تاثیر شرایط فورس ماژور و هاردشیپ در قرارداد

قراردادهای منعقد شده میان افراد دارای شرایط و ضوابط مشخصی است که علاوه بر محدوده‌­ی وظایف طرفین، میزان سود و زیان حاصل از قرارداد در متن آن مشخص است. گاهی اوقات برخلاف میل و اراده طرفین، حوادثی رخ می­‌دهد که شرایط ادامه قرارداد را دشوار یا غیر ممکن می‌کند. به این شرایط در قرارداد به اصلاح فورس ماژور یا هاردشیب گفته می‌شود. اما این دو چه تفاوتی دارند و چه زمانی کاربرد دارند؟ در ادامه مطلب به بررسی تفاوت‌های میان فورس ماژور و هاردشیب و شرایط ایجاد آن‌ها پرداختیم.

مفهوم فورس ماژور

فورس ماژور یا قوه قاهره عبارت است از: واقعه غیرقابل پیش‌­بینی که طرفین مداخله ای در بروز آن  ندارند. مثل: بلایای طبیعی از جمله: سیل، زلزله، آتش­سوزی، قطعی اینترنت و غیره. تحریم‌­های اقتصادی را نیز می­‌توان از زمره شرایط فورس ماژور دانست، چرا که اگر کشوری توسط سازمان ملل تحریم بین المللی شود، قراردادهایی که در آن کشور با سایر کشورها منعقد شده است، دچار مشکل شده و حتی در مواردی غیر قابل اجرا می­‌شود.

در قانون ایران تعریف دقیقی از فورس ماژور دیده نمی‌­شود اما در بعضی از مواد قانون مدنی ایران ازجمله ماده “227”  اشاره ای به شرایط فورس ماژور شده است: “متخلف از انجام تعهد، وقتی محکوم به تادیه خسارت می­‌شود که نتواند ثابت نماید که عدم انجام به واسطه علت خارجی بوده است که نمی­‌توان مربوط به او نمود”

دریافت مشاوره حقوقی

چه زمانی می­‌توان گفت شرایط فورس ماژور به وجود آمده است؟

فورس مازور همان طور که در تعریف آن آوردیم، براثر رخداد و حوادث غیرقابل پیش­‌بینی تحقق می­‌یابد طوری‌که ادامه انجام تعهدات قرارداد منعقد شده را غیرممکن می­‌سازد. این حوادث منشایی خارجی دارد و اغلب بر اثر بلایای طبیعی و غیرقابل اجتناب به وجود می‌­آید.

شرایط فورس ماژور در قرارداد

اگر افراد در قرارداد منعقد شده فی مابین خود توافق کنند که در صورت تحقق قوه قاهره، قرارداد فسخ شود، تکلیف قرارداد پس از رویداد حادثه مشخص است و هم­چنین تکلیف کارهای صورت گرفته و نگرفته، تجهیزات و مالیات­‌ها و هزینه‎­ها و غیره نیز در قرارداد تعیین می­‌شود. به عنوان مثال می­‌توان این چنین توافق نمود که در صورت فسخ قرارداد به علت تحقق قوه قاهره، هزینه‌ی کارهای انجام شده به وسیله طرف دوم، از جانب طرف اول پرداخت خواهد شد یا قیمت تجهیزات تهیه شده به وسیله طرف دوم، پس از کسر استهلاک، به طرف دوم پرداخت خواهد شد.

ممکن است بعد از اینکه طرفین در قرارداد، تکلیف خود را در زمان فورس ماژور مشخص کردند، شدت حادثه به میزانی باشد که امکان ادامه اجرای تعهدات غیرممکن باشد، در این صورت باید از قبل مشخص شود که در این شرایط، یا کلا  قرارداد فسخ شود یا در آن شرطی آورده شود که چه زمانی قرارداد فسخ خواهد شد. برای مثال ذکر شود اگر پس از زوال فورس ماژور، هزینه‌­ی انجام تعهدات طرفین  به نسبت آ‌نچه که در قرارداد حاضر پیش‌بینی شده بیش از 50 درصد افزایش یابد، این قرارداد فسخ خواهد شد.

اگر هم در قراردادی تکلیف طرفین در زمان رویداد فورس ماژور مشخص نشده باشد و در حین اجرای تعهدات قرارداد، حوادث فورس ماژور رخ دهد و امکان ادامه اجرای قرارداد وجود نداشته باشد، طرفین قرارداد می­‌توانند با توافق یکدیگر، قرارداد را فسخ کنند. همچنین می‌توانند توافق کنند قرارداد را برای مدت معینی به تعلیق دربیاورند، به این صورت که پس از اتمام این شرایط، طرفین مکلف به ایفای تعهدات خود می‌­باشند. اگر هم پس از اتمام مدت توافق شده، شرایط فورس همچنان باقی باشد، قرارداد را فسخ کنند.

مفهوم هاردشیب

در علم حقوق تعریف مشخص و دقیقی از مفهوم هاردشیب  ارائه نشده است. ولی می­‌توان این اصطلاح حقوقی را این‌گونه تعریف کرد که هاردشیب استثنایی بر اصل لزوم انجام تعهدات در قرارداد است. اصولا هر شخصی در زمان انعقاد قرارداد متوجه مزایا و به وجود آمدن ضرر و زیان در آینده است و با علم به این مسائل اقدام به امضای قرارداد می‌­نماید. اما گاهی اوقات ممکن است شرایط اولیه قرارداد که مورد توافق طرفین بوده دچار تغییرات اساسی شود، طوری‌که اساس قرارداد را دچار اختلال کند و تعادل آن را برهم زند. دراین شرایط اکثر حقوقدانان  موافق تحقق هاردشیب هستند، یعنی بر این باورند که به دلیل خسارات ناعادلانه وارد شده بر زیان­دیده در قرارداد، طرفین مجددا اقدام به مذاکره با یکدیگر نمایند و با توجه به شرایط غیرقابل­ پیش­‌بینی که به وجود آمده، تغییراتی درموضوع بندهای قرارداد انجام دهند که از میزان خسارت وارده بر طرف زیان­دیده کاسته شود.

تنظیم قرارداد سفارشی

شرایط لازم جهت تحقق هاردشیب (مذاکره مجدد) در قرارداد

یکی از اساسی‌­ترین شرایط تحقق هاردشیب، ایجاد تغییرات اساسی در بطن قرارداد و تغییرات غیرمتعارف در وضعیت تعهدات موجود در قرارداد است، به طوری‌ که اجرای قرارداد برای یکی از طرفین با ضرر و زیان بسیاری همراه باشد.

شرایط اساسی دیگر در تحقق هاردشیب، غیرقابل پیش­‌بینی بودن اتفاق است، یعنی شرایط جدید به وجود آمده قابل پیش‌­بینی نبوده باشد.

حادثه به وجود آمده غیرقابل پیش‌گیری و کنترل بوده باشد و فرد زیان­دیده هم مسبب ایجاد این شرایط نباشد ودر صورت وقوع، قصور و کوتاهی در به سامان رساندن اوضاع نداشته باشد.

تفاوت هاردشیب و فورس ماژور

هاردشیب زمانی معنی پیدا می­‌کند که شرایطی به وجود آید که تعادل اقتصادی قرارداد بهم خورد و ادامه اجرای تعهدات توافق شده “دشوار” شود. اما شرایط فورس ماژور بر اثر حوادث و بلایای غیرقابل پیش­‌بینی به وجود می­‌آید و ادامه اجرای تعهدات توافق شده را “غیرممکن” می­‌سازد و طرفین معامله معاف از اجرای تعهد می­‌شوند. البته این در صورتی است که اجرای تعهدات قرارداد به هیچ وجه امکان پذیر نباشد، اما در مواردی که شدت حوادث به گونه‌­ای باشد که “موقتا” اجرای قرارداد را متوقف سازد و بعد از گذشت مدت کوتاهی، اوضاع به شرایط اول خود بازگردد و موانعی در ادامه اجرای این تعهدات نباشد، طرفین می­‌توانند به اجرای وظایف خود ادامه دهند.

برای مطالعه سایر مقالات می‌توانید به مجله حقوقی لامینگو مراجعه کنید. فراموش نکنید حتما سوالات و نظراتتان را از طریق کامنت با ما در میان بگذارید.