تعریف عقد لازم و عقد جایز
دست کم یک بار برای همه شما پیش آمده که در شرایط انعقاد عقد قرارگرفته باشید. اما شاید پس از امضای قرارداد این پرسش برای شما به وجود آمده باشد که آیا مجاز به منصرف شدن و نادیده گرفتن تعهدی که دادید هستید یا خیر؟ در جواب این پرسش باید گفت، در قانون مدنی ایران برحسب اعتبار و حدود پایبندی طرفین معامله (یعنی به اعتبار این که طرفین قرارداد تا چه زمانی باید متعهد به موضوع عقد باشند) عقود به دو بخش لازم و جایز تقسیم شده است. در ادامه مطلب به تشریح و بررسی تفاوت‌های این دو می‌پردازیم.
معتبرترین عقد، عقدی است که دو طرف معامله را ملزم به پایبندی به تعهدات خود کند و طرفین نتوانند در هر زمان و شرایطی آن را برهم زنند.
تعریف عقد لازم در قانون
عقد لازم عقدی است که هیچ یک از دو طرف معامله حق فسخ (برهم زدن) معامله را ندارند. مثل: عقد بیع ( خرید و فروش کردن)- عقد اجاره
تعریف عقد جایز در قانون
عقد جایز عقدی است که هر یک از طرفین معامله در هر زمان که بخواهند می‌توانند آن را برهم زنند. مثل: عقد وکالت- عقد شرکت (عقدی که بین دو یا چند نفر نسبت به مالی که بینشان مشترک است، منعقد شود).
اصل لازم بودن در همه عقود
در صورت تردید در لازم یا جایز بودن عقدی، باید بنا را بر این گذاشت که عقد لازم است. ماده 219 قانون مدنی بیانگر همین مطلب است « عقودی که بر طبق قانون واقع شده باشد، بین متعاملین و قائم مقام آنها لازم‌التباع است مگر به رضای طرفین اقاله (یعنی دو طرف معامله با رضایت همدیگر عقد لازم را فسخ کنند) یا به علت قانونی فسخ شود»
تفاوت عقد لازم و عقد جایز
یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های عقد لازم و جایز، جنبه الزام آوری آنها است. در واقع می‌توان گفت موضوع عقد لازم الزام‌آور است. این بدان معناست که طرفین معامله حق فسخ ندارند، مگر در شرایط معین. اما در عقد جایز امکان فسخ برای هر دو طرف معامله وجود دارد.
تفاوت دیگر عقد لازم و جایز، تأثیر فوت و جنون یکی از طرفین در اعتبار عقد است. به این صورت که در عقد جایز اگر یکی از طرفین معامله فوت کند یا مجنون شود، عقدی که بینشان بسته شده است، خود به خود منحل می‌شود. مثل: عقد وکالت که بارزترین نوع عقد جایز است اگر در آن موکل مجنون شود یا فوت کند، عقد مزبور از اعتبار ساقط می‌شود و از بین میرود.
اگر عقد منعقد شده از نوع لازم باشد، با فوت و جنون هریک از طرفین، به اعتبار عقد لطمه‌ای وارد نخواهد شد و عقد همچنان باقی خواهد ماند. مانند عقد اجاره که اگر مستأجر فوت کند، قرارداد اجاره تا پایان زمان قرارداد معتبر است.
در چه مواردی می‌توان عقد لازم را برهم زد؟
همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، اصل بر لازم بودن عقد است. با این حال قانونگذار در مواردی به واسطه وجود شرایط خاص، برهم خوردن عقد لازم را مجاز می‌داند. برای مثال زمانی که دو طرف قرارداد حاضر باشند عقد ما بین خودشان را از بین ببرند، این عقد با اراده و میل طرفین منحل می‌شود که به اصطلاح حقوقی به این وضعیت “اقاله” گفته می‌شود.
مطلب پیشنهادی : عقد معین و غیرمعین چیست؟ را در ادامه بخوانید.
در چه مواردی نمی‌توان عقود جایز را برهم زد؟
برای افزایش اعتبار عقد جایز، می‌توان آن را به صورت شرط در ضمن عقد لازم دیگری قرار داد. البته طرفین قرارداد یا یکی از آنها می‌توانند در ضمن عقد لازم، عدم فسخ عقد جایز را شرط کنند. به عنوان مثال موکلی علاوه بر انعقاد عقد وکالت(جایز) در عقد لازم دیگری، حق عزل وکیل را از خود ساقط می‌کند. در این حالت تا زمانی که عقد لازم مربوطه بر جای خود باقی است، عقد وکالت نیز قابلیت منحل شدن ندارد؛ مگر در موارد استثنایی چون فوت و جنون.
در مثال دیگر می‌توانیم وکالت حق طلاق مرد به زن را بیان کنیم. اگر این وکالت در ضمن عقد نکاح آورده شود، در این حالت مرد برای اجرایی کردن حق طلاق خود به زن وکالت می‌دهد و تا زمانی که عقد نکاح باقی است، وکالت زن از طرف شوهرش نیز پابرجاست.
اصطلاح عقد مختلط به چه معناست؟
در مواردی که عقد نسبت به یکی از طرفین معامله لازم و نسبت به طرف دیگر جایز باشد، به اصطلاح به آن عقد مختلط می‌گویند. در عقد مختلط طرفی که عقد نسبت به او لازم است، حق برهم زدن عقد را ندارد. با این حال طرفی که عقد نسبت به او جایز است، در هر زمان که بخواهد می‌تواند منصرف شود.
عقد رهن یک نمونه از عقد مختلط است که که این عقد برای راهن( کسی که مثلا خانه خود را رهن داده است) جایز است و می‌تواند طلب خود را از مبلغ رهن کسر کند و سپس معامله را برهم بزند. برای مرتهن( کسی که خانهای را برای زندگی در آن رهن کرده) لازم است، یعنی تا پایان زمان قرارداد، حق مطالبه وجه خود را ندارد.
برای مطالعه سایر مقالات به مجله حقوقی لامینگو مراجعه کنید. فراموش نکنید حتما سوالات و نظراتتان را از طریق کامنت با ما در میان بگذارید.
.svg)
دیدگاه شما