حقوق متهم در دعاوی کیفری | متهم در دادسرا چه حقوقی دارد؟

به صورت کلی، هدف از ساختار قانون در هر کشوری، برقراری عدالت است. در همین راستا قانونگذار با تصویب و تدوین قانون، سبب ایجاد نظم و عدالت می‌شود تا از ایجاد هرج و مرج خودداری نماید. در تحقق عدالت و رسیدگی به جرایم و تخلفات باید مقررات قانونی رعایت شود تا این هدف محقق گردد. در همین زمینه دادسرا اقدام به کشف جرم و آغاز تحقیقات مقدماتی در راستای احراز جرم می‌نماید که در طی این رسیدگی، ضابطان قانونی باید مقررات رسیدگی را رعایت کرده و حقوق متهم را رعایت نمایند. متهم در دادسرا حقوقی دارد که ضابطان قانونی مکلف به رعایت این حقوق هستند و تخلف از این حقوق، جرم محسوب می‌شود. برخی از حقوق متهم در دعاوی کیفری عبارت است از حق دسترسی به وکیل، حق آگاهی از موضوع اتهام و غیره.

در این نوشتار یعنی حقوق متهم در دعاوی کیفری قصد داریم به بررسی حقوق متهم در دادسرا بپردازیم. در نتیجه اگر  قصد کسب اطلاعات در این زمینه را دارید، این نوشتار را تا انتها مطالعه کنید. توجه داشته باشید که هر شخصی باید از حقوق قانونی خود در روند رسیدگی به جرایم آگاه باشد در صورتی‌که بسیاری از اشخاص از این حقوق آگاهی ندارند.
‌

حقوق متهم در دادرسی عادلانه

زمانی که جرمی به وقوع می‌پیوندد شخصی که مرتکب جرم شده است، مجرم و شخصی که بزه‌دیده است و از جرم شکایت دارد، شاکی جرم می‌باشد. نهادی که به موجب قانون موظف به رسیدگی به جرم ارتکابی است دادسرا می‌باشد که این جرایم ابتدا در دادسرا مورد رسیدگی قرار می‌گیرد و سپس پرونده برای صدور رأی به دادگاه ارجاع می‌شود. دادسرا در رسیدگی به جرم باید تحقیقات مقدماتی را انجام دهد و وقوع جرم را احراز نماید. اما نکته‌ای که باید به آن توجه داشته باشید این است که این رسیدگی و این تحقیقات تنها زمانی قابل استناد و معتبر است و می‌تواند مبنای صدور حکم باشد که دادرسی قانونی بوده و معیارهای دادرسی عادلانه رعایت گردد.

یکی از اصلی‌ترین معیارهای دادرسی، عادلانه بودن آن دادرسی است. به عبارتی دیگر، اگر دادرسی‌های قانونی عادلانه نباشد در این صورت این دادرسی اصلاً قانونی و قابل استناد نیست. یکی از مواردی که سبب عادلانه بودن دادرسی می‌شود، رعایت حقوق متهم است. به این معنا که اگر حقوق متهم در دادرسی رعایت نشود، آن دادرسی معیار عادلانه بودن خود را از دست می‌دهد و در نتیجه دادرسی قابل استناد نخواهد بود. بنابراین در پروسه دادرسی کیفری، هم حقوق متهم و هم حقوق شاکی باید رعایت شود. این موضوع تا اندازه‌ای دارای اهمیت است که اگر حقوق متهم در دعاوی کیفری رعایت نشود، این فعل یک جرم بوده و متهم می‌تواند اقدام به شکایت از ضابطان قضایی نماید.
‌

ما را در اینستاگرام دنبال کنید

حقوق متهم در دعاوی کیفری شامل چه مواردی می‌شود؟

در قوانین زیادی به حقوق متهم در دادسرا اشاره شده است؛ قوانینی مانند قانون آیین دادرسی کیفری، قانون اساسی و همچنین قانون احترام به حقوق شهروندی و آزادی‌های مشروع. از همین موضوع می‌توان متوجه شد که رعایت حقوق متهم در دادرسی مسئله‌ای بسیار حائز اهمیت است. در همین راستا در این بخش از مطلب قصد داریم به بررسی این حقوق بپردازیم و این موارد را مورد بررسی قرار دهیم.
‌

اصل برائت

در ماده 4 قانون آیین دادرسی کیفری به اصل برائت اشاره شده است. مطابق با ماده 4 قانون مزبور «اصل، برائت است. هرگونه اقدام محدود کننده، سالب آزادی و ورود به حریم خصوصی اشخاص جز به حکم قانون و با رعایت مقررات و تحت نظارت مقام قضائی مجاز نیست و در هر صورت این اقدامات نباید به گونه‌ای اعمال شود که به کرامت و حیثیت اشخاص آسیب وارد کند.»

به‌طور کلی اصل برائت به این معنا است که هیچ فردی مجرم نیست مگر اینکه شخصی که ادعا دارد دیگری مرتکب جرم شده است، بتواند این ادعای خود را اثبات کند و اگر شخص مدعی نتواند این ادعای خود را اثبات کند، متهم می‌تواند شکایت اعاده حیثیت از این شخص داشته باشد. اصل برائت یکی از مهم‌ترین حقوق کیفری متهم است که باید از سوی ضابطان قضایی مورد توجه قرار بگیرد. این اصل نه تنها در دعاوی کیفری و قانون آیین دادرسی کیفری، بلکه در سایر دعاوی و قوانین مورد اشاره قرار گرفته است و یکی از اصول حقوقی است.
‌

حق دسترسی به وکیل

یکی دیگر از حقوق متهم در دعاوی کیفری، حق دسترسی به وکیل است. هر شخصی که به اتهام هر جرمی تحت رسیدگی قضایی است باید این حق را داشته باشد که از وکیل استفاده کند. این حق تا اندازه‌ای حائز اهمیت است که اگر متهمی به وکیل خود دسترسی نداشته باشد، می‌تواند تا زمان حضور وکیل در روند دادرسی، سکوت کند. اما گاهی ممکن است برخی از افراد توانایی مالی پرداخت حق‌الوکاله وکیل را نداشته باشند که در این صورت، به موجب قانون امکانی فراهم شده است که این اشخاص بتوانند از وکلای تسخیری استفاده کنند. وکیل تسخیری وکیلی است از که از سوی مراجع قضایی در اختیار متهمین قرار می‌گیرد تا این وکلا به پرونده رسیدگی کرده و از حقوق متهم محافظت نمایند. حق دسترسی به وکیل مطلق است و نمی‌توان برخی از متهمین و مجرمین مانند متهمین سیاسی و عقیدتی را از این شمول استثنا کرد.
‌

این مطلب را نیز بخوانید: تفاوت وکیل معاضدتی و وکیل تسخیری چیست؟ | مقررات استفاده و درخواست آن

حق آگاهی از موضوع اتهام

حق آگاهی از اتهام یکی دیگر از حقوق متهم در دادسرا است. این حق به این معنا است که متهم باید از موضوع اتهام خود و دلیلی که باعث شده است مورد پیگیری قضایی قرار بگیرد آگاه شود. آگاهی از موضوع اتهام هم در جرایم مشهود و هم در جرایم غیرمشهود وجود دارد. به حق آگاهی از موضوع اتهام یا تفهیم اتهام در جرایم مشهود در قانون آیین دادرسی کیفری اشاره شده است و مطابق با این قانون «چنانچه در جرائم مشهود، نگهداری متهم برای تکمیل تحقیقات ضروری باشد، ضابطان باید موضوع اتهام و ادله آن را بلافاصله و به‌طور کتبی به متهم ابلاغ و تفهیم کنند و مراتب را فوری برای اتخاذ تصمیم قانونی به اطلاع دادستان برسانند.»
‌

رسیدگی علنی به جرم

به‌صورت کلی برای حفظ رعایت حقوق طرفین دعوا اصل بر این است که محاکمات دادگاه علنی باشد، مگر در جرائم قابل گذشت که طرفین یا شاکی، غیرعلنی بودن محاکمه را درخواست کنند و شرایطی که در قانون بیان شده است و همچنین اگر انتشار جریان رسیدگی و گزارش پرونده که متضمن بیان مشخصات شاکی و متهم و هویت فردی یا موقعیت اداری و اجتماعی آنان نباشد در رسانه‌ها مجاز است. علاوه بر این، در روند رسیدگی به اتهام در دادسرا نیز یکی از حقوق متهم در دعاوی کیفری این است که رسیدگی به جرم باید به صورت علنی باشد مگر مواردی که قانون به صورت صریح به آن اشاره داشته است.
‌

حق اعتراض به قرارهای صادره

یکی دیگر از حقوق متهم در دادسرا این است که متهم حق دارد به قرارهای صادره از جمله قرار تأمین، قرار بازداست و غیره اعتراض نماید. توجه داشته باشید که ضابطان قضایی مکلف هستند به این اعتراض رسیدگی کنند و حق اعتراض، شامل رسیدگی به موضع اعتراض متهم نیز می‌شود.
‌

دریافت مشاوره حقوقی

رعایت حقوق شهروندی

بر اساس قانون، تمام حقوق شهروندی متهم باید در طی دادرسی کیفری رعایت شود و هیچ استثنایی در این زمینه وجود ندارد. قانونگذار در ماده 7 قانون آیین دادرسی کیفری اینگونه مقرر کرده است که «در تمام مراحل دادرسی کیفری، رعایت حقوق شهروندی مقرر در «قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی مصوب ۱۳۸۳/۲/۱۵» از سوی تمام مقامات قضائی، ضابطان دادگستری و سایر اشخاصی که در فرآیند دادرسی مداخله دارند، الزامی است. متخلفان علاوه بر جبران خسارات وارده، به مجازات مقرر در ماده (۵۷۰) قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات های بازدارنده) مصوب ۱۳۷۵/۳/۲ محکوم می‌شوند، مگر آنکه در سایر قوانین مجازات شدیدتری مقرر شده باشد.»
‌

رعایت بی‌طرفی و استقلال در دادرسی

در رسیدگی به جرایم انتسابی به متهم، مراجع قضایی باید با استقلال و بی‌طرفی نسبت به متهم و موضوع جرم، به این اتهام رسیدگی نمایند. این مورد در قانون آیین دادرسی کیفری مورد اشاره قرار گرفته است و قانونگذار اینگونه مقرر کرده است که «مراجع قضائی باید با بی‌طرفی و استقلال کامل به اتهام انتسابی به اشخاص در کوتاه‌ترین مهلت ممکن، رسیدگی و تصمیم مقتضی اتخاذ نمایند و از هر اقدامی که باعث ایجاد اختلال یا طولانی شدن فرآیند دادرسی کیفری می‌شود جلوگیری کنند.» این ماده قانونی همچنین متضمن این مورد است که رسیدگی به اتهام نباید طولانی شود و مراجع قضایی باید از انجام هر امری که سبب طولانی شدن دادرسی می‌شود جلوگیری نمایند.
‌‌

عدم محاکمه مجدد

یکی دیگر از حقوق متهم در دعاوی کیفری این است که هیچ شخصی را نمی‌توان در مورد یک موضوع دوبار محاکمه کرد. به عبارتی دیگر، اگر متهم در ار تباط با یک موضوع اتهامی تبرئه شده باشد، به صورت مجدد نمی‌توان این شخص را به همان اتهام محاکمه نمود.
‌

منع شکنجه و آزار جسمی

علاوه بر موارد فوق، یکی دیگر از مهم‌ترین حقوق افراد در پروسه رسیدگی کیفری این است که هیچ یک از ضابطان قضایی در هیچ مرحله از رسیدگی به اتهام و جرم، حق شکنجه و آزار جسمی متهم را ندارند. منع شکنجه و آزار جسمی یکی از حقوق شهروندی است که باید در طی رسیدگی به اتهام مورد توجه باشد و پیش از این نیز به آن اشاره شد. اما این موضوع به اندازه‌ای حائز اهمیت است که لازم بود تا به عنوان یک مورد مجزا مورد رسیدگی قرار بگیرد.

توجه داشته باشید که به موجب قانون، هر شخصی و در هر جایگاهی در رسیدگی قضایی و قانونی از رعایت حقوق فوق امتناع و تخلف نماید، مجرم شناخته شده و مطابق قانون با این شخص برخورد خواهد شد و متهم، حق شکایت از این شخص را خواهد داشت.
‌

سایر حقوق دفاعی متهم در روند دادرسی

1.‌ قرائت کیفرخواست

2.‌ اعطای فرصت و تسهيلات لازم به متهم جهت تمهيد دفاعيات

3.‌ استفاده از معاضدت مترجم در صورت عدم آشنایی و فهم زباني که در دادگاه به آن تکلم می‌شود برای متهم

4.‌ امکان احضار شهودی که می‌توانند به سود متهم شهادت دهند، به تقاضای متهم و تحت همان شرایطی که نسبت به احضار شهود عليه او اقدام گردیده است.

5.‌ مورد پرسش قرار دادن مستقيم شهودی که عليه متهم شهادت مي‌دهند از سوی متهم یا وکيل مدافع او

6.‌ عدم امکان اجبار متهم به شهادت عليه خود

7.‌ ممنوع بودن اجبار متهم به ادای سوگند

8.‌ ممنوعيت تعقيب و محاکمە مجدد به مناسبت اتهام

9.‌ برابری امکانات متهم و دادستان یا شاکی در جریان محاکمه و دادرسی

10.‌ حق مطالعە پرونده توسط متهم یا وکيل وی

11.‌ حق اعتراض متهم به دادگاه بالاتر در صورت محکومیت

کانال تلگرام لامینگو

نتیجه‌گیری

در این نوشتار در ارتباط با حقوق متهم در دعاوی کیفری صحبت کردیم. به صورت خلاصه، این حقوق عبارت است از حق دسترسی به وکیل، حق دفاع در برابر اتهام، عدم محکامه مجدد، حق اطلاع به خانواده، عدم شکنجه و رعایت حقوق بشر، حق آگاهی از موضوع اتهام، رعایت استقلال و بی‌طرفی در دادرسی، رسیدگی علنی به جرم، حق اعتراض به قرارها و غیره. رعایت این حقوق به اندازه‌ای حائز اهمیت است که اگر هر یک از ضابطان قضایی از رعایت این حقوق تخطی نمایند، این موضوع یک جرم محسوب شده و قابل پیگیری و رسیدگی می‌باشد و مجازات به دنبال خواهد داشت. علاوه بر این اگر این موارد در دادرسی رعایت نشود، در این صورت این دادرسی معتبر نبود و قابل استناد نمی‌باشد.

اگر در ارتباط با این موضوع نیاز به کسب اطلاعات بیشتری دارید، شما می‌توانید با همکاران ما در تیم حقوقی لامینگو در ارتباط بوده و مشاوره حقوقی را به صورت حضوری یا آنلاین دریافت نمایید. اگر از مطالعه این مطلب رضایت داشته و تمایل به مطالعه سایر محتواهای حقوقی دارید، می‌توانید وارد بلاگ حقوقی لامینگو شده و سایر مطالب حقوقی را نیز مطالعه نمایید. همکاران ما هر روزه در بلاگ حقوقی لامینگو محتواهایی با موضوعات حقوقی، کیفری، قراردادها و حقوق کسب‌وکارها منتشر می‌کنند که بررسی این مطالب به افزایش دانش حقوقی شما کمک می‌کند. اگر در ارتباط با مطلب فوق سؤال یا ابهامی دارید، شما می‌توانید پرسش خود را در انتهای همین مقاله برای ما بنویسید تا همکاران ما به آن پاسخ دهند.