آشنایی با موارد صدور حکم اعدام و شرایط اجرای آن

حکم اعدام سنگین‌ترین مجازات در کشور ما است که در ارتباط با برخی از جرایم اجرا می‌گردد. به صورت کلی، در هر کشوری هدف از اجرای مجازات‌های مختلف، بازدارندگی از ارتکاب جرایم و اصلاح مجرمین است. در کشور ما ایران، قوانین کیفری بر اساس شرع نوشته شده و در همین راستا اعدام نیز یکی از مجازات‌هایی است که بر اساس شرع تعیین شده است. اعدام به معنای کشتن و سلب حیات شخصی است که مرتکب جرم شده است. همانطور که مشخص است، اعدام مجازاتی بسیار شدید است و به همین دلیل پرداختن به این موضوع که اصولاً اعدام در چه شرایطی اجرا می‌شود بسیار ضروری و دارای اهمیت است. برخی از جرایمی که ارتکاب آن‌ها مجازات اعدام را در پی دارد عبارت است از بغی، تجاوز به عنف، لواط، جرایم علیه امنیت ملی و غیره.

در این نوشتار از بلاگ حقوقی لامینگو قصد داریم به بررسی مجازات اعدام و مواردی که این مجازات در آن اجرا می‌گردد بپردازیم. علاوه بر این، در این مطلب به توضیح این موارد که شرایط صدور حکم اعدام و نحوه و مراحل اجرای این حکم چیست خواهیم پرداخت. در نتیجه اگر به دنبال کسب اطلاعات در این زمینه هستید، پیشنهاد ما به شما مطالعه این نوشتار و کسب اطلاعات لازم از این طریق است.
‌

ما را در اینستاگرام دنبال کنید

حکم اعدام چگونه مجازاتی است؟

قانونگذار در قانون مجازات اسلامی مجازات‌های مختلفی را برای جرایم در نظر گرفته است. تعیین این مجازات‌ها بر اساس عواملی مانند شدت جرم، تأثیر جرم در جامعه و عوامل مختلف دیگری است. این مجازات‌ها در یک دسته‌بندی کلی به مجازات‌های حدی، قصاص، پرداخت دیه و تعزیر تقسیم می‌شود. هر یک از این مجازات‌ها تعریف مخصوصی دارد و شرایط خاصی داشته و مجازات اعدام، یکی از انواع مجازات‌های حدی است. بر اساس ماده 15 قانون مجازات اسلامی «حد، مجازاتی است كه موجب، نوع، ميزان و كيفيت اجرای آن در شرع مقدس تعيين شده است.»

در تعریف مجازات اعدام باید گفت که اعدام به معنای سلب حیات و کشتن فرد مجرم است که این سلب حیات در کشور ما غالباً با طناب دار انجام می‌شود. این موضوع که اعدام چیست را کمابیش تمام افراد می‌دانند، اما سؤال اصلی که در اینجا با آن مواجه خواهیم شد این است که شرایط صدور حکم اعدام چیست و این حکم، مجازات چه جرایمی است. یکی از نکاتی که در ارتباط با مجازات اعدام باید بدانید این است که این مجازات در بسیاری از کشورها منسوخ شده است، اما بر اساس قانون مجازات اسلامی، در کشور ایران همچنان در حال اجرا است.

علاوه بر این، در ارتباط با این مجازات این نکته را نیز باید بدانید که در حال حاضر مجازات بسیاری از جرایم که کشتن است نیز در قالب مجازات اعدام اجرا می‌شود. برای مثال، مجازات جرم زنای محصنه، رجم است که مجازات اعدام جایگزین آن شده است. با توجه به توضیحاتی که مطرح گردید، ممکن است بسیاری این تصور اشتباه برایشان ایجاد شود که اعدام همان قصاص است، در صورتی‌که باید بدانید مجازات اعدام با قصاص متفاوت است و هر یک از این مجازات‌ها در موارد مختص به خود صادر خواهند شد.
‌

حکم اعدام در چه مواردی صادر خواهد شد؟

همانطور که در بخش‌های پیش به آن اشاره شد، اعدام به معنای سلب حیات فردی است که مرتکب جرایمی شده که مجازات این جرایم اعدام است. اما موضوعی که در این بخش قصد بررسی آن را داریم این است که حکم اعدام در چه مواردی صادر خواهد شد. در پاسخ به این پرسش باید بگوییم که اعدام ممکن است در نتیجه ارتکاب یکی از جرایم حدی مستحق مجازات اعدام باشد که در این شرایط، این مجازات بر اساس شرع تعیین شده است و قابل تغییر نمی‌باشد. اما در برخی شرایط، مجازات اعدام در نتیجه ارتکاب جرایم تعزیری اجرا می‌شود که در این شرایط، قانونگذار اقدام به تعیین این مجازات برای این جرایم نموده است.

توجه داشته باشید با توجه به اینکه مجازات اعدام مخالفان بسیاری دارد و  اجرای این مجازت به‌طور کلی مغایر با قواعد حقوق بشر است، اما این مجازات همچنان در کشور ما اجرا خواهد شد. در ادامه به بررسی جرایمی می‌پردازیم که مجازات ارتکاب آن‌ها اعدام خواهد بود.
‌

1. جرم زنا

یکی از جرایمی که ممکن است منجر به صدور حکم اعدام گردد، جرم زنا است. به عبارتی دیگر، ارتکاب جرم زنا در برخی شرایط، مجازات اعدام را به همراه خواهد داشت. مطابق با ماده 224 قانون مجازات اسلامی، حد زنا در مواردی مانند زنا با محارم نسبی، زنا با زن پدر که موجب اعدام زانی است، زنای مرد غیرمسلمان با زن مسلمان که موجب اعدام زانی است و زنای به عنف یا اکراه از سوی زانی که موجب اعدام زانی است. علاوه بر این، مجازات زنا هرگاه کسی با زنی که راضی به زنای با او نباشد در حال بیهوشی، خواب یا مستی زنا کند، رفتار او در حکم زنای به عنف است. در زنا از طریق اغفال و فریب دادن دختر نابالغ یا از طریق ربایش، تهدید و یا ترساندن زن اگرچه موجب تسلیم شدن او شود نیز منجر به صدور حکم اعدام خواهد شد.
‌

2. جرم لواط

یکی دیگر از جرایمی که ارتکاب آن ممکن است منجر به اجرای مجازات اعدام شود، جرم لواط است. لواط به معنای ارتباط جنسی دو مرد با یکدیگر در شرایطی است که دخول اتفاق بیفتد. بر اساس ماده 234 قانون مجازات اسلامی «حد لواط برای فاعل، درصورت عنف، اکراه یا دارا بودن شرایط احصان، اعدام و در غیر این صورت صد ضربه شلاق است. حد لواط برای مفعول در هر صورت (وجود یا عدم احصان) اعدام است.» در تعریف احصان باید گفت که احصان عبارت است از آن‌که مرد همسر دائمی و بالغ داشته باشد و در حالی که بالغ و عاقل بوده از طریق قبل با همان همسر در حال بلوغ وی جماع کرده باشد و هر وقت بخواهد امکان جماع از همان طریق را با وی داشته باشد.

علاوه بر این، در صورتی که در لواط فاعل غیرمسلمان و مفعول، مسلمان باشد نیز حد فاعل اعدام است.
‌

3. سب‌النبی

یکی دیگر از جرایمی که ارتکاب آن ممکن است منجر به صدور حکم اعدام شود، سب‌النبی است که به معنای دشنام به پیامبر است. به عبارتی دیگر، هر کسی که به پیامبر اکرم (ص)، یا هر کدام از انبیای عظام الهی، دشنام داده و یا قذف نماید این عمل مصداق جرم سب‌النبی بوده و به اعدام محکوم می‌شود. علاوه بر این، نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه داشته باشید این است که دشنام و قذف هر یک از دیگر ائمه معصومین نیز در حکم سب‌النبی بوده و منجر به صدور حکم اعدام خواهد شد.

ماده 262 قانون مجازات اسلامی در این زمینه اینگونه مقرر کرده است که «هر کس پیامبر اعظم صلی‌الله علیه و آله و سلم و یا هریک از انبیاء عظام الهی را دشنام دهد یا قذف کند ساب‌النبی است و به اعدام محکوم می‌شود.»
‌

این مطلب را نیز بخوانید: مشاوره حقوقی جرم محاربه و شناخت شرایط تحقق این جرم!

4. جرم محاربه

یکی دیگر از جرایمی که در صورت اثبات، مجازات اعدام به همراه خواهد داشت جرم محاربه است. در تعریف جرم محاربه باید اینطور گفت که محاربه یعنی یک یا چند نفر اقدام به کشیدن اسلحه به قصد ارعاب و ترساندن یا به قصد گرفتن جان، مال یا ناموس مردم کنند و در این بین، با عمل خود موجب ناامنی محیط شوند که به شخصی که به ترتیب ذکر شده دست به سلاح برده و موجب ناامنی محیط گردیده است، محارب می‌گویند.

نکته بسیار مهمی که در زمینه جرم محاربه وجود دارد این است که جرم محاربه تنها در صورتی محقق می‌گردد که اقدامات اشخاص اولاً حتماً با استفاده از سلاح باشد و دوماً سبب ناامنی شود. از آنجایی که جرم محاربه از جرایم بسیار حساس است که ارتکاب آن ممکن است نظم جامعه را با اخلال مواجه نماید، در نتیجه قانونگذار با هدف جلوگیری از ارتکاب مجدد این جرم، شدیدترین مجازات یعنی اعدام را برای آن در نظر گرفته است.

ماده 282 قانون مجازات اسلامی در ارتباط با مجازات جرم محاربه اینگونه مقرر کرده است که «حد محاربه یکی از چهار مجازات زیر است: اعدام، صلب، قطع دست راست و پای چپ و نفی بلد.» در نظر داشته باشید که قاضی دادگاه در تعیین مجازات جرم محاربه، مخیر است که به هر یک از این موارد حکم دهد.
‌‍

این مطلب را نیز بخوانید: مراحل شکایت از سرقت و دریافت رایگان شکواییه سرقت از منزل

5. جرم سرقت حدی

یکی دیگر از جرایمی که ممکن است منجر به صدور حکم اعدام شود، جرم سرقت حدی است. بر اساس ماده 278 قانون مجازات اسلامی، مجازات سرقت حدی در دفعه اول تا سوم از قطع انگشتان تا حبس ابد می‌باشد. اما در صورتی که سارق برای دفعه چهارم اقدام به انجام سرقت حدی نماید، به مجازات اعدام محکوم خواهد شد. نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه داشته باشید این است که سرقت حدی با سرقت تعزیری متفاوت است و تنها جرم سرقت حدی است که ممکن است مجازات اعدام را در پی داشته باشد.
‌

6. جرم افساد فی‌الارض

علاوه بر مواردی که بیان شد، یکی دیگر از جرایمی که ممکن است منجر به صدور حکم اعدام شود، جرم افساد فی‌الارض است. ماده 286 در تعریف این جرم اینگونه مقرر کرده است که «هرکس به طور گسترده مرتکب جنایت علیه تمامیت جسمانی افراد، جرائم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور، نشر اکاذیب، اخلال در نظام اقتصادی کشور، احراق و تخریب، پخش مواد سمی و میکروبی و خطرناک یا دایر کردن مراکز فساد و فحشا یا معاونت در آن‌ها گردد به گونه‌ای که موجب اخلال شدید در نظم عمومی کشور، ناامنی یا ورود خسارت عمده به تمامیت جسمانی افراد یا اموال عمومی و خصوصی، یا سبب اشاعه فساد یا فحشا در حد وسیع گردد مفسد فی‌الارض محسوب و به اعدام محکوم می‌گردد.»
‌

7. جرم بغی

یکی دیگر از جرایمی که سبب صدور حکم اعدام می‌شود، جرم بغی است. جرم بغی از سری جرایم مربوط به نظم و امنیت عمومی است که قانونگذار شدیدترین مجازات‌ها را برای این دسته از جرایم در نظر گرفته است که مجازات اعدام نیز یکی از این موارد است. بر اساس ماده 287 قانون مجازات اسلامی، در صورتی‌که گروهی در برابر اساس نظام جمهوری اسلامی ایران قیام مسلحانه انجام داده و از سلاح استفاده کرده باشند، مرتکب جرم بغی شده و در صورت اثبات جرم، دادگاه حکم مجازات اعدام صادر می‌نماید.

در اینجا ممکن است این سؤال برای شما ایجاد شود که بغی چه تفاوتی با محاربه دارد که در پاسخ به این سؤال باید بدانید در صورتی که اقدام مسلحانه به صورت خاص با هدف قیام علیه نظام جمهوری اسلامی باشد، در این صورت این اقدام مشمول جرم بغی خواهد بود، اما اگر هدف از اقدامات همراه با سلاح صرفاً با هدف برهم زدن امنیت باشد، در این صورت این اقدامات مشمول جرم محاربه خواهد بود.
‌

این مطلب را نیز بخوانید: شرایط تعلیق مجازات کیفری | کدام مجازات‌ها تعلیق می‌شوند؟

مراحل و نحوه صدور و اجرای حکم اعدام

گاهی در خصوص نحوه اجرایی نمودن حکم اعدام مرتکبین، سؤالات و ابهاماتی مطرح می‌شود. به همین دلیل در این قسمت قصد داریم به بررسی این موضوع بپردازیم که در صورت وجود شرایط اجرای حکم اعدام یا وجود شرایط قصاص قاتل، مراحل و نحوه صدور و اجرای حکم اعدام به چه صورت است؟

بر اساس ماده 7 آیین‌نامه نحوه اجرای احکام قصاص و اعدام، مراحل و نحوه صدور و اجرای حکم اعدام آن است که دادگاه بدوی صادرکننده پس از قطعیت حکم اعدام، پرونده فرد را به واحد اجرای احکام کیفری ارسال می‌دارد تا اشخاص مذکور در قانون در محل اجرای حکم اعدام حاضر شوند؛ از جمله قاضی صادر کننده رأی، رئیس اداره زندان، فرمانده نیروی انتظامی محل، پزشک قانونی معتمد، یکی از روحانیون برای انجام تشریفات دینی، اولیای دم مقتول و غیره.
‌

دریافت مشاوره حقوقی

ملاقات شخص اعدامی

قبل از اجرای حکم اعدام، طبق ماده 8 و 9 آیین‌نامه، رئیس زندان ترتیب ملاقات محکوم با افراد مورد تقاضا را خواهد داد و محکوم حق دارد هرگونه مطلبی را که بخواهد اظهار نماید. سپس روحانی زندان مطالب دینی از قبیل توبه مرتکب جرم حدی یا تعزیری یا وصیت را به مرتکب یادآوری می نماید. باید به این نکته توجه داشته باشید که نحوه اجرای حکم اعدام بر اساس ماده 14 آیین‌نامه مزبور می‌تواند به صورت حلق آویز کردن با چوبه‌دار، شلیک اسلحه آتشین، اتصال الکتریسیته و یا به هر نحوه دیگری باشد که قاضی صادرکننده رأی مقرر می‌دارد و اصل بر اعدام با چوبه‌دار است. نظارت بر نحوه اجرای حکم اعدام با مقام اجرای احکام کیفری است و محکوم، تحت الحفظ به محل اجرای حکم آورده می‌شود.

سپس طبق مواد 17 و 18 آیین‌نامه، منشی دادگاه متن حکم اعدام را با صدای بلند قرائت نموده و بلافاصله پس از آن به دستور مقام مذکور حکم اعدام طبق مفاد مندرج در رأی به مرحله اجرا در می‌آید و پس از تأیید مرگ محکوم توسط پزشک، جسد وی تحویل پزشک قانونی می‌شود.
‌

جمع‌بندی نوشتار حکم اعدام

یکی از شدیدترین جرایمی که قانونگذار در قانون مجازات اسلامی برای برخی جرایم در نظر گرفته است، حکم اعدام است. اعدام به معنای سلب حیات است که این مجازات غالباً با چوبه دار انجام می‌‌شود. این مجازات یکی از مجازات‌هایی است که غالباً برای جرایم حدی و با هدف بازدارندگی اجرا می‌شود. از جمله جرایمی که حکم اعدام در این جرایم اجرا می‌شود عبارت است از جرم زنا، لواط، محاربه، بغی، سب‌النبی، ارتکاب جرم حدی برای بار چهارم و افساد فی‌الارض. نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه داشت و در این مطلب به آن اشاره شد این است که اعدام با قصاص متفاوت است و با اینکه در هر دوی این مجازات‌ها حیات از مجرم سلب می‌شود، اما اجرای قصاص با گذشت خانواده مقتول و یا خود بزه‌دیده رفع می‌شود، در صورتی‌که در اعدام اینچنین نیست.

با توجه به اینکه اجرای احکام اعدام در بسیاری از کشورها منسوخ شده است، اما این مجازات در کشور ما همچنان در حال اجرا است و در کمال تأسف، جزو مجازات‌هایی است که اگر پس از اجرای آن بی‌گناهی متهم اثبات شود و یا در جرم تغییری ایجاد شود، قابل اصلاح نیست. در این مطلب سعی شد هر آنچه لازم است درباره حکم اعدام بدانید بیان شود. با این وجود اگر همچنان نیاز به کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه دارید، می‌توانید با همکاران ما در تیم حقوقی لامینگو در ارتباط بوده و مشاوره حقوقی مربوطه را دریافت کنید.
‌

کانال تلگرام لامینگو

بلاگ حقوقی لامینگو را دنبال کنید!

مطلبی که تا به اینجا آن را مطالعه نمودید یکی از هزاران محتواهای تولیدی در بلاگ حقوقی لامینگو است. همکاران ما در تیم تولید محتوای لامینگو روزانه مطالبی را در این بلاگ منتشر می‌کنند که مطالعه آن به افزایش دانش حقوقی شما کمک می‌کند. در همین راستا پیشنهاد می‌شود اگر از مطالعه این مطلب رضایت داشته و مطالعه آن برای شما مفید بوده است، وارد بلاگ حقوقی لامینگو شوید و سایر محتواهای این بلاگ را نیز مطالعه نمایید.

شما می‌توانید سؤالات خود در ارتباط با هر مطلب را در انتهای همان مطلب برای ما نوشته و با ما به اشتراک بگذارید. همکاران ما در سریع‌ترین زمان ممکن به پرسش‌های شما پاسخ می‌دهند و ابهامات شما را رفع خواهند نمود. در پایان، ضمن تشکر از زمان و توجه شما، از شما خواهشمندیم تا نظرات و دیدگاه‌های خود را برای ما بنویسید و از این طریق به ما در بهبود کیفیت مطالب کمک کنید. لامینگو را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید و ما را به دوستان و همکاران خود نیز معرفی نمایید.