شرایط شکایت از کپی طرح صنعتی و مجازات آن چیست؟
در این مطلب به مشاوره حقوقی کپی طرح صنعتی میپردازیم و بررسی میکنیم که ثبت طرح صنعتی از چه اهمیتی برخوردار است؟ علاوه بر این، مالک طرح صنعتی ثبتشده در چه مواردی میتواند برای شکایت از کپی طرح صنعتی اقدام کند و در نهایت، مجازات کپی طرح صنعتی شامل چه مواردی است؟
خطر کپی طرح صنعتی در کمین کالاهای جذاب!
طرح صنعتی به عنوان یکی از اموال فکری، ناظر بر جنبههای ظاهری و زیبایی یک محصول است و به همین دلیل تأثیر بسیار زیادی در جذب مشتریان دارد. معمولاً وقتی شخصی تصمیم به خرید یک محصول میگیرد، اولین عامل تأثیرگذار در این تصمیم، جذابیتهای ظاهری آن محصول است و سایر عوامل در اولویتهای بعدی قرار دارند. همچنین اگر کالایی در بازار وجود داشته باشد که تولیدکنندگان متفاوتی داشته و عواملی همچون کیفیت ساخت، امکانات، کارایی و قیمت میان این کالاها یکسان باشد، در این صورت خصوصیات ظاهری، عامل تعیینکنندهای در انتخاب مشتریان خواهد بود. بنابراین اگر تولیدکنندهای اقدام به ارائه محصولی نماید که به واسطه طرح و ظاهر متفاوت آن، بتواند نظر و علاقه مشتریان را جلب کند، بخش زیادی از بازار را به خود اختصاص خواهد داد.
تأثیر کپی طرح صنعتی بر حقوق تولیدکننده و مصرفکنندگان
در موارد بسیاری طرحهای صنعتی توانستهاند به واسطه ایجاد تفاوت در ظاهر کالاها و استقبال مشتریان و مصرفکنندگان، هویت و جایگاه خاصی برای بنگاه تولیدکننده در بازار ایجاد کنند؛ بهطوری که ظاهر خاص یک کالا خود به مشخصهای برای ایجاد تمایز و تفاوت میان محصولات تبدیل شده و در کنار علامت تجاری یا برند خاص تولیدکننده، موجب شهرت و شناخت بیشتر او شده است. واضح است که در چنین وضعیتی در صورت عدم وجود ساز و کارهای قانونی مؤثر، سودجویان و فرصتطلبان بسیاری اقدام به کپیبرداری و تقلید غیرمجاز از چنین طرحهایی خواهند کرد. این امر علاوه بر ورود خسارت به تولیدکنندگان و پدیدآورندگان واقعی این طرحها، موجب گمراهی و آسیب دیدن مصرفکنندگان نیز خواهد شد.
ما را در اینستاگرام دنبال کنید
تعریف قانونی طرح صنعتی چیست؟
همانطور که اشاره شد در یک تعریف ساده، طرح صنعتی عبارت است از ویژگیهای شکل، ساختار، طرح یا تزئین قابل اعمال بر روی یک کالا که قابل مشاهده باشد. از نظر قانون ایران، طرح صنعتی عبارت است از هرگونه ترکیب خطوط یا رنگها و هر گونه شکل سهبعدی با خطوط، رنگها و یا بدون آن، بهطوری که ترکیب یا شکل یک کالای صنعتی یا محصولی از صنایع دستی را تغییر دهد. بنابراین طرح صنعتی باید به موجب حس بینایی قابل درک و آشکار باشد و به همین دلیل صرفاً مربوط به ظاهر کالا است و ویژگیهای کاربردی و فنی محصول را در بر نمیگیرد. علاوه بر این، منظور از ظاهر، آن قسمتی از کالا یا محصول است که به موجب استفاده معمولی از آن، قابل مشاهده باشد و نه آن قسمتهایی که اجزاء تشکیلدهنده محصول هستند، اما قابل رؤیت نیستند.
چرا باید نسبت به ثبت طرح صنعتی اقدام کرد؟
حمایتی که به موجب ثبت طرح صنعتی از پدیدآورنده و یا مالک آن به عمل میآید دارای آثار و مزایای زیادی است. اگر یک طرح صنعتی به دلیل جذابیت خاصی که در یک محصول ایجاد میکند، مورد استقبال مصرفکنندگان قرار گیرد و آنان را به خرید چنین محصولی در میان محصولات مشابه موجود در بازار ترغیب کند، این امر موجب افزایش تقاضا برای خرید این محصول و در نتیجه موجب ایجاد ارزش و سود بیشتر برای تولیدکننده خواهد شد. بنابراین تولیدکنندهای که به استفاده از چنین طرحی مبادرت میکند باید برای محافظت از آن اقدامات لازم را انجام دهد. لازمه استفاده از مشاوره حقوقی کپی طرح صنعتی و بهرهمندی از حقوق قانونی، این است که طرح مورد ادعای کپی قبلاً بهطور صحیح در مرجع مربوطه به ثبت رسیده باشد.
ثبت طرح صنعتی، این امکان را برای تولیدکننده فراهم میکند تا مانع تقلید و کپیبرداری سایر تولیدکنندگان و رقبای خود در بازار شود و بنابراین بتواند سهم خود را از بازار حفظ کند. همچنین جذب مشتریان و مصرفکنندگان بیشتر به واسطه طرح صنعتی، موجب میگردد تا اعتبار و ارزش یک برند و محصولات تولیدشده توسط آن افزایش یابد. علاوه بر این موارد، طرح صنعتی به خودی خود این قابلیت را دارد که در ازای دریافت مبلغی، به دیگران واگذار گردد. بنابراین زمانی میتوان از مزیتهای رقابتی یک طرح صنعتی موفق حفاظت کرد و در صورت سوء استفاده رقبا برای شکایت از کپی طرح صنعتی اقدام نمود که پیش از این، مراحل قانونی لازم برای حمایت از طرح صنعتی طی شده باشد.
چه کسی میتواند برای شکایت از نقض طرح صنعتی اقدام کند؟
به موجب قوانین و مقررات فعلی ایران در زمینه حمایت از طرحهای صنعتی، حق ثبت طرح صنعتی از آنِ طراح یا قائم مقام وی خواهد بود. طراح یا پدیدآورنده طرح نیز کسی است که پیش از سایرین نسبت به ثبت اظهارنامه خود در اداره مالکیت صنعتی، اقدام کرده باشد و یا برای چنین اقدامی دارای حق تقدم باشد.
بنابراین در نظام حقوقی ایران، اصل بر این است که مالکیت طرح صنعتی برای شخصی است که اولین بار نسبت به ثبت آن اقدام کرده است. البته لازم به ذکر است که چنانچه خلاف این فرض در دادگاه و بر اساس دلایل و قرائن اثبات شود، گواهینامه ثبت طرح صنعتی که واقعاً متعلق به ثبتکننده آن نبوده است به موجب حکم دادگاه، ابطال خواهد شد. در نتیجه از آنجایی که حقوق طرح صنعتی، متعلق به طراح و یا نماینده او است، آنها میتوانند شکایت از کپی طرح صنعتی را مطرح کنند و اشخاصی که این حقوق را نقض میکنند، مورد پیگیری قضائی قرار دهند.
شرایط لازم برای ثبت طرح صنعتی چیست؟
بر اساس تعریفی که در قانون ایران ارائه شده است، طرح صنعتی باید ترکیب یا شکل یک کالا یا محصول را تغییر دهد. بنابراین یک طرح صرفاً انتزاعی و یا هنری که قابلیت پیادهسازی در یک محصول را نداشته باشد، قابل ثبت و حمایت نخواهد بود.
همچنین یکی از شرایط مهم دیگر برای ثبت طرح صنعتی این است که جدید باشد. جدید بودن یا داشتن خصیصه تازگی به این معنی است که چنین طرحی پیش از این برای عموم افشاء نشده و یا به هر نحو مورد استفاده قرار نگرفته باشد. بنابراین چنانچه طرحی همانند طرحهای ثبتشده قبلی باشد و یا کالاهایی با آن طرح و ظاهر، قبلاً تولید و عرضه شده باشند، قابل ثبت نخواهد بود. همچنین لازم به ذکر است که ملاک جدید بودن یا تازگی در قانون ایران، تازگی مطلق است؛ بدین معنی که چنانچه طرح مورد درخواست برای ثبت، پیش از این در هر نقطهای از جهان، مورد افشاء یا بهرهبرداری قرار گرفته باشد، قابل ثبت نخواهد بود. در نتیجه، کپی طرح صنعتی تنها در صورتی میتواند منجر به شکایت و پیگیری قانونی شود که طرح مورد نظر قبلاً به ثبت رسیده باشد.
این مطلب را نیز بخوانید: مشاوره حقوقی ثبت طرح صنعتی و اقدامات و مدارک مورد نیاز
تا چه زمانی کپی طرح صنعتی قابل پیگیری قانونی است؟
بر اساس قانون ثبت اختراعات، طرحهای صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386، مدت اعتبار و حمایت از طرح صنعتی 5 سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه ثبت آن میباشد که این مدت را میتوان برای دو دوره 5 ساله متوالی دیگر پس از پرداخت هزینه مربوطه تمدید کرد. بنابراین طرح صنعتی به موجب قوانین فعلی، در مجموع میتواند برای مدت 15 سال مورد حمایت قرار گیرد و پس از سپری شدن این مدت، حقوق انحصاری ناشی از ثبت طرح صنعتی از بین خواهد رفت و در نتیجه همگان خواهند توانست از چنین طرحی استفاده کنند. اما تا پیش از این مدت، کپی طرح صنعتی با اقدامات قانونی و مجازاتهای حقوقی و کیفری همراه خواهد بود.
حقوق ناشی از ثبت در مشاوره حقوقی نقض طرح صنعتی
در نتیجه ثبت طرح صنعتی، دارنده آن از یکسری حقوق انحصاری برخوردار خواهد شد. در واقع نتیجه مهم ثبت طرح صنعتی این است که مالک آن میتواند سایرین را از نسخهبرداری غیرمجاز یا کپی طرح صنعتی خود منع کند و در صورت نقض این حقوق توسط سایر اشخاص، در مراجع قضایی، شکایت از کپی طرح صنعتی را مطرح کند. بنابراین تنها مالک طرح صنعتی، حق بهرهبرداری از آن را دارد و سایر اشخاص در صورتی از چنین امکانی برخوردار خواهند بود که موافقت مالک طرح را اخذ کرده باشند. منظور از بهرهبرداری نیز عبارت است از ساخت، فروش و وارد کردن اقلام و محصولاتی که دارای آن طرح صنعتی باشد. بر این اساس، تنها مالک طرح صنعتی حق ساخت، فروش و یا وارد کردن کالاهایی را دارد که طرح متعلق به وی در آن به کار رفته است و سایرین برای چنین اقداماتی نیاز به دریافت مجوز از مالک دارند.
مشاوره حقوقی کپی طرح صنعتی
همانطور که در قسمت قبل توضیح داده شد، این تنها مالک طرح صنعتی است که حق ساخت، فروش و وارد کردن کالاهای دارای طرح صنعتی خود را دارد و سایر اشخاص برای این کار باید از مالک اجازه بگیرند. بنابراین چنانچه شخصی بدون کسب اجازه مالک طرح صنعتی، اقدام به ساخت، فروش و یا وارد کردن کالاهای حاوی طرح صنعتی مالک کند و یا مرتکب عملی شود که بر حسب عادت و بهطور معمول، موجب نقض حقوق انحصاری فوق در آینده میشود (نقض قریبالقوع)، در مراجع قضایی قابل تعقیب خواهد بود.
در اینجا ذکر این نکته لازم است که علت پیشبینی حق طرح دعوا برای مالک طرح صنعتی درباره اعمالی که در حال حاضر باعث نقض حقوق او نشده است، اما در آینده به چنین نتیجهای منجر خواهد شد، پیشگیری از بروز نقض و آسیب رسیدن به حقوق او قبل از وقوع آن است. علت این امر نیز آن است که در صورت عدم برخورد با چنین اقداماتی، ممکن است جبران خسارات وارده به مالک طرح صنعتی و یا نماینده او در آینده غیرممکن و یا بسیار دشوار شود.
بنابراین در صورت انجام هر یک از اعمال نقضآمیز فوق؛ یعنی چه در حالتی که عمل مرتکب، در حال حاضر منجر به نقض حقوق انحصاری طرح صنعتی شده باشد و چه در حالتی که هر چند در حال حاضر این اتفاق نیفتاده است اما به ناچار چنین نتیجهای خواهد داشت، مالک طرح صنعتی میتواند اقامه دعوا کند. در این صورت، مالک طرح صنعتی به عنوان شاکی شکایت از کپی طرح صنعتی باید ارتکاب عمل نقض یا نقض قریبالوقوع از جانب خوانده را اثبات کند.
ضمانت اجرا یا مجازات کپی طرح صنعتی
همانطور که پیش از این نیز اشاره شد، چنانچه شخصی اقدام به نقض هر یک از حقوق انحصاری فوقالذکر کند و یا مقدمات تجاوز احتمالی در آینده را فراهم کند، میتواند توسط مالک طرح صنعتی در مراجع قضایی، تحت پیگرد کیفری یا حقوقی قرار گیرد.
ضمانت اجرای حقوقی نقض طرح صنعتی
در صورت نقض حقوق انحصاری مالک طرح صنعتی و ورود خسارت در نتیجه چنین اعمالی، میتوان جبران خسارات وارده را از دادگاه صالح تقاضا کرد. بر اساس ماده 61 قانون ثبت اختراعات، طرحهای صنعتی و علائم تجاری، هر شخصی که با علم و عمد مرتکب عملی شود که طبق مواد این قانون، نقض حقوق به شمار آید یا عمل غیرقانونی تلقی شود، مجرم شناخته شده و علاوه بر جبران خسارت به پرداخت جزای نقدی از ده میلیون (۱۰٫۰۰۰٫۰۰۰) ریال تا پنجاه میلیون (۵۰٫۰۰۰٫۰۰۰)ریال یا حبس تعزیری از نود و یک روز تا شش ماه یا هر دوی آنها محکوم میشود. این ماده دربردارنده هر دو جنبه حقوقی و کیفری ضمانت اجرای کپی طرح صنعتی است؛ به این صورت که جبران خسارت، ناظر بر جنبه حقوقی و جزای نقدی و حبس نیز ناظر بر جنبه کیفری آن است.
همچنین بر اساس آییننامه قانون مذکور، در مورد خساراتی که خواه از مجرای حقوقی و خواه از مجرای کیفری در دعاوی مربوط به اختراعات، طرحهای صنعتی، علائم و نامهای تجاری مطالبه میشود، خسارت شامل ضررهای وارده خواهد بود. بنابراین جبران خسارات ناشی از کپی طرح صنعتی در نظام حقوقی ایران، مستلزم اثبات ورود خسارت در اثر عمل نقضآمیز از سوی خوانده دعوی است و میزان آن به اندازه ضرری خواهد بود که در اثر عمل نقض به خواهان وارد شده است.
ضمانت اجرای کیفری کپی طرح صنعتی
در کنار ضمانت اجرای حقوقی، به منظور حمایت بیشتری و قویتر از حقوق مالکیت طرح صنعتی، ضمانت اجرای کیفری نیز پیشبینی شده است. چنین تمهیدی، در جلوگیری از نقض حقوق ناشی از طرح صنعتی و پیشگیری از بروز آن، تأثیر زیادی دارد. این امر از آن جهت قابل توجه است که حقوق مالکیت طرح صنعتی همانند سایر مصادیق مالکیت فکری، تنها جنبه خصوصی و شخصی ندارد، بلکه منافع عمومی نیز در آن از اهمیت و جایگاه ویژهای برخوردار است. از همین رو جنبه عمومی این دسته از جرایم بسیار پررنگ است و نیازی نیست که لزوماً شاکی خصوصی اقدام به طرح شکایت نماید، بلکه دادستان نیز میتواند در صورت اطلاع یافتن از وقوع جرم کپی طرح صنعتی در این خصوص اقدام کند.
عناصر سهگانه جرم نقض طرح صنعتی
بر اساس عمومات حقوق جزا، اِعمال ضمانت اجرای کیفری نیازمند وجود سه عنصر قانونی، مادی و روانی است؛ بدین معنی که اولاً باید عمل مجرمانه به موجب قانون، جرمانگاری شده باشد، ثانیاً این عمل توسط متهم انجام گرفته باشد و ثالثاً او از روی علم و عمد دست به انجام آن زده باشد. همانطور که پیشتر اشاره شد، حقوق انحصاری ناشی از ثبت طرح صنعتی عبارت است از ساخت، فروش و یا وارد کردن کالاهای حاوی طرح صنعتی که بهرهبرداری از این حقوق، بهطور انحصاری متعلق به مالک طرح صنعتی و یا قائم مقام او است و هر شخصی که بدون اخذ مجوز از جانب مالک، اقدام به چنین اعمالی نماید، مرتکب عمل نقض شده است.
قانون ثبت اختراعات، طرحهای صنعتی و علائم تجاری، بر اساس ماده 61، مرتکب چنین اعمالی را در صورتیکه نسبت به جنبه مجرمانه آن علم و آگاهی داشته باشد، به عنوان مجرم شناسایی کرده است. بر اساس این ماده، در صورت وجود شرایط پیشگفته، مرتکب عمل نقض یا کپی طرح صنعتی علاوه بر جبران خسارت به پرداخت جزای نقدی از ده میلیون (۱۰٫۰۰۰٫۰۰۰) ریال تا پنجاه میلیون (۵۰٫۰۰۰٫۰۰۰) ریال یا حبس تعزیری از نود و یک روز تا شش ماه یا هر دوی آنها محکوم میشود.
اقدامات تأمینی در مشاوره حقوقی نقض طرح صنعتی
اقدامات تأمینی و موقتی در جلوگیری از ارتکاب نقض حق و استمرار آن و همچنین حفظ مدارک و مستندات مربوط به نقض و یا شناسایی اشخاص مرتکب این دسته از اعمال، نقش مهم و قابل توجهی دارد. ماده ۶۰ قانون ثبت اختراعات، طرحهای صنعتی و علائم تجاری در این خصوص بیان میدارد که «… علاوه بر مالک حقوق تحت حمایت این قانون، هرگاه ثابت شود دارنده اجازه استفاده، از مالک درخواست کرده است تا برای خواسته معینی به دادگاه دادخواست بدهد و مالک امتناع کرده یا نتوانسته آن را انجام دهد، دادگاه میتواند علاوه بر صدور دستور جلوگیری از نقض حقوق یا نقض قریبالوقوع حقوق، به جبران خسارت مربوط نیز حکم صادر کند و یا تصمیم دیگری جهت احقاق حق اتخاذ نماید».
صدور دستور موقت مبنی بر توقیف کالا
بر اساس مشاوره حقوقی کپی طرح صنعتی در صورت بهرهبرداری بدون اجازه مالک، مبنی بر ساخت، فروش و یا وارد کردن کالاهای حاوی طرح صنعتی، مالک یا قائم مقام وی میتواند از دادگاه صالح، توقیف کالاهای مذکور را تقاضا کند. بر اساس ماده 182 آییننامه قانون پیشگفته، در صورت تقدیم دادخواست مبنی بر توقیف کالاهای غیرمجاز و همچنین تودیع خسارت احتمالی و سپردن تضمین کافی از سمت خواهان، بنابر تشخیص قاضی رسیدگیکننده، دادگاه دستور موقت توقیف کالاها را صادر خواهد کرد. درخواست صدور دستور توقیف کالاها ممکن است در هر مرحلهای از دادرسی در دادگاه یا حتی در مراحل رسیدگی در دادسرا که پرونده در آنجا مطرح و در حال بررسی است، به عمل آید.
تأمین دلیل در مشاوره حقوقی کپی طرح صنعتی
درخواست صورتبرداری از کالاهای غیرمجاز نیز ممکن است قبل از اقامه دعوا به عمل آید. در این صورت، خواهان میتواند به نزدیکترین دادگاه محل وقوع کالاهای مورد ادعا مراجعه و دادخواست تأمین دلیل را تقدیم کند. دادگاه قرار تأمین و صورتبرداری از کالاهای مزبور را صادر و دستور اجرای قرار صادره را خواهد داد و ممکن است حسب مورد از خواهان، تضمین کافی اخذ کند.
مراجع صالح برای صدور قرارهای تأمینی
ماده 182 آییننامه اعلام میکند که مالک طرح صنعتی یا قائم مقام او برحسب مورد میتواند به موجب امر نزدیکترین دادگاه عمومی محلی که کالاهای مورد ادعا در آن است صورت مشروحی از کالاهایی که به ادعای او با حق حاصل از طرح صنعتی او مخالف است بردارد. اجرای این امر در صورتیکه کالاها هنوز در گمرک باشند، به وسیله مأمورین گمرک و الا به وسیله مأمور اجرا به عمل خواهد آمد. توقیف کالاهای مزبور نیز وقتی ممکن است که امر دادگاه به آن تصریح داشته باشد. امر دادگاه در هر یک از دو صورت فوق بنا به دادخواست مالک طرح صنعتی یا قائم مقام قانونی وی صادر میگردد. به این دادخواست باید کپی برابر اصل گواهی طرح صنعتی ضمیمه گردد. اگر مالک طرح صنعتی تقاضای توقیف کالاهای مذکور را نماید باید تضمین کافی بدهد که در صورت لزوم از محل مزبور، کلیه خسارات وارده به طرف مقابل جبران شود.
علاوه بر این، ماده 183 آییننامه مذکور بیان میکند که در دعاوی حقوقی و کیفری راجع به حقوق ناشی از طرح صنعتی، معترض میتواند در هر مرحله از مراحل رسیدگی، از مراجع قضایی، اعم از دادگاه یا دادسرا که پرونده در آنجا مطرح است درخواست صدور قرار تأمین دلیل و دستور توقیف محصولات ناقض حقوق ادعایی و تقاضای صدور دستور موقت نسبت به عدم ساخت، فروش یا ورود این محصولات را بنماید. مراجع قضایی موظفند نسبت به قبول تقاضای مذکور موافقت نمایند و میتوانند قبل از صدور قرارهای مزبور از متقاضی تضمین کافی بخواهند. اجرای دستور فوق در صورتی که محصولات در گمرک باشند توسط مأمورین گمرک و الا توسط ضابطین خواهد بود.
جمعبندی مشاوره حقوقی کپی طرح صنعتی
طرح صنعتی، شکل یا ظاهر خاصی از کالاها یا فرآوردههای صنعتی را به عموم ارائه مینماید و موجب ایجاد تمایز میان محصولات تولیدکنندگان میشود. همچنین به واسطه جلب توجه مصرفکنندگان و مشتریان، وضعیت بازاری مطلوبتری را برای تولیدکننده رقم خواهد زد. بنابراین حمایت قانونی اعم از حمایت مدنی و کیفری و وجود ضمانت اجراهای قوی در این زمینه، برای صاحبان طرحهای صنعتی و تولیدکنندگان، امری مهم و ضروری است تا بتوانند در صورت تجاوز و نقض حقوق ناشی از ثبت طرح صنعتی، اقدامات مؤثری انجام دهند. بر همین اساس در نظام حقوقی ایران، به منظور حمایت از حقوق ناشی از طرح صنعتی ثبتشده، دو دسته ضمانت اجرای حقوقی و کیفری پیشبینی شده است. بنابراین در صورت تجاوز به این حقوق، علاوه بر امکان درخواست جبران خسارت وارده، مرتکب ممکن است با مجازاتهای حبس و جزای نقدی نیز مواجه گردد.
در انتهای این مقاله از شما مخاطبان گرامی تقاضا میکنیم در صورتیکه درباره کپی طرح صنعتی و موضوعات پیرامون آن سؤال یا ابهامی دارید آن را از طریق بخش دیدگاهها با کارشناسان ما در میان بگذارید. مجموعه حقوقی لامینگو با برخورداری از یک تیم متخصص و با تجربه و همچنین ارائه نوآوری در خدمات حقوقی، همواره در تلاش است تا از هزینه و دشواری دسترسی به این دسته از خدمات بکاهد و آگاهی حقوقی و قضائی را ترویج دهد. این امر از طریق مراجعه به بلاگ حقوقی لامینگو و مطالعه مقالات حقوقی درباره بسیاری از موضوعات و دغدغههای کاربران، میسر گردیده است.
دیدگاه شما