تفاوت رضایت نامه و برائت نامه پزشکی برای عمل جراحی

یکی از موضوعاتی که در عمل‌های جراحی وجود دارد و ممکن است بسیاری از آن مطلع نباشند، این است که پزشکی که جراح بیمار است باید پیش از آغاز جراحی اقدام به کسب رضایت بیمار نماید و اگر کسب رضایت از بیمار ممکن نباشد، این رضایت باید از ولی دم بیمار أخذ گردد. دلیل این امر نیز این است که ممکن است در حین جراحی هرگونه مشکل و اتفاق ناگواری برای بیمار بیفتد و در صورتی‌که این رضایت‌نامه یا همان برائت نامه پزشکی وجود نداشته باشد، پزشک با مشکلات قانونی مواجه خواهد شد. اما اگر بیمار به صورت رسمی، رضایت خود بر این جراحی را اعلام نموده باشد، در این صورت خود فرد بیمار مسئول اتفاقاتی است که در طول جراحی برای وی می‌افتد.

البته توجه داشته باشید که این برائت نامه پزشکی زمانی مانع و رافع مسئولیت پزشک است که پزشک در حین عمل جراحی مرتکب قصور پزشکی نشده باشد، در غیر این صورت با وجود رضایت بیمار بر عمل جراحی، پزشک باز هم مسئول خواهد بود. در این مقاله قصد داریم به بررسی تفاوت رضایت‌نامه و برائت‌نامه، مفهوم کسب رضایت، عنصر قانونی رضایت، عنصر قانونی برائت، تفاوت این دو، شرایط رضایت‌‌نامه معتبر، اینکه رضایت‌نامه بیمار در امور پزشکی به چه معناست، اینکه از چه کسی باید تحصیل رضایت صورت گیرد، شکایت از پزشک با وجود امضای رضایت‌نامه چگونه است، استثنای وارد بر أخذ رضایت و برائت (شرایط اورژانسی) و نمونه رضایت‌نامه بیمار بپردازیم. در نتیجه اگر قصد کسب اطلاع در این زمینه را دارید، پیشنهاد می‌شود این نوشتار را به صورت کامل مطالعه نمایید.
‌

ما را در اینستاگرام دنبال کنید

کسب رضایت از بیمار چگونه است؟

کسب رضایت از بیمار پیش از انجام عمل جراحی به این معنا است که بیمار به پزشک اجازه‏ مداخله پزشکی دهد. بیمار حق دارد تصمیم بگیرد پس از آن که از تمام اطلاعات مربوط به بیماری خود مطلع شد، از درمان توسط پزشک جلوگیری کند یا آن که اجازه‏ انجام این درمان‏‌ها را بدهد. به عبارتی دیگر، پزشک حق ندارد بدون رضایت بیمار، اقدام به انجام درمان بر روی این فرد نماید. کسب رضایت از بیمار ممکن است به صورت صریح و یا غیرصرح انجام شود. کسب رضایت صریح از بیمار به صورت شفاهی یا کتبی صورت می‏‌گیرد. نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه داشته باشید این است که در موارد بستری در بیمارستان و یا جراحی‌‏‌ها کسب رضایت به صورت کتبی لازم است.

اما کسب رضایت ضمنی به این صورت است که بیمار عملی را انجام می‌دهد که آن عمل به این معنا است که او به درمان رضایت داده است. برای مثال، اگر بیمار قرصی که پرستار برایش می‏‌آورد را بخورد و یا در هنگام آزمایش، خود شخص بیمار به صورت ارادی آستین خود را بالا بزند، این اعمال به معنای رضایت ضمنی است. همانطور که پیش از این نیز گفته شد، کسب رضایت ضمنی و غیرصریح در مواردی مانند جراحی و بستری در بیمارستان ممکن نیست و در این شرایط، کسب رضایت صریح از طریق برائت نامه پزشکی ضروری می‌باشد.

اما در سایر موارد مانند تجویز و استفاده دارو و یا تزریقات و انجام آزمایشات مختلف، به صورت کلی کسب رضایت به صورت غیرصریح و ضمنی انجام می‌شود. به عبارتی دیگر، رضایت ضمنی در مراحل اولیه‏ بالینی مانند شرح حال، تحت نظر قرار گرفتن و سایر موارد اینچنینی کاربرد دارد و معاینات اختصاصی‌‌تر مانند نمونه‌‌برداری و غیره را شامل نمی‌شود.
‌

اگر درمان بدون کسب رضایت انجام شود تکلیف چیست؟

از نظر قانونی، کسب رضایت از بیمار الزامی است. به این صورت که اگر درمان بدون رضایت بیمار انجام شود، ضرب و جرح تلقی می‏‌شود و پزشکی که مرتکب این ضرب و جرح شده از لحاظ قانونی مورد تعقیب قرار می‏‌گیرد. در فرآیند کسب رضایت از بیمار نباید این حس به بیمار القا شود که برای مثال، اراده و اختیارش را در رضایت دادن از دست داده و مجبور است که رضایت دهد. برای مثال، نباید این رضایت قبل از اقدام بزرگ و روی تخت جراحی مثل قبل از یک عمل سخت صورت گیرد؛ زیرا در این حالت اختیار و آزادی عمل از بیمار به صورت کامل سلب می‏‌شود. به این ترتیب، با ورود بیمار به بیمارستان اجازه‌‌نامه‌های مختلفی از وی مانند برائت‌نامه پزشکی از بیمار و همراهان وی أخذ می‌شود.

در نتیجه با تحصیل رضایت از بیمار که به صورت کتبی می‌باشد، به پزشک معالج این جواز داده می‌شود که بتواند در جسم دیگری بدون آن که عنوان ضرب و جرح بر خود بگیرد، دخل و تصرف نماید. در غیر این صورت، یعنی اگر پزشک بدون رضایت بیمار و بدون وجود سایر شرایط قانونی دیگر، اقدام به طبابت نماید و مثلاً پای بیمار را جراحی کند، به دلیل ایراد جراحت بر دیگری محکوم به پرداخت دیه در حق ایشان خواهد بود. نکته مهمی که باید به آن توجه داشت این است که رضایت نامه بیمار در امور پزشکی به معنای مباح شدن عمل و طبابت پزشک است. به عبارت دیگر، أخذ رضایت از بیمار به معنای عدم مسئولیت پزشک نمی‌باشد.
‌

رضایت‌ نامه پزشکی چیست و حاوی چه مفادی است؟

در بخش پیش از این نوشتار به توضیح مفهوم کسب رضایت از بیمار پرداختیم و با انواع این کسب رضایت آشنا شدیم. همانطور که در بخش قبل به آن اشاره شد، در کسب رضایت صریح، بیمار حتماً باید رضایت‌نامه پزشکی را امضا کند. رضایت‌‌نامه پزشکی مدرکی است که بیمار قبل از تن دادن به هرگونه اقدام درمانی در مراکز درمانی، آن را امضا می‏‌کند. در این رضایت‌‌نامه، بیمار از کلیه خطرات عمل، روش‌های درمانی جایگزین و خطرات آن، توسط پزشک معالج آگاهی می‏‌یابد. رضایت‌ نامه یک سند معتبر است لذا در مفاد و محتویات آن لازم است کلیه‏ نکات قانونی رعایت شود. در این راستا هم فردی که رضایت را کسب می‌‏کند باید دارای شرایط خاصی باشد و هم بیمار باید از محتوای رضایت‌ نامه آگاهی کامل داشته باشد.

از آنجایی که انسان آزاد آفریده شده و دیگری حق دست‌درازی و هیچ گونه تعرضی به جسم او را ندارد، لذا اخذ برائت نامه پزشکی و رضایت از بیمار به معنای اجازه در نفس و فعل انجام طبابت و درمان می‌باشد. خواه این درمان در بردارنده عمل جراحی باشد یا تجویز و مصرف دارو و تحت نظر قرار گرفتن مانند بستری شدن در بیمارستان و سایر مواردی از این قبیل. به عبارت دیگر، انجام طبابت مانند عمل جراحی یا حتی أخذ نمونه خون از بیمار، دخل و تصرف به بدن شخص دیگری است که فی‌نفسه ممنوع و غیر مجاز می باشد.
‌

رضایت نامه یا برائت نامه پزشکی در چه صورتی نامعتبر است؟

نکته بسیار مهمی که در اینجا باید به آن توجه داشته باشید این است که اگر مفادی که لازم است در این رضایت نامه پزشکی درج نگردد، این رضایت‌نامه فاقد اثر و اعتبار است حتی اگر بیمار آن را امضا کرده باشد. در ایران معمولاً فرم رضایت‌‌نامه در واحد پذیرش بیمارستان توسط بیمار یا همراه بیمار تکمیل و امضا می‏‌شود. به این ترتیب که مسئولین پذیرش، به نمایندگی از سوی پزشک معالج بیمارستان از مریض یا بستگان نزدیک وی در جهت انجام اقدامات درمانی مجوز‏های مناسب را أخذ می‏‌کنند. امضای این فرم توسط بیمار یا نماینده‏ وی، مدرکی از رضایت بیمار برای خدمات و اقدامات درمانی محسوب می‏‌شود. توجه داشته باشید که رضایت‌‌نامه برای اقدامات غیرقانونی و غیراخلاقی هم چون سقط جنین معتبر نیست.

در همین راستا ماده 158 قانون مجازات اسلامی مقرر داشته است که «هر نوع عمل جراحی یا طبی مشروع که با رضایت شخص یا اولیا یا سرپرستان یا نمایندگان قانونی وی و رعایت موازین فنی و علمی و نظامات دولتی انجام می‏‌شود، مجاز است. (در موارد فوری اخذ رضایت ضروری نیست) کسب رضایت نوعاً پیش از انجام عمل جراحی از طریق رضایت‌‌نامه صورت می‏‌گیرد.»
‌

این مطلب را نیز بخوانید: دخالت در امور پزشکی چیست و چه مجازاتی دارد؟ | جریمه مداخله در امور پزشکی

برائت‌ نامه پزشکی چیست؟