فسخ صلح عمری چیست و چگونه انجام می‌شود؟ | موارد ابطال صلح نامه

عقد صلح عمری یکی از قراردادهای قانون مدنی است که در آن مُصالح یعنی صلح‌‌کننده، مالکیت مال صلح‌شده را به مُتصالح یا صلح‌شونده برای مدت زمان عمر او منتقل می‌کند. عقد صلح عمری طابق با قانون مدنی یک عقد لازم است و در نتیجه طرفین این عقد نمی‌توانند بدون استناد به خیارات قانونی و به صورت یکجانبه از قرارداد خارج شوند و به تعهدات خود پایان دهند. به همین دلیل، فسخ صلح عمری تنها از طریق استناد به خیارات فسخی که قانونگذار پیش‌بینی کرده است و مُصالح و مُتصالح بر آن توافق نموده‌اند، ممکن می‌باشد. در این مطلب قصد داریم به بررسی موارد فسخ صلح عمری و چگونگی ابطال صلح نامه برای مثال ابطال صلح نامه ارث بپردازیم. پس از آن نیز مراحل و نحوه فسخ صلح عمری را با یکدیگر بررسی نموده و حق فسخ صلح عمری پس از فوت متصالح را توضیح خواهیم داد.

صلح عمری چگونه قراردادی است؟

صلح در لغت به معنای سازش و آشتی است و کلمه صلح در عالم حقوق در دو معنا کاربرد خواهد داشت. معنای اول کاربرد کلمه صلح در جایی است که اشخاصی با یکدیگر اختلاف داشته و با عقد قرارداد صلح، اقدام به سازش و آشتی با یکدیگر می‌نمایند و یا بابت اختلافی که ممکن است در آینده میان آن‌ها ایجاد شود به توافق می‌رسند. در معنای دوم، افراد به جای انعقاد قراردادهایی مانند بیع یا اجاره، از عقد صلح برای رسیدن به اهداف خود استفاده می‌کنند، زیرا عقد صلح مزایایی مانند مالیات کمتر نسبت به سایر قراردادها دارد. برای مثال، تصور کنید شخصی قصد دارد ملک خود را به دیگری بفروشد، در این شرایط این اشخاص باید قرارداد بیعی منعقد نمایند، اما این امکان نیز وجود دارد که فروشنده مال خود را به خریدار صلح نماید و مبلغ مال را به عنوان شرط عوض در قرارداد صلح قرار دهد.

یکی از انواع صلح در معنای دوم، صلح عمری است. صلح عمری قراردادی است که در آن مالک مال، مال خود را که ممکن است ملک یا هر نوع مال دیگری باشد به شخص دیگری صلح می‌کند. صلح در اینجا به معنای انتقال مال است و به شخصی که مال خود را صلح کرده است مُصالح و به شخصی که مال به او صلح شده است، مُتصالح می‌گویند. ممکن است از خود بپرسید کلمه عمری در صلح عمری به چه معنی است که در پاسخ به این سؤال باید گفت که یکی از شرایط صلح عمری این است که مصالح یا همان مالک مال، می‌تواند برای مدت عمر خود از منافع مال صلح‌شده استفاده نماید و پس از فوت مالک، صلح کامل شده و متصالح هم صاحب عین مال و هم صاحب منافع مال خواهد شد. به همین دلیل، به این نوع از قرارداد صلح، صلح عمری می‌گویند.

دریافت مشاوره حقوقی

صلح عمری چه مزایایی دارد؟

پیش از آن که به سراغ موارد و شرایط فسخ صلح عمری و چگونگی ابطال صلح نامه برویم، بهتر است کمی در مورد مزایای قرارداد صلح عمری صحبت کنیم تا با این قرارداد بهتر آشنا شوید. همانطور که در بخش پیش بیان شد، صلح عمری قراردادی است که صاحب مال، مال خود را به دیگری صلح می‌کند با این شرط که تا زمان زنده بودن خودش مالک منافع مال باشد و پس از فوت مالک، مُتصالح صاحب عین و منافع مال شود. از جمله مزایایی که این قرارداد دارد می‌توان به صلح عمری در بحث ارث و وصیت اشاره داشت.

همانطور که احتمالاً می‌دانید، متوفی می‌تواند نسبت به تمام اموال خود وصیت کند، اما این وصیت تنها تا ثلث اموال او نافذ خواهد بود و در ارتباط با دوسوم دیگر وصیت، وراث می‌توانند آن را تنفیذ یا رد نکنند. در همین راستا یکی از مزایای عقد صلح عمری این است که فرد می‌تواند پیش از فوت، با صلح اموال خود به اشخاصی که مد نظر دارد، برای تمام اموال خود تعیین تکلیف نماید. یکی دیگر از مزایای انعقاد عقد صلح عمری، در انتقال مالکیت اموال است. انتقال مالکیت از طریق عقد صلح، مالیات بسیار کمتری نسبت به انتقال مال از طریق عقد بیع دارد و به همین دلیل، بسیاری از اشخاص ترجیح می‌دهند معاملات خود را در قالب عقد صلح انجام دهند.

علاوه بر مواردی که مطرح شد، یکی دیگر از مزایای عقد صلح این است که مالک مال می‌تواند در عین اینکه مال را به دیگری منتقل کرده است، اما منافع مال را تا پایان عمر خود برای خود نگه دارد و بدون داشتن واهمه از بیرون شدن از ملک خود، از منافع مال استفاده کند.

ابطال صلح نامه به چه معناست؟

براساس ماده 760 قانون مدنی، عقد صلح قابل ابطال نیست مگر در موارد خاص. ابطال در مفهوم عام به معنای خاتمه قرارداد است که این خاتمه قرارداد ممکن است از طریق فسخ، اقاله یا باطل شدن قرارداد باشد. در نتیجه، صلح عمری ممکن است یا از طریق توافق دو طرف قرارداد یعنی مصالح یا متصالح، یا از طریق اعمال حق فسخ به اتمام برسید. در ادامه مطلب به بررسی مواردی که در آن طرفین قرارداد حق اعمال حق فسخ خواهند داشت و همچنین به بررسی اقاله و باطل شدن عقد صلح خواهیم پرداخت.

آیا فسخ صلح عمری ممکن است؟

یکی از اصلی‌ترین پرسش‌هایی که در زمینه عقد صلح عمری وجود دارد این است که آیا طرفین این قرارداد یعنی مصالح و متصالح می‌توانند قرارداد صلح را فسخ کنند یا خیر. در پاسخ به این سؤال ابتدا باید بررسی کنیم که صلح عمری یک عقد لازم است یا جایز. عقود در قانون مدنی به دو دسته لازم و جایز تقسیم می‌شوند و عقود لازم قراردادهایی هستند که طرفین آن نمی‌توانند هر زمان که اراده کردند از قرارداد خارج شوند و یکجانبه به قرارداد خاتمه دهند.

مطابق با این تعریف از عقود لازم، باید بدانید که عقد صلح عمری نیز یک قرارداد لازم است و به همین دلیل، این قرارداد سبب الزام طرفین می‌شود و طرفین این قرارداد جز در شرایط و موارد خاص، حق خروج از این قرارداد را نخواهند داشت. در ادامه این مطلب قصد داریم تا به بررسی این موضوع بپردازیم که موارد فسخ قرارداد صلح عمری چه شرایطی را شامل می‌شود.

اصولاً حق فسخ قرارداد به این معنا است که یکی از طرفین قرارداد می‌تواند بنا به موارد و شرایط خاصی که قانونگذار در قانون پیش‌بینی کرده و یا به استناد مواردی که خود طرفین، در هنگام تنظیم قرارداد مشخص کرده و بر سر آن توافق نموده‌اند، به صورت یکجانبه، قرارداد را بر هم زده و اثر آن نسبت به آینده را از بین ببرند. در نتیجه، در پاسخ به این سؤال که آیا قرارداد صلح عمری قابل فسخ است یا خیر، باید اینطور گفت که این قرارداد نیز مانند سایر عقود لازم در صورتی‌که شرایط فسخ قرارداد وجود داشته باشد، قابل فسخ است و طرفین می‌توانند با استناد به خیارات قانونی خود این قرارداد را فسخ نمایند. در ارتباط با موارد فسخ این قرارداد، در بخش بعدی این مطلب بیشتر خواهید خواند.

ما را در اینستاگرام دنبال کنید

شرایط و موارد فسخ قرارداد صلح عمری چیست؟

صلح عمری عقدی لازم است و طرفین این عقد نمی‌توانند بدون داشتن اختیارات قانونی از آن خارج شوند. اما ممکن است پس از انعقاد این عقد، مصالح یعنی مالک مال، به هر دلیلی قصد داشته باشد که به این قرارداد خاتمه داده و مال خود را باز پس بگیرد. علاوه بر این، ممکن است در طی قرارداد صلح عمری مواردی ایجاد شود که سبب ابطال صلح نامه شود. در این شرایط و با طرح این توضیح، این سؤال ایجاد می‌شود که در چه شرایطی امکان فسخ صلح عمری وجود دارد و مصالح از چه طریقی می‌تواند این قرارداد را به پایان برساند.

ماده 761 قانون مدنی درباره فسخ عقد صلح اینچنین می‌گوید «صلحی که در مورد تنازع یا مبنی بر تسامح باشد قاطع بین طرفین است و هیچ یک نمی‌تواند آن را فسخ کند اگر چه به ادعاء غبن باشد‌ مگر در صورت تخلف شرط یا اشتراط خیار». مطابق با این ماده قانونی، طرفین عقد صلح می‌توانند با استناد به خیار شرط و خیار تخلف از شرط، قرارداد صلح را فسخ کنند. در ادامه به بررسی هر یک از این خیارات قانونی خواهیم پرداخت.

اعمال خیار شرط

در توضیح این ماده قانون مدنی می‌توان اینچنین گفت که اگر اختیار فسخ عقد صلح عمری در هنگام تنظیم قرارداد برای هر یک از طرفین تعیین شده باشد، آن طرف قرارداد می‌تواند با استناد به آن حق فسخ که به آن خیار شرط می‌گویند، قرارداد صلح را خاتمه دهد. خیار شرط یکی از خیارات قانونی است که با درج آن در قرارداد به نفع یکی از طرفین، آن طرفی که این خیار قانونی به نفع او در قرارداد آمده است، می‌تواند تا مدت معینی که این مدت نیز در قرارداد مشخص شده است، قرارداد مزبور را فسخ نماید. به چنین قرارداد صلحی که حق فسخ آن تحت چهارچوب خیار شرط برای یکی از طرفین یا هر دو طرف در نظر گرفته شده است، صلح خیاری می‌گویند.

اعمال خیار تخلف از شرط

مطابق با قانون، یکی دیگر از موارد فسخ صلح عمری و خاتمه این قرارداد، اعمال خیار تخلف از شرط است. خیار تخلف شرط خیاری است که در قرارداد ذکر می‌شود و شخصی که این خیار به نفع او در قرارداد آمده است در صورتی می‌تواند این خیار را اعمال نماید که طرف مقابل از انجام شرطی که بر عهده او در قرارداد درج شده است، امتناع نماید. برای مثال، اگر مصالحی که قصد دارد ملک خود را به متصالح صلح نماید شرطی برای متصالح در نظر داشته باشد و متصالح از انجام شرط مزبور امتناع نماید، در این صورت مصالح این حق را خواهد داشت که قرارداد صلح عمری را فسخ کند.

توجه داشته باشید که تنها تخلف از شرطی سبب اعمال خیار تخلف از شرط می‌شود که آن شرط در قرارداد ذکر شده باشد و اگر شرطی میان دو طرف قرارداد باشد بدون آنکه در قرارداد آمده باشد، در این صورت تخلف از این شرط سبب اعمال خیار نخواهد بود. در نتیجه، اگر هر یک از طرفین قرارداد از شرطی که مسئول انجام آن است تخلف نماید، طرف دیگر این حق را خواهد داشت که به صورت یکجانبه و بدون نیاز به رضایت طرف مقابل از قرارداد خارج شود. البته باید به این موضوع توجه داشته باشید که شروط قراردادی در عقد صلح، غالباً از سوی مصالح بیان می‌شود زیرا عقد صلح کاملاً به نفع متصالح بوده و در نتیجه درج شرط برای انجام عملی که کاملاً به نفع یک نفر است، چندان منطقی نیست.

اعمال خیار تدلیس

یکی دیگر از موارد فسخ صلح عمری اعمال خیار تدلیس در صلح است. ماده 764 قانون مدنی، به یکی دیگر از خیارات قانونی که در عقد صلح راه دارد اشاره کرده است و اینچنین گفته است که «تدلیس در صلح موجب خیار فسخ است». مطابق با این ماده قانونی، یکی دیگر از موارد فسخ قرارداد صلح عمری، اعمال خیار تدلیس از سوی طرفین قرارداد است. تدلیس به معنای فریب دادن دیگری است و خیار تدلیس در شرایطی اعمال می‌شود که یکی از طرفین قرارداد با فریب دیگری او را به انجام کاری وادار نماید. برای مثال، اگر در عقد صلح عمری متصالح با فریب مصالح او را وادار به صلح مال خود به متصالح نماید، در این صورت مصالح حق اعمال خیار تدلیس و فسخ قرارداد صلح عمری را خواهد داشت.

نکته بسیار مهمی که در این بخش باید به آن اشاره داشت این است که اگر قرارداد صلح عمری به صورت معوض و به منظور انجام معاملاتی مانند بیع یا اجاره منعقد شود، در این صورت فسخ قرارداد صلح عمری مانند سایر قراردادها بوده و هر یک از طرفین این قرارداد یعنی مصالح و متصالح می‌توانند از تمام خیارات قانونی برای پایان دادن به این قرارداد استفاده نمایند.

این مطلب را نیز بخوانید: مشاوره حقوقی ارث و بررسی اعتبار وصیت‎‌نامه دست‌نویس!

فسخ صلح عمری چه مراحلی دارد؟

همانطور که در بخش‌های قبل بیان شد، اگر یکی از طرفین قرارداد صلح عمری حق فسخ قرارداد را داشته باشد، می‌تواند حق فسخ خود را اعمال کرده و بدون رضایت طرف مقابل از قرارداد خارج شود. این اعمال حق فسخ اما مراحلی دارد که متقاضی فسخ قرارداد باید طی نماید. برای فسخ قرارداد صلح عمری در ابتدا شخصی که قصد فسخ قرارداد را دارد باید اراده خود مبنی بر این امر را اعلام نماید که این کار از طریق ارسال اظهارنامه برای طرف مقابل انجام می‌شود و طرف مقابل از این طریق متوجه خواست و اراده متقاضی فسخ قرارداد می‌شود. پس از ارسال اظهارنامه، مرحله بعدی این است که شخصی که خواهان فسخ قرارداد صلح است، دادخواستی به دادگاه حقوقی ارائه دهد و در این دادخواست تأیید حق فسخ را از دادگاه تقاضا نماید و پس از صدور تأییدیه دادگاه، متقاضی می‌تواند صلح را فسخ کند.

موضوعی که باید به آن توجه داشته باشید این است که طی کردن این مراحل در شرایطی ضرورت دارد که متقاضی فسخ صلح عمری بخواهد با اعمال یکی از خیاراتی این عقد را فسخ کند که اعمال آن منوط به شرایط خاصی است مانند اعمال خیار تخلف از شرط. اما اگر شخصی که قصد فسخ عقد صلح را دارد بخواهد از طریق اعمال خیار شرط قرارداد را خاتمه دهد، در این صورت نیازی به طی مراحل فوق نبوده و در این شرایط متقاضی فسخ باید به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه کرده و تقاضا نماید که فسخ قرارداد صلح عمری در یک از اسناد ملکی دفترخانه درج شود. اعمال خیار شرط نوعی از خیارات قانونی فسخ قرارداد است که در آن فسخ قرارداد برای مدت زمان معینی به نفع یکی از طرفین قرارداد شرط می‌شود.

ابطال صلح نامه ارث

همانطور که پیش از این بیان شد، اگر مصالح قصد فسخ صلح عمری را داشته باشد باید ابتدا اظهارنامه‌ای نزد متصالح ارسال کرده و سپس اقدام به طرح دادخواست ابطال صلح نامه نماید. در این شرایط تفاوتی ندارد قرارداد صلح با چه هدفی تنظیم شده باشد و برای مثال اگر قرارداد صلح برای ارث منعقد شده باشد، در این صورت ابطال صلح نامه ارث نیز از طریق تنظیم دادخواست و ارائه آن به دادگاه ممکن می‌باشد و سایر قراردادهای صلح نیز از همین طریق فسخ خواهد شد. برای ارائه این دادخواست، دادخواست باید امضاشده و به زبان فارسی و بر روی فرم مخصوص دادگاه بوده و مشخصات دقیق خواهان و خوانده و خواسته و ارزش خواسته باید در آن درج گردد و مدارک لازم و مشخصات کامل وکیل نیز در دادخواست باید مشخص شده باشد.

فسخ صلح عمری پس از فوت متصالح چگونه است؟

همانطور که از مطالعه این نوشتار تا اینجا متوجه شدید، طرفین عقد صلح عمری مصالح و متصالح هستند و برای مثال، اگر پدری ملک خود را به فرزندش صلح نماید، در این صورت پدر مصالح و فرزند متصالح خواهد بود و پدر می‌تواند تا پایان عمر از منافع ملکی که صلح کرده استفاده کند و پس از فوت پدر، عین و منافع ملک کاملاً متعلق به فرزند متوفی خواهد بود. اما سؤالی که ممکن است در اینجا ایجاد شود این است که اگر متصالح پیش از مصالح فوت کند، در این صورت تکلیف چیست و آیا مصالح می‌تواند اقدام به فسخ عقد صلح نماید یا خیر. در پاسخ به این سؤال باید بگوییم که عقد صلح یک عقد لازم است و عقود لازم با فوت یا جنون یا سفه طرفین قرارداد فسخ و باطل نمی‌شود و به همین دلیل، فوت متصالح سبب فسخ قرارداد صلح عمری نخواهد شد.

با توجه به توضیح بالا متوجه خواهیم شد که صرف فوت متصالح، حق فسخ قرارداد را به مصالح نمی‌دهد و در این شرایط نیز مصالح تنها در شرایطی می‌تواند اقدام به فسخ صلح عمری نماید که شرایط و موارد استناد به حق فسخ فراهم باشد. بنابراین، اگر در هنگام تنظیم قرارداد صلح عمری حق فسخ قرارداد برای مصالح شرط نشده باشد؛ یعنی خیار شرط و یا خیار تخلف از شرط در صلح عمری برای مصالح موجود نباشد، پس از فوت متصالح مالی که به متصالح صلح شده است، به ورثه او به ارث خواهد رسید و نمی‌توان به دلیل فوت متصالح اقدام به فسخ قرارداد صلح عمری نمود، اما مصالح می‌تواند تا پایان عمر خود از منافع مالی که صلح شده است استفاده کند.

صلح‌نامه در چه شرایطی باطل می‌شود؟

یکی دیگر از مواردی که ممکن است اتفاق بیفتد و قرارداد صلح عمری به پایان برسد ابطال صلح نامه است. به عبارت دیگر، عقد صلح عمری ممکن است از طریق ابطال صلح، فسخ قرارداد و یا اقاله آن خاتمه یابد. پیش از آنکه به بیان موارد ابطال صلح عمری بپردازیم، ابتدا باید به بررسی تفاوت ابطال و فسخ قرارداد بپردازیم. تفاوت ابطال و فسخ قرارداد صلح عمری در این است که اگر قراردادی فسخ شود، آثاری که این قرارداد در گذشته ایجاد کرده است از بین نخواهد رفت و قرارداد از لحظه فسخ، دیگر فاقد آثار خواهد بود و در واقع آثار آینده قرارداد از بین خواهد رفت. اما اگر قرارداد صلح ابطال شود، آثار گذشته این قرارداد نیز از بین خواهد رفت و به عبارت دیگر، ابطال قرارداد به این معنا است که قرارداد از ابتدا تشکیل نشده است.

با توجه به این توضیح، از جمله مواردی که سبب ابطال صلح عمری می‌شود می‌توان به نبود قصد و رضا در قرداد، فقدان اهلیت در مصالح و یا متصالح، نامشروع بودن جهت قرارداد و یا مشخص نبودن موضوع قرارداد اشاره کرد. علاوه بر این، یکی از مواردی که سبب ابطال عقد صلح می‌شود، اشتباه در طرف معامله در عقد صلح غیرمعوض است. از آنجایی که در عقد صلح، شخصیت متصالح برای صلح مال اهمیت زیادی دارد، در نتیجه اگر مُصالح به دلیل شخصیت مُتصالح مال خود را به او صلح کرده باشد و بعداً مشخص شود که مصالح در شخصیت متصالح دچار اشتباه شده است، در نتیجه عقد صلح عمری باطل خواهد شد. مواردی که در این بند بیان شد، سبب ابطال صلح نامه ارث و هر نوع صلح‌نامه‌ای می‌شود.

کانال تلگرام لامینگو

جمع‌بندی

قرارداد صلح عمری قراردادی است که در آن مصالح که صاحب مال است، مال خود را به متصالح یعنی صلح‌شونده منتقل می‌‌کند و حق استفاده از منافع مال را تا پایان عمر خود برای خود حفظ می‌کند. صلح عمری مزایایی دارد که سبب می‌شود بسیاری تمایل به انعقاد این قرارداد داشته باشند. یکی از مزایای این قرارداد این است که اشخاص می‌توانند قراردادهای مختلف مانند بیع و اجاره را در قالب این قرارداد منعقد نمایند. صلح عمری یک قرارداد لازم است و به همین دلیل، طرفین این قرارداد نمی‌توانند جز در شرایط و موارد خاص، اقدام به فسخ قرارداد صلح عمری نمایند. به عبارت دیگر، مصالح و متصالح تنها در شرایطی می‌توانند از قرارداد صلح عمری به صورت یکجانبه خارج شوند که در هنگام تنظیم قرارداد، حق فسخ قرارداد را برای خود تعیین کرده و در طی قرارداد آن را اعمال نمایند.

همانطور که پیش از این نیز بیان شد، عقد صلح عمری مزایایی دارد و به همین دلیل بسیاری از افراد تمایل به عقد چنین قراردادی دارند. اما نکته‌ای که در این زمینه وجود دارد این است که ممکن است تنظیم قرارداد صلح عمری، برای اشخاصی که اطلاعات لازم حقوقی را ندارند، کمی دشوار باشد و اگر این قرارداد به اشتباه تنظیم شود آثار عقد صلح را نخواهد داشت و ممکن است طرفین قرارداد به هدف خود از تنظیم این قرارداد نرسند. در همین راستا پیشنهاد ما به شما این است که اگر قصد تنظیم قرارداد صلح عمری را دارید، مشاوره حقوقی لازم در این زمینه را از همکاران ما در تیم حقوقی لامینگو دریافت کرده و یا تنظیم این قرارداد را از همکاران ما بخواهید.

بلاگ حقوقی لامینگو را دنبال کنید!

مطلبی که تا به اینجا آن را مطالعه کردید، یکی از مطالب بلاگ حقوقی لامینگو است. بلاگ لامینگو پلتفرم تولید محتوا است که همکاران ما در تیم تولید محتوای لامینگو، روزانه مطالبی را با موضوعات مختلف حقوقی در این بلاگ منتشر می‌کنند و شما می‌توانید با ورود به بلاگ لامینگو و مطالعه مطالب آن به افزایش دانش حقوقی خود کمک کنید. شما می‌توانید ضمن مطالعه هر مطلب، چنانچه پرسش یا ابهامی درباره آن مطلب در ذهن دارید، پرسش خود را در انتهای همان محتوا برای ما بنویسید تا همکاران ما به آن پاسخ دهند و همچنین اگر نیاز به اطلاعات بیشتر در ارتباط با آن موضوع دارید، شما می‌توانید با همکاران ما در ارتباط باشید. در پایان ضمن تشکر از زمان شما پیشنهاد می‌شود لامینگو را به دوستان خود معرفی کنید و ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید.