دادرسی الکترونیکی چیست و چه چالشها و الزاماتی دارد؟
اینترنت در زندگی افراد جایگاه ویژهای داشته و جایگاه اینترنت به بخشهای مختلفی از زندگی افراد و در جامعه سرایت نموده است. یکی از این ابعاد، بحث تحقق عدالت در جامعه و سیستم قضایی است که در سالهای اخیر، پیشرفت تکنولوژی به این حوزه نیز گسترش یافته است و همین موضوع سبب گشته است قوه قضاییه، سامانهای الکترونیک برای رسیدگی به شکایات افراد و دادرسی قضایی ایجاد نماید. ازجمله اهداف راهاندازی سامانه خدمات قضایی الکترونیک یا دادرسی الکترونیکی ، تحقق بیشتر و گستردهتر عدالت در جامعه و تسریع بخشیدن به امور قضایی مردم از طریق ایجاد سامانه خدمات الکترونیک قضایی میباشد و افراد میتوانند از طریق این سامانه شکواییههای خود را ثبت نموده و روند دادرسی و رسیدگی به شکایاتی که له و علیه آنها میباشد را دنبال نمایند. در این مقاله با ما باشید تا جزئیات و موارد مرتبط با دادرسی الکترونیک را با هم بررسی نماییم.
دادرسی الکترونیکی چیست؟
دادرسی الکترونیک، به معنی رسیدگی به امور قضایی مردم از طریق سامانههای الکترونیک است که سبب تسریع در فرآیند دادرسی میگردد. این نوع دادرسی، شیوه نوینی از دادرسیهای سنتی بوده و در ماهیت تفاوتی با دادرسی سنتی ندارد، بلکه تفاوت این دو نوع دادرسی در امور شکلی آنها میباشد.
اهمیت دادرسی الکترونیکی
با گسترش ابزارهای ارتباطی الکترونیکی و تکنولوژیهای نوین، جهان به سوی استفاده و بهکارگیری این ابزارها در بخشهای مختلف زندگی فردی و اجتماعی حرکت کرده است. با توجه به الزامات و نیازهای زندگی امروزی و اهمیت تسریع در انجام امور در کنار افزایش بهرهوری و کیفیت، نقش فناوری اطلاعات و ابزارهای ارتباطی الکترونیکی برجسته میشود. افراد به دنبال آن هستند که در سریعترین زمان ممکن به نتیجه مطلوب برسند و زمان کمتری در رفت و آمد یا انجام مناسبات اداری و سنتی صرف کنند. امور قضایی و دادرسی در محاکم نیز از جمله مواردی است که زمان زیادی میطلبد و همچنین حجم بالای پروندهها و موارد ارجاعی به دستگاه قضایی بهصورتی است که استفاده از ابزارهای نوین در جهت تسریع روند دادرسی، بسیار ضروری مینماید.
دادگاه الکترونیکی چیست؟
یکی از بخشهای مهم دادرسی الکترونیکی که با شنیدن خود این عبارت نیز به ذهن متبادر میشود، دادگاه الکترونیکی است. در جهت تحقق نظام دادرسی الکترونیکی، تلاش میشود تا مکانیسمی طراحی شود که فرآیند دادرسی بهصورت غیرحضوری و در مواردی که امکانپذیر باشد، بهصورت خودکار انجام شود تا کارآمدتر بوده و همچنین با سرعت بالاتری انجام شود. دادگاه الکترونیکی نیز دادگاهی است که بهصورت غیرحضوری و در بسترهای الکترونیکی و دیجیتال پیادهسازی و اجرا میشود. در نتیجه و برای تحقق آن باید سامانه و ابزاری تعریف و ایجاد شود تا طرفین پرونده بتوانند از طریق آن اسناد، مدارک و سایر موارد مورد نیاز را ارائه کنند و در زمان رسیدگی در دادگاه الکترونیکی حاضر شوند.
قرارداد و امضای الکترونیکی
از لازمههای دادرسی الکترونیکی و برپایی دادگاه الکترونیکی، اسناد الکترونیکی است. در فضایی که تلاش میشود تا تمام خدمات بهصورت غیرحضوری و الکترونیکی ارائه شود، نیاز است تا با حذف کاغذ، اسناد و مدارک نیز بهصورت الکترونیکی ارائه شوند. بسیاری از اوقات برای تهیه یک قرارداد، طرفین بدون دیدار حضوری و از راه دور اقدام به برقراری ارتباط تا حصول توافق مینمایند و اسناد را نیز بهصورت غیرحضوری و الکترونیکی مبادله میکنند. در صورتیکه قراردادی بدون حضور فیزیکی و بدون کاغذ و با استفاده از بستر و دادههای الکترونیکی میان طرفین منعقد شود، قرارداد الکترونیکی میباشد.
در دادرسی الکترونیکی، اسناد و مدارک و ادله ارائهشده در دادگاه نیز بهصورت الکترونیک بوده و این اسناد قابلیت نگهداری و بازیابی دارند که این موضوع نکته مثبتی در دادرسی الکترونیک به شمار میآید. اما این اسناد تنها زمانی قابلیت استناد داشته و میتوان آنها را معتبر تلقی نمود که امضای معتبری در آنها درج شده باشد. ثبت این امضا از طریق سامانههایی است که برای آن در نظر گرفته شده است. امضای الکترونیک یا امضای دیجیتال، علامتی است که اشخاص آن را در فضای دیجیتال مخصوص ثبت نموده و از این طریق، قصد و هویت این افراد احراز میگردد.
امضای الکترونیکی مطمئن باید منحصر به فرد امضا کننده باشد، هویت وی را معلوم نماید، تحت اراده انحصاری وی ایجاد شده باشد و همچنین هرگونه تغییر در آن قابل تشخیص باشد. امضانو بستری را فراهم آورده است تا شما را در استفاده از امضای الکترونیکی مطمئن همراهی کند. شما میتوانید با استفاده از خدمات امضانو نسبت به دریافت امضای الکترونیکی خود اقدام نمایید.
چرا به دادرسی الکترونیکی نیاز داریم؟
دادرسی الکترونیکی را نباید به برگزاری جلسات دادگاه بهصورت غیرحضوری و آنلاین محدود نمود. هرچند که ممکن است این بخش که نمود ظاهری بیشتری دارد، در ابتدا به ذهن متبادر شود، اما الکترونیکی شدن روند دادرسی گستره وسیعتری دارد. مواردی که موجب میشود تا نیاز به دادرسی الکترونیک احساس شده و به سمت آن قدم برداشته شود را در ادامه بررسی میکنیم.
اطاله دادرسی
با توجه به آنچه تاکنون گفته شده است، میتوان اصلیترین دلیل الکترونیکی شدن روند دادرسی را تسریع امور و پیشگیری از اطاله دادرسی عنوان کرد. برای تحقق عدالت، افراد جامعه باید بتوانند در سریعترین و مطلوبترین حالت ممکن از طریق دستگاه قضایی برای رسیدن به حقوقشان اقدام کنند. یکی از انتقادات وارده به دستگاه قضایی همواره صرف وقت و هزینه بسیار برای این امر بوده است؛ بهنحوی که در بسیاری مواقع مردم از آن اجتناب کرده و از خیر حق خود میگذرند!
فراوانی جمعیت مراجعین به دادگاه و حجم بالای پروندهها
در کشور ما تعداد مراجعین به محاکم دادگستری بسیار بالا بوده و همواره نیز تعداد قابل توجهی پرونده جهت رسیدگی به مراجع قضایی وصول میشود؛ امری که موجب اطاله دادرسی و فرسودگی نیروی انسانی در راستای ارائه خدمات با کیفیت مطلوب میشود. در نتیجه این امر و برای ارتقای کیفیت پاسخگویی به مراجعین و صرف وقت کمتر، در چهارچوب دادرسی الکترونیکی، سازِکاری تعریف میشود تا افراد بتوانند ثبت دادخواستها و شکایات و کسب اطلاع از وضعیت پرونده را بهصورت غیرحضوری و آنلاین انجام دهند.
کثرت قوانین و پراکندگی آنها
یکی از چالشها در حوزه قضایی، تعدد قوانین در مورد یک موضوع خاص و پراکندگی و عدم تمرکز آن میباشد. قضات در صدور رأی نیازمند رجوع و استفاده از مواد قانونی مرتبط با موضوع هستند و پراکندگی قوانین، چالشی در این امر میباشد. با بهکارگیری بسترهای دیجیتال و فراهم آوردن سامانههای الکترونیکی، میتوان تمام مستندات قانونی را به تناسب موضوع، گردآوری کرده و در دسترس قرار داد. بدین صورت از صرف وقت و انرژی برای جستجوی قوانین پیشگیری میشود و انجام این کار با سهولت بیشتری صورت میپذیرد.
این موضوع برای آراء صادره و رویه قضایی و پروندههای مطروحه در محاکم دادگستری نیز صادق است. از آن جهت که مراجعه به پروندههایی که در گذشته مطرح شده است و همچنین آرایی که نسبت به آنها صادر گشته، میتواند مرجع مناسبی برای وکلا، قضات و فعالین حرفه حقوقی باشد تا از آن در تصمیمات و نظرات خود استفاده کنند. در نتیجه میتوان بستری را ایجاد کرد که تمام آرا و پروندهها در آن بایگانی و ذخیر گردد.
ناکارآمد بودن نظام ابلاغ سنتی
یکی از موضوعاتی که بسیار مورد توجه مسئولین امر نیز بوده است، بحث ابلاغ است که انجام نادرست آن پیامدها و آسیبهای زیادی نیز میتواند داشته باشد. نظام سنتی ابلاغ، بهوسیله افرادی که مسئولیت ارسال و تحویل ابلاغیه به مخاطب را داشتند و بهصورت کاغذی بوده است. در بسیاری از مواقع، ابلاغ بهدرستی صورت نمیپذیرفت یا تشریفات قانونی آن رعایت نمیشد. در نتیجه، سازِکاری مهیا شد تا ابلاغ بهصورت الکترونیکی انجام شود و به اطلاع مخاطب برسد تا از مشکلات این امر کاسته شود.
مشکلات مراجعه حضوری به محاکم
مراجعات گسترده و پی در پی به محاکم قضایی، علاوه بر ایجاد شلوغی و کاهش کیفیت خدمات ارائه شده، موجب صرف وقت و انرژی بسیاری نیز میشود. همچنین در بسیاری از مواقع ممکن است افراد به دلیل دور بودن و مسافتهای طولانی، حضور در محاکم برایشان سخت یا ناممکن باشد. افراد دخیل در یک پرونده ممکن است در شهرهای مختلف بوده و همین امر، موجب سختتر شدن حضور فیزیکی در مراجع صالح شود. دادرسی الکترونیکی و غیرحضوری شدن خدمات قضایی موجب میشود تا از رفت و آمدهای غیرضروری پیشگیری شود.
الزامات تشکیل جلسه رسیدگی در دادرسی الکترونیکی
پیش از تشکیل جلسه الکترونیک، الزامات و تجهیزات لازم برای تشکیل و برگزاری جلسه باید به اطلاع شرکتکنندگان و طرفین دعوا برسد و شرکت در جلسه رسیدگی باید بهصورتی باشد که سبب اخلال در نظم جلسه نشده و همچنین باید سازِکارهای لازم جهت عدم ورود افراد متفرقه به جلسه انجام و اجرا گردد و شرکتکنندگان باید توجه داشته باشند که شرکت در جلسه از طریق حضور در کافینت ممنوع بوده و شرکتکنندگان تنها زمانی میتوانند از طریق یک ارتباط در جلسه حضور یابند که مرجع رسیدگی این اجازه را صادر نموده باشد. پیش از آغاز جلسه دادرسی الکترونیکی، شرکتکنندگان باید ارتباط صوتی و تصویری خود را برقرار نموده و الزامات این امر را انجام دهند.
مقام قضایی برگزارکننده جلسه رسیدگی، باید پیش از آغاز جلسه از امکان برقراری ارتباط با شرکتکنندگان و اراده کامل این افراد جهت حضور در جلسه و اظهار بیانات خود، اطمینان کافی را کسب نماید، زیرا یکی از مشکلات دادرسی الکترونیکی این احتمال است که هر یک از شرکتکنندگان، تحت اکراه و یا اجبار در جلسه حاضر شده باشند و به همین دلیل رئیس جلسه باید احتمال وقوع این مورد را تا حد ممکن کاهش دهد.
در صورتیکه در حین جلسه ارتباط شرکتکنندگان با مرجع قضایی برگزارکننده جلسه دادگاه قطع گردد، مقام قضایی باید از این موضوع مطمئن شده و سپس در صورتیکه اتصال مجدد ارتباط ممکن نباشد، قاضی دادگاه باید جلسه رسیدگی را خاتمه داده و این جلسه را در نزدیکترین زمان ممکن مجدداً برگزار نماید. در صورتیکه در میانه جلسه هر یک از شرکتکنندگان جلسه را ترک نماید، قاضی دادگاه الزامی به ختم جلسه نداشته و جلسه ادامه مییابد و در صورتیکه حضور آن شخص جهت تکمیل تحقیقات الزامی باشد، مقام قضایی میتواند حکم جلب فرد را صادر نماید.
ضروریات جلسه رسیدگی در دادرسی الکترونیک
هر جلسه رسیدگی باید در زمانی که برای آن تعیین شده است برگزار گردد و بهگونهای باشد که با زمان سایر جلسات تداخل نداشته باشد. اگر مدت زمان جلسهای آنقدر بهطول انجامد که با جلسه بعدی تداخل یابد، برگزاری ادامه جلسه به نزدیکترین زمان ممکن موکول میگردد.
اگر در جلسه رسیدگی، هر یک از شرکتکنندگان با رفتارهای خود موجب اختلال در روند برگزاری و نظم جلسه گردند، ابتدا به این افراد هشدار داده میشود و درصورت عدم امتناع از رفتارهای خود، با تشخیص مقام قضایی از جلسه اخراج شده و ترتیبی برای بررسی اظهارات مقام قضایی در این زمینه داده میشود. اگر شنیدن اظهارات فردی در جلسه دادرسی ضروری باشد، اما حضور وی و برقراری ارتباط با او موجب بیم جانی برای فرد یا خانواده وی باشد، مقام قضایی از طریقی دیگر اقدام به استماع اظهارات و تحقیق از فرد مینماید.
پس از اتمام جلسه دادرسی الکترونیکی، اظهارات هر یک از حاضرین در جلسه باید در سامانه مدیریت پرونده قضایی ثبت و برای شرکتکنندگان در جلسه قرائت گردد و صورتجلسات باید از طریق تجهیزات مرتبط با امضای الکترونیکی امضا گشته و اگر تجهیزات مربوط برای برخی شرکتکندگان مهیا نباشد، کدی یکبار مصرف به شماره همراه آنان ارسال میگردد و باید رمز کد را در اختیار شعبه قرار دهند و این فرآیند به معنای امضای صورتجلسه خواهد بود. در صورتیکه امضای الکترونیک صورتجلسه و ارسال کد یکبار مصرف، هیچکدام ممکن نباشد، مقام قضایی و منشی صورتجلسه را با قید علت، امضا مینمایند.
امضانو با دارا بودن زیرساختهای قوی، سبب شده است تا افراد، اسناد و قراردادهای خود را با اطمینان و بهصورت الکترونیک امضاء نموده و خیالی راحت بابت حفظ دادههای خود داشته باشند. شما میتوانید از طریق لینک زیر، وارد سامانه امضانو شده و جهت استفاده از خدمات این مجموعه، اپلیکیشن امضانو را دانلود نمایید.
بزرگترین چالش دادرسیهای الکترونیک
ایجاد و ساخت سامانهای جهت انجام اینترنتی امور قضایی، فرآیندی پیچیده و پراهمیت است که باید دقت خاصی در آن لحاظ گردد و این موضوع، نیازمند تصویب قانونی خاص و مشخص در این زمینه است که باید در دستور کار مجلس شورای اسلامی قرار میگرفت. اما در عمل، آغاز فعالیت دادرسی الکترونیک تنها بر اساس آییننامهای انجام پذیرفت که آنچنان که باید موارد و الزامات دادرسی الکترونیک را در خود نگنجانده بود و درنتیجه، دادرسی الکترونیک با چالشها و مشکلاتی روبهرو شد.
این آییننامه در بسیاری از مواد معارض با مقررات قانونی و شرعی کشور است زیرا بر اساس اصل 159 قانون اساسی، قوه قضاییه تنها مرجع ثبت شکایات و رسیدگی به تظلمات است که باید با دریافت هزینه کم، تمامی شکایاتی که از سوی مردم عنوان میگردد را ثبت نماید. اما در دادرسی الکترونیکی این امکان فراهم نمیباشد، زیرا در سامانهای که برای ثبت شکایات بهصورت الکترونیک فراهم شده است، قالبی وجود دارد که افراد باید شکایت خود را در آن قالب ثبت نمایند و این سامانه تنها شکایاتی را ثبت مینماید که بر اساس آن فرمت باشد.
این موضوع سبب شده است در عمل امکان ثبت بسیاری از شکایات از طریق سامانه ممکن نباشد، زیرا این سامانه بسیاری از شکایتها را بهدلیل عدم تطابق با چارچوب موجود، رد مینماید که این امر مخالف قوانین میباشد، زیرا در قانون آیین دادرسی مدنی ذکر شده است که مدیر دفتر دادگاه باید دادخواست را بلافاصله پس از وصول آن ثبت نماید و دادخواست را به دادگاه بفرستد و سپس در صورتیکه دادخواست دچار نقص بود، در صلاحیت دادگاه است تا آن دادخواست را برای رفع نواقص به مدیر دفتر ارجاع نماید.
جمعبندی
امروزه افراد میتوانند به انواع خدمات بهصورت آنلاین دسترسی داشته باشند. در این میان جای خالی خدمات قضایی الکترونیک بهشدت احساس میشد و در نهایت قوه قضاییه با تصویب آییننامهای بر آن شد تا سامانه دادرسی الکترونیکی را راهاندازی نماید تا افراد بتوانند از این طریق، دعاوی حقوقی و کیفری خود را بدون صرف وقت اضافی و صرف هزینه کمتر، از طریق سامانههای الکترونیک ثبت و پیگیری نمایند. دادرسی الکترونیک تنها در قالب و موارد شکلی با دادرسی حضوری و سنتی تفاوت داشته و در ماهیت و نحوه رسیدگی، همانند دادرسی حضوری میباشد. تحقیقات الکترونیک و برگزاری جلسه دادرسی الکترونیکی مقررات خاص خود را داشته که این موارد در آییننامه «نحوه تحقیق و رسیدگی با استفاده از سامانههای ارتباط الکترونیک» ذکر شده است. از دیگر مواردی که در دادرسی الکترونیک نقش قابل توجهی دارد، امضای الکترونیک است که باید از طریق سامانههای مرتبط درج گردد.
برای مطالعه سایر محتواهای حقوقی وارد بلاگ حقوقی لامینگو شده و از مطالب بلاگ استفاده نموده و دانش حقوقی خود را افزایش دهید.
دیدگاه شما