مشاوره حقوقی دادگاه کیفری نظامی و صلاحیت این مرجع قضایی

جرائم کیفری، طیف گسترده‌ای داشته و بسیار متعدد هستند. به همین دلیل، قانون‌گذار مراجع رسیدگی به این جرائم کیفری را مجزا کرده است، به‌طوری که هر مرجع قضایی کیفری، صالح به رسیدگی به برخی از جرائم می‌باشد. اینکه کدام دادگاه کیفری به چه جرمی رسیدگی کند، به عواملی مانند نوع جرم، میزان مجازات و شخصیت مرتکب جرم بستگی دارد. در مقاله مشاوره حقوقی دادگاه کیفری نظامی به صلاحیت دادگاه نظامی در رسیدگی به جرائم مربوطه می‌پردازیم. دادگاه‌های نظامی مسئول رسیدگی به جرائم نظامیان هستند و این دسته‌بندی در تعیین دادگاه تخصصی، بر اساس شخصیت مرتکب جرم می‌باشد؛ به این معنا که اگر مرتکب جرم کیفری یک فرد نظامی محسوب شود، در این صورت رسیدگی به این جرم فارغ از نوع جرم و میزان مجازات، در صلاحیت دادگاه نظامی خواهد بود. در ادامه این مطلب سعی داریم تا به توضیح تشکیلات و ترتیب رسیدگی به جرائم در دادگاه‌های نظامی بپردازیم.

مشاوره حقوقی دادگاه کیفری

اشخاص نظامی و انتظامی چه کسانی هستند؟

مطابق با تبصره ۲ ماده ۵۹۷ قانون آیین دادرسی کیفری، به جرایم مربوط به وظایف خاص نظامی و انتظامی اعضای نیروهای مسلح که در ارتباط با وظایف و مسئولیت‌های نظامی و انتظامی مرتکب شده‌اند، در دادگاه‌های نظامی رسیدگی می‌شود. ممکن است در جریان مشاوره حقوقی دادگاه کیفری نظامی این سؤال برای شما پیش بیاید که این افراد؛ یعنی نظامیان چه کسانی هستند و عبارت نظامی چه افرادی را شامل می‌شود. برای پاسخ به این سؤال باید به قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح مراجعه کنیم و مطابق با این قانون، این افراد نظامی هستند:

کارکنان ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران و سازمان‌های وابسته، کارکنان ارتش جمهوری اسلامی ایران و سازمان‌های وابسته، کارکنان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و سازمان‌های وابسته و اعضای بسیج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، کارکنان وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و سازمان‌های وابسته، کارکنان مشمول قانون نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران‌، کارکنان وظیفه از تاریخ شروع خدمت تا پایان آن، محصلان موضوع قوانین استخدامی نیروهای مسلح، مراکز آموزش نظامی و انتظامی در داخل و خارج از کشور و نیز مراکز آموزش وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و کسانی که به‌طور موقت در خدمت نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران هستند و طبق قوانین استخدامی نیروهای مسلح در مدت مزبور از اعضای نیروهای مسلح محسوب می‌شوند.

صلاحیت رسیدگی به جرائم نظامیان

به جرائم مربوط به وظایف خاص نظامی و انتظامی اعضای نیروهای مسلح، به جز جرائم در مقام ضابط دادگستری، در سازمان قضایی رسیدگی می‌شود. منظور از جرائم مربوط به وظایف خاص نظامی و انتظامی، جرائمی است که اعضای نیروهای مسلح در ارتباط با وظایف و مسئولیت‌های نظامی و انتظامی که مطابق با مقررات بر عهده آن‌ها است، مرتکب شوند. از این توضیح می‌توان چنین نتیجه گرفت که تنها به جرائم نظامی نیروهای مسلح در دادگاه‌های نظامی رسیدگی می‌شود و اگر یک فرد نظامی در شرایطی مرتکب جرمی شود که به نظامی بودن وی ارتباطی نداشته باشد، در این صورت به این جرم در دادگاه‌های عمومی رسیدگی می‌شود. برای مثال چنانچه یکی از اعضای نیروهای مسلح در مرخصی و خارج از خدمت باشد و در این هنگام اقدام به ارتکاب جرم نماید، در این صورت به این جرم در دادگاه‌های کیفری عمومی رسیدگی می‌شود.

ملاک صلاحیت دادگاه قضایی نظامی، زمان ارتکاب جرم است. بنابراین، مرتکب در این تاریخ باید از اعضای نیروهای مسلح باشد، ولی اینکه در زمان رسیدگی عضو نیروهای مسلح باشد، ملاک نیست. در نتیجه، سازمان قضایی ممکن است به اتهام کسی رسیدگی کند که قبلاً جزو نیروهای مسلح بوده اما در زمان رسیدگی از اعضای آن نباشد. یکی از نکات مهم مشاوره حقوقی دادگاه نظامی این است که به اتهامات نظامیانی که در خارج از قلمرو حاکمیت جمهوری اسلامی ایران مرتکب جرم شوند و مطابق با قانون، دادگاه‌های ایران صلاحیت رسیدگی به آن‌ها را داشته باشند، در دادسرا و دادگاه‌های نظامی تهران رسیدگی می‌شود. به جرائم نظامیان کمتر از هجده سال تمام شمسی که در صلاحیت سازمان قضایی است، با رعایت مقررات مربوط به رسیدگی به جرائم اطفال و نوجوانان در دادسرا و دادگاه‌های نظامی رسیدگی می‌شود.

مشاوره حقوقی دادگاه کیفری نظامی و تشکیلات دادسرا و دادگاه‌های نظامی

در مرکز هر استان، سازمان قضایی استان متشکل از دادسرا و دادگاه‌های نظامی است‌. در شهرستان‌ها در صورت نیاز، دادسرای نظامی ناحیه به تشخیص رئیس قوه قضاییه تشکیل می‌شود. دادستان نظامی استان بر اقدامات قضات دادسرای نظامی ناحیه از حیث وظایفی که بر عهده دارند، نظارت دارد و تعلیمات لازم را ارائه می‌نماید. در همین زمینه باید توجه داشته باشید که رئیس دادسرای نظامی ناحیه که معاون دادستان نظامی مرکز استان است، علاوه بر نظارت قضایی، بر امور اداری نیز ریاست دارد.

حوزه قضایی هر استان به تعداد لازم شعب دادگاه و دادسرا و نیز تشکیلات مورد نیاز مانند واحد ابلاغ، اجرای احکام، واحد ارشاد و معاضدت قضایی دارد و در صورت تعدد شعب دادگاه و دادسرا، هر یک دارای دفتر کل نیز هستند. استثنائاً در مورد سازمان و تشکیلات قضایی نیروهای مسلح، در صورت تشکیل دادسرای نظامی در شهرستان‌های غیر مرکز استان، این مرجع قضایی، دادسرای نظامی ناحیه نامیده می‌شود و نه دادسرای نظامی شهرستان. رئیس سازمان قضایی استان، رئیس شعبه اول دادگاه تجدیدنظر نظامی است و بر کلیه شعب دادگاه و دادسرای نظامی استان نظارت و ریاست اداری دارد.

تصدی امور اداری در غیاب رئیس سازمان با معاون وی و در غیاب آن‌ها با دادستان نظامی استان است. اختیارات و وظایف رئیس، دادستان و دیگر مقامات قضایی سازمان قضایی استان با رعایت مقررات این بخش، همان اختیارات و وظایفی است که حسب مورد برای رؤسای کل دادگستری‌ها، دادستان‌های عمومی و انقلاب و سایر مقامات قضایی دادگستری مقرر شده است.

ما را در اینستاگرام دنبال کنید

وظایف دادسرای نظامی و ترتیب رسیدگی در این مرجع

زمانی که جرمی به وقوع می‌پیوندد، تحقیقات مقدماتی در ارتباط با احراز جرم آغاز می‌شود. بر اساس قانون آیین دادرسی کیفری، وظیفه تحقیقات مقدماتی، تعقیب، تحقیق و رسیدگی به جرم، با دادسرای صالح خواهد بود. اگر دادسرا وقوع جرم را احراز نماید، قرار جلب به دادرسی صادر می‌گردد و پس از صدور کیفرخواست، پرونده برای بررسی مجدد و صدور حکم مقتضی، به دادگاه کیفری ارسال می‌شود. در ارتباط با بررسی جرائم نظامیان نیز به همین ترتیب عمل می‌شود و دادسرای نظامی، مسئول احراز جرم، انجام تحقیقات مقدماتی و تعقیب متهم است. دادسرای نظامی در مرکز هر استان تشکیل می‌شود و دارای تشکیلاتی از جمله معاون دادستان، شعب دادیاری، بازپرسی، اظهار نظر و اجرای احکام است و وظایف رؤسای این دادسراها، همانند وظایف رؤسای دادگستری و دادستان است.

مطابق با مشاوره حقوقی دادگاه کیفری نظامی، یکی از وظایف دادسرای نظامی، کشف جرم است؛ به این معنا که چنانچه نظامیان در راستای انجام وظایف خود مرتکب جرمی شوند، پرونده ارتکاب جرم توسط این افراد به دادسرای نظامی ارسال خواهد شد و ظابطان دادگستری تحت نظارت بازپرس یا دادیار، اقدام به انجام بررسی‌ها و تحقیقات لازم جهت کشف جرم می‌نمایند. پس از کشف جرم، دادسرا وظیفه دارد تا فردی را که اتهام ارتکاب جرم متوجه او است، شناسایی و تعقیب نماید.

در این مرحله از ترتیب رسیدگی به جرم در دادسرا، بازپرس یا دادیار تحت نظارت دادستان، باید متهمین پرونده را تحت تعقیب قرار دهند. پس از تعقیب متهم، تحقیقات مقدماتی دادسرا برای اثبات جرم توسط این فرد آغاز می‌گردد و اگر اتهامات وارده اثبات شود، متهم پرونده مجرم شناخته خواهد شد‌. در مرحله تحقیقات مقدماتی و پس از کشف جرم و تعقیب متهم، بازپرس یا دادیار دادسرا به دستور دادستان، باید اقدام به انجام تحقیقات مقدماتی لازم در زمینه احراز جرم نمایند.

صدور کیفرخواست

اگر پس از انجام تحقیقات، ادله کافی در اختیار دادسرا مبنی بر اثبات جرم وجود نداشته باشد‌، دادسرا باید قرار منع تعقیب صادر نماید، اما اگر پس از انجام تحقیقات، ادله کافی برای اثبات جرم وجود داشته باشد، دادسرا قرار جلب به دادرسی صادر خواهد کرد و پس از صدور کیفرخواست توسط دادستان، پرونده برای بررسی و صدور حکم به دادگاه نظامی ارجاع خواهد شد. پس از ارجاع پرونده به دادگاه نظامی و صدور حکم مقتضی در این دادگاه و قطعی شدن حکم، پرونده به دادسرای نظامی ارجاع می‌گردد تا حکم صادره، اجرا شود.

این مطلب را نیز بخوانید: ادله اثبات دعوا در امور کیفری و نقش هر کدام در فرایند دادرسی!

مشاوره حقوقی دادگاه کیفری و وظایف و انواع دادگاه‌های نظامی

همانطور که پیش از این در مشاوره حقوقی دادگاه کیفری نظامی بیان شد، دادسرای نظامی تحقیقات اولیه درباره احراز جرم را انجام می‌دهد و پس از صدور قرار جلب به دادرسی و کیفرخواست، پرونده برای صدور حکم به دادگاه نظامی ارجاع می‌گردد‌. در این زمینه باید توجه داشت که دادگاه‌های نظامی اقسامی دارند و هر کدام از این دادگاه‌ها وظیفه خاص خود را دارند. انواع دادگاه‌های نظامی عبارت‌اند از دادگاه نظامی یک، دادگاه نظامی دو، دادگاه نظامی تجدیدنظر، دادگاه نظامی یک در زمان جنگ، دادگاه نظامی دو در زمان جنگ و دادگاه نظامی تجدیدنظر در زمان جنگ.

دادگاه نظامی یک وظیفه دارد تا به جرائمی رسیدگی نماید که دارای مجازات سلب حیات، حبس ابد، قطع عضو و جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی که میزان دیه آن‌ها به میزان ثلث دیه کامل یا بیشتر از آن است، جرایم دارای مجازات تعزیری درجه چهار و بالاتر و همچنین جرائم سیاسی و مطبوعاتی نظامیان رسیدگی کند. دادگاه نظامی دو نیز به تمام جرائم نظامیان رسیدگی می‌نماید به جز جرائمی که در صلاحیت دادگاه نظامی یک است. نظامیانی که در دادگاه‌های نظامی یک و دو متهم شده‌اند، می‌توانند به حکم صادره در دادگاه تجدیدنظر نظامی اعتراض نمایند و در این دادگاه به تجدیدنظرخواهی از آرای دادگاه‌های نظامی یک و دو رسیدگی می‌شود.

صلاحیت دادگاه‌های نظامی زمان جنگ

همانطور که بیان شد، علاوه بر دادگاه‌های نظامی یک و دو و تجدیدنظر، دادگاه‌های نظامی زمان جنگ نیز یکی از انواع دادگاه‌های نظامی هستند. این دادگاه‌ها در زمان جنگ و با تصویب رئیس قوه قضاییه با هدف رسیدگی به جرائم نظامیان در زمان جنگ و در محل قرارگاه‌های عملیاتی یا مراکز استان یا مناطق دیگر تشکیل می‌شود و به جرائم و تخلف‌هایی که افراد نظامی در زمان جنگ مرتکب آن شده‌اند رسیدگی می‌کند. از جمله جرائمی که در زمان جنگ افراد ممکن است مرتکب آن شوند و دادگاه نظامی زمان جنگ به آن رسیدگی می‌کند عبارت است از کلیه جرایم ارتکابی در مناطق عملیاتی در حدود صلاحیت سازمان قضایی، جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی در حدود صلاحیت سازمان قضایی، جرائم مربوط به امور جنگی مرتبط با اقدامات عملیاتی حتی اگر محل وقوع آن خارج از حوزه عملیاتی باشد.

اختلاف در صلاحیت دادگاه نظامی یک و دو چگونه حل می‌شود؟

یکی دیگر از موضوعاتی که در مشاوره حقوقی دادگاه کیفری نظامی به آن پرداخته می‌شود، اختلاف در صلاحیت میان انواع دادگاه‌های نظامی و حل این اختلاف است. در شرایطی ممکن است میان صلاحیت دادگاه نظامی یک و دو اختلافی حادث گردد که در این شرایط، نظر دادگاه نظامی یک ارجحیت دارد و دادگاه نظامی دو باید از نظر آن تبعیت نماید. همچنین در صورت اختلاف در صلاحیت بین دادگاه نظامی یک زمان جنگ و دادگاه نظامی دو زمان جنگ در حوزه قضایی یک استان، نظر دادگاه نظامی یک زمان جنگ برای دادگاه نظامی دو زمان جنگ لازم‌الاتباع است. موضوع دیگری که در این زمینه باید به آن توجه داشت این است که در صورت اختلاف صلاحیت میان دادگاه نظامی زمان جنگ با سایر مراجع قضایی نظامی در یک حوزه قضایی، نظر دادگاه نظامی زمان جنگ برای سایر دادگاه‌های نظامی لازم‌الاتباع است.

کانال تلگرام لامینگو

جمع‌بندی مشاوره حقوقی دادگاه کیفری نظامی

دادسرا و دادگاه‌های نظامی، مراجع تخصصی کیفری هستند که مسئولیت رسیدگی به جرائم مربوط به وظایف خاص نظامی و انتظامی‌ کلیه‌ افرادی که در قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح، نظامی خوانده می‌‌شوند را دارند. قانون‌گذار در قانون آیین دادرسی کیفری بر تخصصی شدن رسیدگی به جرائم کیفری با هدف رسیدگی دقیق‌تر و تسریع در امر رسیدگی به جرایم، تأکید داشته و دادگاه‌های نظامی نیز با همین هدف تشکیل شده‌اند. دادگاه‌های نظامی تشکیلات و ترتیبات رسیدگی مخصوص به خود را دارا می‌باشند و دادگاه نظامی یک، دادگاه نظامی دو، دادگاه نظامی یک زمان جنگ و دادگاه نظامی دو زمان جنگ از انواع دادگاه‌های نظامی می‌باشد. در این نوشتار سعی شد تا مطالب لازم در ارتباط با دادگاه‌های نظامی در اختیار شما قرار بگیرد و با این وجود اگر همچنان به‌دنبال کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه هستید، می‌توانید با همکاران ما در تیم حقوقی لامینگو در ارتباط باشید.

اگر از مطالعه این مطلب رضایت داشته و به‌دنبال مطالعه و بررسی سایر محتواهای حقوقی هستید، وارد بلاگ حقوقی لامینگو شوید و سایر مطالب ابن بلاگ را نیز مطالعه نمایید. شما می‌توانید سؤالات خود در ارتباط با دادگاه‌های کیفری را در انتهای همین مطلب بنویسید تا همکاران ما به آن پاسخ دهند.