انواع دیه و نحوه‌ی محاسبه‌ی آن

در دین اسلام و به تبع آن در قانون کشور ما، برای مجازات جانی در جنایات غیر عمدی بر نفس، عضو یا منفعت و یا جنایات عمدی (در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد)، به منظور جبران خسارت وارده بر بدن انسان، مال معینی تحت عنوان دیه تعیین شده است که میزان آن در قانون براساس نوع جراحت وارده بر قسمت‌های مختلف بدن یک انسان مقرر شده است. در مواقعی اگر نواحی از بدن دچار جراحت شود که میزان دیه‌ی آن در شرع مقرر نشده است، ارش تعلق می‌گیرد.

 ارش چیست؟

مطابق ماده 449 قانون مجازات اسلامی “ارش دیه‌ی غیر معینی است که میزان آن در شرع تعیین نشده است و دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تأثیر آن بر سلامت مجنی‌علیه و میزان خسارت وارده، با در نظر گرفتن دیه‌ی مقدر ( دیه‌ای که مقدار آن در قانون مشخص است)و با جلب نظر کارشناس میزان آن را تعیین می‌کند”

برای مثال: دیه‌ی دست در قانون مشخص شده است ولی دیه‌ی رگ عصبی دست مشخص نشده است؛ در این زمان دادگاه با نظر کارشناسان متخصص پزشکی قانونی، مبلغی را به عنوان جبران خسارت تعیین می‌کند که به آن مبلغ، ارش گفته می‌شود.

مقررات دیه‌ی معین شده در قانون، در مورد ارش نیز جریان دارد، مگر این‌که در قانون ترتیب دیگری مقرر شود.

انوع جراحت در قانون و میزان دیه آن

حارصه

به خراشیدگی پوست بدون جاری شدن خون، حارصه می‌گویند. دیه‌ای که به این نوع جراحت تعلق می‌گیرد یک صدم دیه‌ی کامل است.

دامیه

به جراحت سطحی همرا با بریدگی گوشت و خونریزی (کم و زیاد) دامیه گفته می‌شود و دیه‌ی آن دو صدم دیه‌ی کامل است.

متلاحمه

هرگاه جراحت عمیق باشد و گوشت را پاره کند ولی به استخوان نرسد به آن متلاحمه گفته می‌شود و دیه‌ی آن سه سوم دیه‌ی کامل است.

سمحاق

در جراحت سمحاق بریدگی و جراحت به حدی عمیق است که به استخوان می‌رسد و چهار صدم دیه‌ی کامل را دارد.

موضحه

نوعی جراحت که پوست استخوان را کنار می‌زند و استخوان نمایان می‌شود، این جراحت پنچ صدم دیه‌ی کامل را دارد.

مأمومه

این نوع جراحت، آسیب به سر است  در این نوع آسیب عمق جراحت به نوعی است که به کیسه‌ی مغز می‌رسد و یک سوم دیه کامل را می‌گیرد.

دامغه

این جراحت همراه با شکستگی استخوان سر، کیسه مغز را پاره می‌کند و علاوه بر دیه‌ی شکستگی سر، دیه‌ی پار شدن کیسه‌ی مغز را نیز دربرمی‌گیرد.

جائفه

نوعی از جراحت است که در آن هر نوع وسیله و از هر جهتی به بدن انسان وارد می‌شود و جراحت ایجاد می‌کند . به این نوع جراحت یک سوم دیه‌ی کامل تعلق می‌گیرد.

البته باید توجه داشت که اگر آلت جراحت از یک طرف بدن وارد شده باشد و از طرف دیگر خارج شده باشد، دو جراحت جائفه محسوب می‌شود. در صورتی که در جراحت جائفه اعضای درونی بدن نیز مورد آسیب قرار بگیرد، دیه جراحت آن نیز حساب می‌شود.

نافذه

به جراحتی که با وارد شدن یک وسیله در دست و پا ایجاد می‌شود. دیه‌ی آن برای مرد یه دهم دیه‌ی کامل است و در مورد زن ارش به آن تعلق می‌گیرد.

هرگاه یکی از جراحات حارصه، دامیه، متلاحمه، سمحاق و موضحه در جایی از بدن غیر از سر و صورت رخ دهد و آن عضو دیه ثابت داشته باشد، دیه به حساب نسبت‌های فوق از دیه‌ی عضو تعیین می‌شود و اگر ان عضو دارای دیه نباشد، ارش تعلق خواهد گرفت.

انواع دیه‌ی اعضاء (ماده 563 تا 574 قانون مجازات اسلامی)

ماده 563 

از بین بردن هر یک از اعضای فرد و هر دو عضو از اعضای زوج، دیه کامل و از بین بردن هریک از اعضای زوج، نصف دیه کامل دارد. چه آن عضو از اعضای داخلی بدن باشد، چه از اعضای بیرونی.

ماده 564 

فلج کردن عضو دارای دیه معین، دو سوم دیه آن عضو.

از بین بردن عضو فلج، یک سوم دیه همان عضو را دارد.

در فلج کردن نسبی عضو که درصدی از کارایی آن از بین میرود، با توجه به کارایی از دست رفته، ارش تعیین می‌گردد.

دریافت مشاوره حقوقی

ماده 565 

از بین بردن قسمتی از عضو یا منفعت دارای دیه مقدر به همان نسبت دیه دارد به این ترتیب که از بین بردن نصف آن به میزان نصف و از بین بردن یک سوم آن به میزان یک سوم دارای دیه است مگر اینکه در قانون ترتیب دیگری مقرر شده باشد.

‌تبصره 1- ‌در مواردی که نسبت از بین رفته قابل تشخیص نباشد، ارش تعیین می‌شود.

‌تبصره 2- ‌هرگاه براثر حادثه، عضو در وضعیتی قرار گیرد که به تشخیص کارشناس، فرد ناگزیر از قطع آن باشد دیه قطع عضو ثابت می‌شود.

ماده 566 

دیه اعضایی که با پیوند و امثال آن در محل عضو از بین رفته، قرار گرفته است و مانند عضو اصلی دارای حیات می‌شوند به میزان دیه عضو اصلی است و اگر دارای حیات گردد ولی از جهت دیگری معیوب شود، دیه عضو معیوب را دارد.

از بین بردن اعضای مصنوعی، تنها موجب ضمان مالی است.

ماده 568 

در شکستگی عضوی که دارای دیه مقدر است، چنانچه پس از حادثه به‌گونه‌ای اصلاح شود که هیچ عیب و نقصی در آن باقی نماند، چهار بیست و پنجم دیه آن عضو ثابت است و چنانچه با عیب و نقص اصلاح شود یا برای آن عضو دیه مقدری نباشد، ارش ثابت است مگر در مواردی که در این قانون خلاف آن مقرر شده باشد.

ماده 569 

دیه شکستن، ترک برداشتن و خرد شدن استخوان هر عضو دارای دیه مقدر به شرح زیر است:

الف) دیه شکستن استخوان هر عضو یک پنجم دیه آن عضو و اگر بدون عیب درمان شود چهار پنجم دیه شکستن آن است.

ب) دیه خرد شدن استخوان هر عضو یک سوم دیه آن عضو و اگر بدون عیب درمان شود چهار پنجم دیه خرد شدن آن استخوان است.

پ) دیه ترک برداشتن استخوان هر عضو چهار پنجم دیه شکستن آن عضو است.

ت) دیه جراحتی که به استخوان نفوذ کند بدون آنکه موجب شکستگی آن گردد و نیز دیه موضحه آن، یک چهارم دیه شکستگی آن عضو است.

ماده 570 

هرگاه یک استخوان از چند نقطه جدای از هم بشکند یا خرد شود یا ترک بخورد، درصورتی که حادثه متعدد محسوب گردد، هریک دیه جداگانه دارد هرچند با یک ضربه به وجود آید و مجموع دیه آنها از دیه عضو هم بیشتر باشد.

ماده 571 

دررفتگی استخوان از مفصل، درصورتی که موجب شَلَل یا از کارافتادگی کامل عضو نگردد، موجب ارش و در غیر این صورت موجب دو سوم دیه همان عضو و درصورت درمان بدون عیب موجب چهارپنجم از دوسوم دیه آن عضو می‌باشد‌.

ماده 572 

هرگاه در اثر حادثه تکه کوچکی از استخوان از آن جدا شود، دیه شکستگی ثابت است.

ماده 573

هرگاه صدمه بر استخوان، موجب نقص عضو یا صدمه دیگری گردد، هر یک دیه جداگانه‌ای دارد.

ماده 574 

هرگاه بر اثر یک یا چند ضربه، علاوه بر دررفتگی مفصل، استخوان نیز بشکند یا ترک بخورد، دو جنایت محسوب می‌شود و هریک دیه یا ارش جداگانه دارد. اگر بر اثر ضربه‌ای، هم استخوان بشکند و هم جراحت ایجاد شود نیز این حکم جاری است.

دریافت مشاوره حقوقی

ملاک محاسبه‌ی دیه

جراحت انواع مختلفی دارد؛ یک خراش ساده و سطحی تا یک بریدگی بسیار عمیق، جراحت محسوب می‌شوند و هر کدام بر مبنای عمق میزان آسیب وارده محاسبه می‌گردد. نکته‌ای که در محاسبه‌ی میزان دیه وجود دارد، این است که طول زخم و تعداد بخیه در محاسبه اهمیت چندانی ندارد و ملاک محاسبه، عمق جراحت و میزان آسیب وارده است.

محاسبه کردن دیه، عملی  بسیار حساس و تخصصی می‌باشد که تنها توسط کارشناسان متخصص در پزشکی قانونی انجام پذیر است.

افزایش دیه در ماه‌های حرام

ماه‌های حرام عبارتند از: محرم_ رجب_ذی‌القعده و ذی‌الحجه.

ماه‌های حرام در محاسبه‌ی دیه، تنها در مواردی که قتل اتفاق افتاده باشد ولو قتل غیر عمد تاثیرگذار است و دیه‌ی ضرب و جرح در این ماه‌ها بر همان مبنایی حساب خواهد شد که در ماه‌های عادی محاسبه می‌شود. قتل غیر عمدی در ماه‌های حرام سبب افزایش ثلث دیه (افزایش 30% دیه) است که به اصطلاح حقوقی و فقهی به آن تغلیظ دیه در ماه‌های حرام گفته می‌شود. یک مثال می‌آوریم: آخرین مبلغی که رئیس دستگاه قضایی کشور از یک دیه‌ی کامل انسان در سال ۹۸ اعلام کرد، ۲۷۰ میلیون تومان است که این مبلغ در ماههای حرام ۳۰ درصد افزایش پیدا کرده و به ۳۶۰ میلیون خواهد رسید.

در افزایش دیه در ماه‌های حرام فرقی میان فرد بالغ و غیر بالغ، زن یا مرد، مسلمان و غیر مسلمان نیست و در مواقعی هم که سقط جنین بعد از چهار ماهگی به صورت غیر قانونی صورت گیرد، دیه‌ی جنین افزایش پیدا می‌کند.

 دیه‌ی زن، نصف دیه‌ی مرد است.

بر اساس ماده ۵۵۰ قانون مجازات اسلامی “دیه قتل زن، نصف دیه مرد است”

دین اسلام و شریعت ما دیه‌ی قتل یک زن را نصف دیه‌ی مرد دانسته است؛ این حکم به معنای عدم تساوی زن و مرد و پایین‌تر بودن ارزش زن از مرد نیست؛ چرا که هم قرآن و هم شریعت ما همواره برای زن‌ها همان اندازه ارزش و اهمیت قائل شده که برای مردها شده است. از نظر دین اسلام ارزش انسان‌ها به فضیلت‌ و کمالات معنوی است نه جنسیت او.

علت نصف بودن دیه‌ی زن نسبت به مرد صراحتاً در دین ما بیان نشده است و نظر اندیشمندان اسلامی در این موضوع بر آن است که چون اقتصاد هر خانواده در درجه اول در دست مرد است و مرد، سرپرست اعضای خانواده خود و مسئول پرداخت نفقه آنهاست و با مرگ او اقتصاد آن خانواده و رفاه آن‌ها دچار آسیب شده و زندگی برای اعضاء با نبود مرد خانواده، نسبت به نبود زن خانواده، به مراتب سخت‌تر خواهد گذشت.

کانال تلگرام لامینگو

برای مطالعه سایر مقالات می‌توانید به مجله حقوقی لامینگو مراجعه کنید. فراموش نکنید حتما نظراتتان را از طریق کامنت با ما در میان بگذارید.