حقوق مالکیت فکری در ایران و انواع آن

سوالی که مکررا افراد بعد از شنیدن عنوان “حقوق مالکیت فکری” از من به عنوان یک دانش آموخته‌ی این رشته می‌پرسند، این است در ایران حقوق مالکیت فکری داریم؟! آیا قانونگذار از اموال غیر فیزیکی و غیر مادی نیز حمایت می‌نماید؟ در پاسخ باید گفته شود بله! حقوق مالکیت فکری به طور کلی به دو دسته حقوق مالکیت ادبی و هنری و حقوق مالکیت صنعتی تقسیم می‌شود. در این نوشته به مالکیت آثار ادبی و هنری خواهیم پرداخت.

تاریخچه مالکیت ادبی و هنری

جالب است بدانید حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری زمانی بر سر زبان‌ها افتاد که ویکتور هوگو، نویسنده بنام فرانسوی، متوجه گردید که کتاب‌های وی خارج از فرانسه نشر و توزیع می‌گردد بدون این‌که مجوزی از وی اخذ شده باشد یا حقی را به عنوان پدیدآورنده اثر به وی پرداخت نمایند. لذا برای حمایت از آثار خود و سایر پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری پیش‌نویسی تهیه نمود و مقدمات تشکیل کنوانسیون برن را در سال 1886 فراهم نمود. بدین ترتیب کنوانسیون برن حقوق مادی و معنوی را برای پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری در نظر گرفت و برای کشورهای عضو این کنوانسیون مقرر نمود که هرنوع حقوق مادی و معنوی را که برای پدیدآورندگان اتباع کشور خود اختصاص می دهند را برای سایر اتباع و ساکنین کشورهای عضو نیز به اجرا درآورند. به عبارت دیگر کشورهای عضو فارغ از اینکه پدیدآورنده از اتباع خودشان باشد یا آثار وی برای اولین بار در کشورش خلق یا منتشر شده باشد یا خیر، ملزم به حمایت از پدیدآورنده هستند.

دریافت مشاوره حقوقی

انواع حقوق مالکیت ادبی و هنری:

اولین حق معنوی را که می توان در مورد پدیدآورنده ذکر نمود، حق انتساب اثر است. این حق بدین معناست که اثر در واقع آیینه‌ی تمام قد از شخصیت و افکار پدیدآورنده است و متعلق به پدیدآورنده است؛ لذا اثر به نام مولف در اختیار سایرین قرار خواهد گرفت. به استثنای مواردی که پدیدآورنده ترجیح می‌دهد اثر بدون نام انتشار یابد یا از نام مستعار برای آثار خود استفاده کند.

حق معنوی بعدی حق افشای عمومی اثر است. این پدیدآورنده است که درباره‌ی منتشر شدن یا نشدن اثر خودT تصمیم می‌گیرد و زمان دقیق انتشار را تعیین می‌کند.

حق حرمت اثر، سومین حق معنوی پدیدآورنده است. این حق بدین معنی است که تنها پدیدآورنده است که حق تغییر و یا اصلاح اثر را دارد. هیچ شخص دیگری نمی‌تواند به جای پدیدآورنده در اثر دستی ببرد و یا آن را تغییر دهد.

حق عدول از اثر، زمانی کاربرد دارد که پدیدآورنده بعد از انتشار اثر خود بدین نتیجه می‌رسد که اثر دیگر بازتاب دهنده افکار و شخصیت وی نیست و یا نواقصی دارد که پدیدآورنده کلا از انتشار اثر خود پشیمان شده است. لذا این حق برای پدیدآورنده در نظر گرفته شده‌است که از اثر انتشار یافته خود عدول نماید و از انتشار اثر خود برای همیشه جلوگیری کند. گرچه این حق در برخی از کشور ها در نظر گرفته نشده است چراکه معتقدند این حق با حقوق ناشر اثر در تعارض است.

تنظیم قرارداد سفارشی

حقوق معنوی پدیدآورنده اثر:

حق معنوی پدیدآورنده، حقی دائمی، غیر قابل انتقال و غیر قابل محدود کردن به زمان و مکان است. این حق اختصاص به پدیدآورنده اثر دارد. لذا حتی در صورت توافق و رضایت پدیدآورنده مبنی بر انتقال حق معنوی، باز هم این حق قابلیت انتقال نخواهد یافت. به همین دلیل است که نام پدیدآورنده کتاب “سووشون” همیشه سیمین دانشور باقی خواهد ماند و حتی با قرارداد یا توافق نیز نام پدیدآورنده تغییر نخواهد کرد. مگر در مورد بعضی از آثار مثل آثار ناشی از سفارش که حق معنوی آن متعلق به سفارش دهنده است؛ اگرچه سفارش دهنده، پدیدآورنده نیست.

این مطلب را بخوانید: صفر تا صد مالکیت فکری و تمام نکات آن

حقوق مادی پدیدآورنده اثر:

پدیدآورنده دارای مجموعه‌ای از حقوق مادی است که این حقوق انواع نسبتا گسترده ای دارد. از جمله این حقوق می‌توان به حق انتشار، توزیع عمومی، اجاره عمومی، اجرای عمومی، حق تعقیب یا دنباله، حق پخش‌های رادیویی و تلویزیونی، حق پخش اینترنتی و… اشاره نمود. جالب است بدانید مدت حمایت از حقوق مادی در کشورهای مختلف متفاوت است. در کشور ما این حمایت در ابتدا سی ساله بود ولی این رقم به پنجاه سال افزایش یافت. لذا پدیدآورنده اثر در زمان حیات خود از این حقوق بهره‌مند می شود و از  فوت وی تا مدت پنجاه سال حقوق مادی اثر به وصی یا ورثه‌ی منتقل خواهد شد.

حقوق مالکیت فکری در ایران

آیا در ایران برای دانلود یک کتاب فرانسوی یا یک فیلم آمریکایی باید هزینه‌ای بپردازیم؟ همان‌طور که می‌دانید ما در ایران برای دانلود یک فیلم خارجی یا برای استفاده از ویندوزی که بر روی سیستم کامپیوتر خود نصب می‌کنیم، هزینه ای پرداخت نمی‌کنیم. به همین خاطر هم هست که عموم مردم فکر می‌کنند در ایران کپی رایت نداریم.

ولی باید توضیح دادکه نپیوستن ایران به کنوانسیون برن سبب شده است الزام بین‌المللی برای حمایت از آثار فکری خلق شده و منتشر شده در سایر کشورها را برای ایران وجود نداشته باشد. بدین ترتیب است که افراد بدون پرداخت هیچ گونه هزینه‌ای فیلم هالیوودی دانلود کرده یا از کتاب یک نویسنده معروف فرانسوی استفاده می‌کنند. در صورتی که حقوق مالکیت ادبی و هنری در قانون “حمایت از حقوق مولفان،مصنفان و هنرمندان”  مصوب 1348 مورد حمایت قرار گرفته است و در صورتی از اثر و پدیدآورنده اثر حمایت می‌نماید که برای اولین بار در ایران منتشر یا چاپ شده باشد.

لذا آثاری که برای اولین بار در کشور دیگری انتشار یافته باشند از این حمایت قانونی در ایران بهره نخواهند برد. برای مثال اگر اثر یک نقاش هلندی توسط فردی در ایران کپی شود، این اثر در صورت شباهت و کپی بودن اصالت نداشته و مورد حمایت قانونگذار قرار نخواهد گرفت و همچنین هنرمند هلندی امکان شکایت علیه این فرد ایرانی را نخواهد داشت چراکه ایران عضو کنوانسیون برن نیست.

نتیجه‌گیری

قانونگذار از حقوق پدیدآورنده و آثار وی حمایت می‌کند و حتی در صورت نقض این حقوق توسط اشخاص ثالث ضمانت اجراهای کیفری در نظر گرفته است. اما این حمایت در یک چارچوب ملی است و فراتر نخواهد رفت. در ایران لایحه جدیدی در مجلس درحال بررسی است که در صورت تصویب، راه‌های جدیدی را برای حمایت از پدیدآورنده و آثار وی باز نموده است و راه حل‌های جدیدی را مطابق با چالش‌های موجود ارائه نموده است.

اگر نیاز به اطلاعات بیشتر درباره‌ی حقوق مالکیت فکری دارید، مشاوران حقوقی لامینگو آماده راهنمایی شما هستند. برای مطالعه سایر مقالات می‌توانید به مجله حقوقی لامینگو مراجعه کنید. فراموش نکنید حتما نظراتتان را از طریق کامنت با ما در میان بگذارید.