟
یکی از سؤالاتی که ممکن است در ارتباط با وصیت کردن و در مشاوره حقوقی ارث برای اشخاص به وجود بیاید این است که آیا یک نفر می‌تواند نسبت به تمام اموال خود وصیت نماید یا خیر. البته که بیشتر افراد گمان می‌نمایند که موصی می‌تواند نسبت به تمام اموال خود وصیت نماید، اما این یک تصور اشتباه است و باید بدانید که چنین نیست. بر اساس قانون مدنی و احکام فقه، اشخاص میتوانند برای تمام اموال خود وصیت نمایند، اما این وصیت تنها نسبت به یک‌سوم اموال آن‌ها صحیح و نافذ خواهد بود و اجرای وصیت نسبت به باقی اموال، منوط به تنفیذ وراث متوفی می‌باشد.
برای مثال، اگر یک نفر نسبت به شش دانگ منزل خود وصیت نماید، تنها تا یک‌سوم میزان وصیت نافذ است و نسبت به دوسوم دیگر، وراث متوفی حق دارند وصیت را بپذیرند یا نپذیرند. البته باید توجه داشت که لازم نیست وراث جمیعاً وصیت مازاد بر ثلث را قبول یا رد نمایند و برخی از وراث میتوانند وصیت مازاد را بپذیرند و در این صورت وصیت مازاد نسبت به این وراث نافذ است و عده‌ای نیز میتوانند وصیت مازاد را قبول نکنند و در این صورت، وصیت مازاد بر ثلث نسبت به سهم این افراد اعمال نخواهد گشت.
وصیت‌نامه چیست و چه انواعی دارد؟
یکی دیگر از موضوعات مشاوره حقوقی ارث ، تعریف وصیت‌نامه است. وصیت‌نامه سندی است که اشخاص قبل از فوت برای تعیین تکلیف در ارتباط با اموال و امور خود تنظیم می‌نمایند و محتوای وصیت‌نامه، وصیت شخص موصی می‌باشد. وصیت‌نامه باید بر اساس قانون و مطابق با تشریفات قانونی و شرعی تنظیم گردد و در غیر این صورت، وصیت‌نامه پذیرفته نخواهد بود. بر اساس قانون امور حسبی، وصیت‌نامه انواع مختلفی دارد؛ وصیت‌نامه رسمی (محضری)، وصیت‌نامه دست‌نویس (خودنوشت)، وصیت‌نامه شفاهی و وصیت‌نامه سری همه از انواع مختلف وصیت‌نامه هستند. البته اعتبار تمام این وصیت‌نامه‌ها پذیرفته نیست و در اعتبار برخی از این وصیت‌نامه‌ها مانند وصیت‌نامه دست‌نویس تردیدهایی وجود دارد.
وصیت‌نامه دست‌نویس
وصیت‌نامه دست‌نویس یا خودنوشت نوعی از وصیت‌نامه است که شخص، خود اقدام به نوشتن آن با خط خود می‌نماید. این وصیت‌نامه یک سند عادی است و در هیچ دفترخانه‌ای ثبت نمی‌شود. از آنجایی که در اعتبار این نوع از وصیت‌نامه تردیدهایی وجود دارد، اشخاص میتوانند اصالت این دست‌نویس را زیر سؤال ببرند. البته باید توجه داشت که اگر وصیت‌نامه خودنوشت مطابق با شرایط قانونی تنظیم گردد، این وصیت‌نامه نیز معتبر خواهد بود. در ادامه مطلب، شرایط صحت وصیت‌نامه دست‌نویس را بیان می‌نماییم.
ما را در اینستاگرام دنبال کنید
وصیت‌نامه رسمی
وصیت‌نامه رسمی یا محضری وصیت‌نامه‌ای است که شخص با مراجعه به دفاتر اسناد رسمی تنظیم می‌نماید. این وصیت‌نامه یک سند رسمی محسوب می‌گردد و در نتیجه، از اعتبار بالایی برخوردار می‌باشد و به همین دلیل، اشخاص نمی‌توانند اصالت این وصیت‌نامه را زیر سؤال ببرند. قانون همواره به اشخاص توصیه می‌نماید تا اسناد خود را به‌صورت رسمی و قانونی تنظیم نمایند تا اصالت این اسناد محفوظ بماند.
در همین راستا و در مشاوره حقوقی ارث به اشخاص توصیه می‌گردد وصیت‌نامه خود را به‌صورت یک وصیت‌نامه رسمی و با مراجعه به دفاتر اسناد رسمی تنظیم نمایند، زیرا در این صورت، موصی می‌تواند اطمینان داشته باشد که مفاد این وصیت‌نامه حتماً اجرا خواهد شد و وراث نمی‌توانند به این وصیت‌نامه اعتراض نمایند. علاوه بر این، یکی از مزیت‌های تنظیم وصیت‌نامه رسمی این است که اگر این وصیت‌نامه گم شود و یا دچار خدشه‌ای گردد، در این صورت یک نسخه از این وصیت‌نامه در دفتر اسناد رسمی موجود است و در نتیجه، این وصیت‌نامه همیشه موجود خواهد بود.
وصیت‌نامه سری
یکی دیگر از انواع وصیت‌نامه، وصیت‌نامه سری می‌باشد. وصیت‌نامه سری شرایط و آثاری دارد که باید رعایت شود. وصیت‌نامه سری ممکن است به خط خود موصی و یا خط دیگری نوشته شود، اما یکی از شرایط وصیت‌نامه سری این است که این وصیت‌نامه باید حتماً به امضای خود شخص موصی برسد. از آنجایی که موصی باید وصیت‌نامه خودنوشت را امضا نماید، می‌توان چنین نتیجه گرفت که اشخاص بی‌سواد قادر به تنظیم وصیت‌نامه سری نمی‌باشند.
یکی دیگر از نکاتی که در ارتباط با تنظیم وصیت‌نامه سری باید رعایت نمود این است که اشخاصی که قادر به تکلم نمی‌باشند، باید حتماً وصیت‌نامه سری را به دست‌خط خود تنظیم و امضا نمایند. علاوه بر این، این اشخاص باید وصیت‌نامه سری را نزد مسئول دفتر اسناد رسمی بنویسند و امضا نمایند و مسئول دفتر نیز باید صحت این وصیت‌نامه را تأیید کند. یکی از دلایلی که نام این وصیت‌نامه، وصیت‌نامه سری است این است که موصی باید وصیت‌نامه سری را پس از تنظیم، نزد اداره ثبت محل اقامت خود به امانت بگذارد.
وصیت‌نامه شفاهی یا لفظی
یکی دیگر از انواع وصیت‌نامه که در قانون امور حسبی به آن اشاره شده است، وصیت‌نامه شفاهی یا لفظی است. نکته‌ای که باید در ارتباط با این نوع وصیت در نظر داشت این است که قانون، اعتبار این وصیت‌نامه را محدود به شرایطی خاص نموده است و در هر شرایطی نمی‌توان وصیت شفاهی کرد. بر اساس ماده ۲۸۳ قانون امور حسبی، موصی تنها می‌تواند در شرایطی فوق‌العاده مانند جنگ یا خطر مرگ فوری و امراض مسری و مسافرت در دریا اقدام به وصیت شفاهی نماید و علت آن هم این است که در چنین شرایطی امکان تنظیم وصیت‌نامه کتبی وجود ندارد.
از جمله شرایط صحت وصیت شفاهی این است که موصی باید در حضور دو نفر گواه یا شاهد وصیت خود را به‌صورت شفاهی بیان نماید و یکی از این دو شاهد، باید اظهارات موصی را با ذکر تاریخ دقیق نوشته و موصی و گواه باید آن را امضا نمایند. علاوه بر این، بر اساس ماده ۲۸۴ و ۲۸۶ قانون امور حسبی، افراد و افسران نظامی و کسانی که در ارتش اشتغال به کاری دارند، در صورتی که جنگ شده باشد یا مأمور عملیات جنگی باشند و یا در محلی زندانی یا محصور باشند که مراوده‌ای با خارج نباشد، میتوانند نزد یک نفر افسر یا هم‌ردیف او با حضور دو گواه، وصیت خود را شفاهاً اظهار نمایند.
بر اساس این توضیحات، متوجه می‌شویم که وصیت شفاهی تنها در دو مورد و با رعایت تشریفات قانونی، صحیح است و در غیر از این دو صورت، چنین وصیتی معتبر نبوده و نزد دادگاه نیز قابل استناد نخواهد بود.
مشاوره حقوقی ارث و بررسی اعتبار وصیت‌نامه دست‌نویس
یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که در مشاوره حقوقی ارث به آن پرداخته می‌شود، اعتبار وصیت‌نامه دست‌نویس است. وصیت‌نامه دست‌نویس تنها در صورتی معتبر است که موصی در تنظیم این وصیت‌نامه شرایط و ضوابط و تشریفات قانونی تنظیم این وصیت‌نامه را رعایت نموده باشد. از جمله شرایط اعتبار این نوع وصیت‌نامه این است که این وصیت‌نامه حتماً باید به خط خود شخص وصیت‌کننده نوشته شده باشد. با این وجود، می‌توان چنین نتیجه گرفت که اشخاص بی‌سواد قادر به تنظیم وصیت‌نامه دست‌نویس نمی‌باشند. علاوه بر این، از دیگر شرایط صحت و اعتبار این نوع وصیت‌نامه این است که موصی باید تاریخ دقیق روز و ماه و سال را به خط خود در این وصیت‌نامه قید نماید و سپس، ذیل وصیت‌نامه را امضا نماید.
توجه داشته باشید وصیت‌کننده حتماً باید وصیت دست‌نویس یا خودنوشت را امضا نماید و اثر انگشت، جایگزین معتبری برای امضا نخواهد بود. موضوع مهمی که در ارتباط با صحت وصیت‌نامه دست‌نویس باید به آن توجه داشت این است که ماده ۲۹۴ قانون امور حسبی بیان می‌کند که «دادگاه بخش در آگهی که برای اداره یا تصفیه ترکه یا تصدیق حصر وراثت می‌شود قید می‌کند که هر کس وصیت‌نامه‌ای از متوفی نزد او است، در مدت سه ماه به دادگاهی که آگهی نموده بفرستد و پس از گذشتن این مدت هر وصیت‌نامه‌ای (جز وصیت‌نامه رسمی و سری) ابراز شود از درجه اعتبار ساقط است». از متن این ماده قانونی می‌توان چنین استنباط کرد که یکی از شرایط اعتبار وصیت‌نامه دست‌نویس این است که این وصیت‌نامه ظرف سه ماه از آگهی حصر وراثت باید به دادگاه فرستاده شود و در غیر این صورت، این وصیت‌نامه معتبر نخواهد بود.
وصیت‌نامه دست‌نویس چه مزایا و معایبی دارد؟
یکی از مزایای تنظیم وصیت‌نامه دست‌نویس این است که شخص وصیت‌کننده، معاف از هزینه ثبت اسناد رسمی می‌باشد. البته این مورد به اندازه‌ای مزیت محسوب نمی‌گردد که یک نفر تصمیم به تنظیم چنین وصیت‌نامه‌ای بگیرد. از جمله معایب این وصیت‌نامه این است که چون رسمی نیست، امکان جعل، دخل و تصرف، تلف شدن و مخدوش شدن این وصیت‌نامه وجود دارد و مراقبت از این نوع وصیت‌نامه، بسیار دشوار می‌باشد.
یکی از بزرگترین معایب وصیت‌نامه دست‌نویس این است که هر یک از وراث متوفی میتوانند اصالت این وصیت‌نامه را در صورتی‌که به نفع آن‌ها نباشد، زیر سؤال ببرند. وراث متوفی میتوانند با ادعای جعل نسبت به این وصیت‌نامه، آن را فاقد اعتبار بدانند. وصیت‌نامه دست‌نویس تا زمانی که وراث اصالت و اعتبار آن را زیر سؤال نبرند، معتبر خواهد بود اما اگر حتی یک نفر از این وراث مدعی شود که وصیت‌نامه جعلی می‌باشد، در این صورت اعتبار این وصیت‌نامه دچار خدشه خواهد شد و قاضی دادگاه باید در این باره اظهار نظر نماید.
در اینجا باید به این موضوع اشاره شود که اگر اصالت وصیت‌نامه دست‌نویس برای همگان روشن و مشخص باشد و یک نفر به تاریخ این وصیت‌نامه اعتراضی داشته باشد، در این شرایط چنین فردی مدعی است و باید برای اثبات ادعای خود دلیلی ارائه نماید. اگر این فرد بخواهد ادعای خود را با شهادت دیگری اثبات نماید، این دلیل برای اثبات ادعای وی کافی نخواهد بود و مدعی باید به دلایل دیگری جهت اثبات غلط بودن تاریخ وصیت‌نامه استناد نماید. در کل، می‌توان چنین نتیجه گرفت که وصیت‌نامه دست‌نویس در صورتی‌که بر اساس تشریفات قانونی و شرعی تنظیم گردد، در این شرایط معتبر و صحیح خواهد بود، اما اعتبار این وصیت‌نامه به صورتی است که می‌توان به راحتی آن را زیر سؤال برد.
نتیجه‌گیری بحث مشاوره حقوقی ارث
در این نوشتار یعنی مشاوره حقوقی ارث در ارتباط با وصیت و مسائل مرتبط با وصیت صحبت کردیم. با توجه به توضیحات فوق، وصیت یک عمل حقوقی می‌باشد که شخص برای ساماندهی امور و اموالش پس از مرگ انجام می‌دهد و در ذیل وصیت‌نامه، به بیان چگونگی تقسیم اموال و انجام امور می‌پردازد. وصیت ممکن است نسبت به اموال باشد و موصی از این طریق اقدام به تملیک اموال خود به دیگران نماید که این وصیت یک وصیت تملیکی است و یا ممکن است موصی، وصیت بر چگونگی انجام کارهایش نماید که این وصیت یک وصیت عهدی می‌باشد.
علاوه بر این دانستیم که وصیت‌کننده باید برای وصیت کردن، وصیت‌نامه‌ای تنظیم نماید که این وصیت‌نامه ممکن است رسمی، سری، دست‌نویس یا در شرایطی خاص شفاهی باشد. از تعریف و توضیح انواع وصیت‌نامه در متن، به این نتیجه خواهیم رسید که معتبرترین نوع وصیت‌نامه، وصیت‌نامه رسمی و محضری است و بهتر است تا اشخاص چنین وصیت‌نامه‌ای تنظیم کنند. البته وصیت‌نامه دست‌نویس نیز در صورت رعایت تشریفات قانونی تنظیم، معتبر است، اما از آنجایی که وصیت‌نامه دست‌نویس یک سند عادی است، افراد میتوانند اصالت و اعتبار این وصیت‌نامه را زیر سؤال ببرند.
مطلبی که تا به اینجا آن را مطالعه نمودید، یکی از هزاران محتوای بلاگ حقوقی لامینگو است. لامینگو یک استارتاپ حقوقی است که خدمات گوناگونی ارائه می‌نماید و یکی از این خدمات، تولید و انتشار محتواهای حقوقی با موضوعات مختلف در بلاگ لامینگو است. اگر تمایل به بررسی و مطالعه این مطالب دارید، پیشنهاد می‌شود وارد بلاگ حقوقی لامینگو شده و این بلاگ را دنبال کنید. در پایان، اگر ابهام یا پرسشی در ارتباط با این نوشتار دارید، می‌توانید پرسش خود را در انتهای همین مطلب برای ما بنویسید.
.svg)
دیدگاه شما