ارث و نحوه ی تقسیم آن

نحوه ی تقسیم ارث

نحوه‌­ی تقسیم ارث یکی از پیچیده­‌ترین موضوعاتی است که در قانون مدنی به بررسی آن پرداخته می­‌شود و قوانین مربوط به آن بسیار حساس و دقیق هستند. در قرآن ­کریم آیاتی در مورد ارث آورده شده که قواعد مربوط به ارث و سهم هر یک از ورثه به دقت مشخص شده‌است.

ارث عبارت است از : انتقال قهری حقوق و دارایی متوفی به ورثه او.

هر فردی پس از فوت، دارایی و بدهی­‌هایی از خود به جا می­‌گذارد که وراث او مکلف به پرداخت این بدهی­‌ها از دارایی متوفی هستند. پس از پرداخت کل بدهی‌­ها، به آنچه که از دارایی شخص فوت شده باقی می­‌ماند، ماترک گفته می‌­شود.

نکته‌­ی حائز اهمیت این است که تا زمان ادا شدن حقوق و دیون متوفی، تقسیم ارث امکان‌پذیر نیست. لذا ابتدا باید هزینه­‌های دفن و کفن میت، بدهی­‌های مالی و وصیت او ( در ثلث مال ) انجام شود، سپس تقسیم ارث صورت گیرد. اما چه شرایطی موجب می‌شود که ارث به کسی برسد؟

 

موجبات انتقال ارث

  • از متوفی مالی به جا مانده باشد.
  • باید بین مورث (متوفی) و وارث رابطه خویشاوندی وجود داشته باشد. این رابطه می­‌تواند سببی یا نسبی باشد. در رابطه سببی، زوجیت دائم موجب ارث می­‌شود. اما در رابطه نسبی نسبت فامیلی (خون) باعث به ارث رسیدن وارثان می‌شود.

نکته: در ازدواج‌های با عقدموقت، زن و شوهر از هم ارث نمی‌­برند ولی فرزندان به دنیا آمده از ازدواج، از پدر و مادر خود ارث می‌برند.

  • مورث فوت کرده باشد و وارث در زمان مرگ او زنده باشد. یعنی اگر وارث قبل از فوت مورث از دنیا رود، ورثه وارث هم از مورث ارث نمی­برند.
  • جنینی که در شکم مادر است، به شرط آن که زنده به دنیا آید، از مورث خود ارث خواهد ­برد.

نکته: وارث مسلمان از مورث کافر ارث می­‌برد اما کافر از مسلمان ارث نمی­‌برد. در مواردی که متوفی کافر باشد و یکی از ورثه‌اش مسلمان باشد، کلیه ماترک متوفی به او تعلق می‌­گیرد.

 

طبقه‌­بندی وراث

افرادی که به موجب نسب (خون) ارث می­برند :

  • طبقه اول: پدر- مادر- فرزندان (اولاد) – اولادِ اولاد
  • طبقه دوم: اجداد- برادر- خواهر- اولاد آن­ها
  • طبقه سوم: عموها- عمه­‌ها- خاله‌­ها- فرزندان آن­ها

اگر افراد طبقه اول زنده باشند، افراد طبقه دوم ارث نمی­‌برند و اگر اشخاص طبقه دوم زنده باشند، دیگر اشخاص طبقه سوم ارث نمی­‌برند.

ارث به چه کسانی می رسد

افرادی که به موجب سبب ارث می­‌برند :

  • هر یک از زوجین که در حین فوت دیگری زنده باشد، جزء وارث سببی محسوب می­‌شود. براساس ماده 861 قانون مدنی، زنی که همسر دائمی مرد باشد و قبل از مرگ شوهرش زنده باشد، از او ارث می­‌برد و طبق قانون اگر دارای فرزند نباشند، یک چهارم و اگر فرزند داشته باشند، یک هشتم اموال شوهر به همسرش ارث می‌­رسد. و اگر تعداد همسران دائم متوفی بیش از یک تا چهار تا باشد، طبق ماده 942 قانون مدنی، همان میزان یک هشتم اموال شوهر بین همسران او به نسبت مساوی تقسیم می­‌شود.
  • در صورت نبودن وارث برای متوفی، تعیین و تکلیف دارایی­‌هایش برعهده حاکم و دادگاه است.

 

محاسبه تقسیم ارث

میزان سهم‌­الارث هر یک وراث براساس قانون تعیین شده‌است و هر شخصی به همان میزان ارث می‌­برد. در جداول زیر میزان سهم­‌الارث هر یک از وراثان مطابق قانون مشخص شده است.

 

وارث توضیحات سهم‌­الارث
مادر

اگر میت بیش از یک برادر یا فرزند نداشته باشد

میت دو برادر یا چهار خواهر یا فرزند داشته باشد

یک سوم

یک ششم

زوجه(زن)

اگر همسر فوت شده­اش فرزند نداشته باشد

اگر همسر فوت شده­اش فرزند داشته باشد

یک چهارم

یک هشتم

زوج(مرد) همسر فوت شده زوج، فرزند نداشته باشد

همسر فوت شده زوج، فرزند داشته باشد

یک دوم

یک چهارم

(جدول اول)

 

وارث سهم الارث
در صورتی که میت تنها یک فرزند دختر داشته باشد یک دوم
اگر تنها یک خواهر پدری یا پدر و مادری داشته باشد یک دوم
اگر میت دو دختر و بیشتر و بدون فرزند پسر باشد دو سوم
در صورت داشتن دو یا تعداد بیشتری خواهر پدری یا پدر و مادری و بدون هیچ برادری دو سوم
در صورت داشتن خواهران و برادران مادری متعدد یک سوم
پدر، در صورتی که میت فرزند داشته باشد یک ششم
در صورت داشتن یک خواهر یا یک برادر مادری یک ششم

       (جدول دوم)

 

 ارث زن در زمان عده طلاق از شوهر

طبق ماده 943 قانون مدنی: اگر مرد همسر خود را به صورت رجعی ( طلاقی که در آن، فرد در زمان عده طلاق زن، حق بازگشت به زن و زندگی مشترک را دارد) طلاق داده باشد و در زمان عده فوت کند، زن از اموال مرد ارث می­‌برد. اما اگر فوت شوهر بعد از انقضای مدت عده بوده یا طلاق بائن (امکان رجوع برای زوج وجود ندارد) یا خلع ( طلاقی که زوج در اذای گرفتن مالی از زوجه مثل (بخشیدن مهریه) حاضر می­شود او را طلاق دهد)و مبارات ( طلاقی است که در آن طرفین در مورد میزان مهریه، نفقه و حضانت بچه با هم توافق می­کنند) باشد، دیگر زن از شوهر سابق خود ارث نمی­‌برد.

دریافت مشاوره حقوقی

 

 مهریه زن بعد از فوت شوهر

مهریه مال معینی است که به سبب عقد نکاح بر ذمه مرد قرار می­‌گیرد و در صورت مطالبه زن، مرد ملزم به پرداخت آن است . اگر زوج فوت کند، زوجه برای مطالبه مهر باید به طرفیت ورثه متوفی که ترکه را پذیرفته‌اند، در  دادگاه طرح دعوا کند. مهریه زن دین ممتاز محسوب می­‌شود و نسبت به سایر طلبکاران، زوجه داری اولویت است.

یعنی اگر مرد مالی داشته باشد، مقداری از مال که مساوی با مهریه زن است، توقیف می­‌شود و وقتی که زن مهریه خود را دریافت کرد، بعد از آن باقی­مانده بدهی­‌های مرد از اموالش پرداخت می­‌شود. اگر هم مرد مالی برجا نگذاشته باشد یا اندک باشد، به طوری­ که جوابگو مهریه زوجه نباشد، وراث شوهر مسئولیتی برای پرداخت مابقی مهریه زن ندارند. و همه این­‌ها منوط براین است که زوجه مهریه خود را به اجرا بگذارد. ( مهریه زن جزء سهم­‌الارث او از شوهر محسوب نمی‌­شود.)

در مواردی که زن قبل از شوهر فوت کند، وارث او( پدر و مادر و فرزندانش) می­‌توانند تمام مهریه او را از شوهر مطالبه کنند. البته شوهر می‌­تواند میزان سهم­الارث خود را از همسر، از مبلغ مهریه کسر کند.

 

 وصیت فرد فوت شده قبل از تقسیم ارث

براساس ماده 843 قانون مدنی “وصیت به زیاده برثلث ترکه نافذ نیست مگر به اجازه وارث و اگر بعضی از ورثه اجازه کند، فقط نسبت به سهم او نافذ است.”

بدهی وارثان

طبق این ماده، افراد تنها می­‌توانند یک سوم از اموال و دارایی خود را وصیت کنند و دو سوم باقیمانده اموال، طبق قانون ارث، بین وراث تقسیم می­‌شود. همچنین طبق قانون هیچ کس نمی‌­تواند وصیت کند که ورثه­‌ام از ارث محروم است. و اگر پدری فرزند خود را به محروم شدن از ارث تهدید کند، عملی نیست چرا که قواعد ارث امری هستند.

چه کسانی از ارث محروم می‌شوند؟

  • افرادی که ولدالزنا یا فرزند نامشروع هستند، قانونا از والدین خود ارث نمی‌­برند.
  • اگر وارث کسی را بکشد که از او ارث می­‌برد، دیگر به او ارث تعلق نمی­‌گیرد.
  • اگر پدری فرزندی را که در زمان زوجیت با همسرش به دنیا آمده است نفی کند (یعنی ادا کند که این فرزند از من نیست)، فرزند از او ارث نمی‌­برد.
  • در لعان، زن و شوهر از هم ارث نمی‌­برند (لعان در فقه و حقوق اسلامی مراسمی است که در آن زن و شوهر طبق تشریفات خاص یکدیگر را لعنت می­‌کنند. به این نحوه که شوهر با سوگندهای ویژه‌­ای، به همسر خود نسبت زنا دهد و همسرش هم با سوگندهای مشابه، اتهام شوهرش را رد کند). بعد از لعان، زن و شوهر از یکدیگر جدا شده و تا ابد به هم حرام می­‌شوند.

 

بدهی­‌های فرد فوت شده بر چه اساسی پرداخت می­‌شود؟

براساس ماده ۸۶۸ قانون مدنی “مالکیت ورثه نسبت به ترکه متوفی مستقر نمی­‌شود مگر پس از ادای حقوق و دیونی که به ترکه میت تعلق گرفته است.”

بدهی فرد فوت شده

پس از فوت شخص، اولین موردی که باید از محل ترکه وی پرداخت شود، هزینه کفن و دفن متوفی است که در صورت وجود بدهی، این هزینه باید مطابق عرف باشد.

مورد بعدی در ارتباط با طلبکاران داری رهن یا وثیقه از اموال متوفی است که پس از فوت بدهکار، می­‌توانند بدهی خود را از محل وثیقه یا رهن وصول کنند.

مورد دیگر پرداخت حقوق و دستمزد اشخاصی است که در خدمت متوفی بوده‌­اند. این مورد از جمله دیون فوری است که باید از اموال متوفی پرداخت شود. پس از اینکه همه پرداختی­‌ها صورت گرفت، نوبت به اجرای وصیت متوفی می­‌رسد که این وصیت به میزان یک سوم از اموال متوفی نافذ است.

اگر ترکه متوفی در پرداخت دیون کافی نباشد، ورثه در مورد کم وکاستی اموال متوفی، مسئول نیستند. براساس ماده 226 قانون امور حسبی ” ورثه ملزم نیستند غیر از ترکه چیزی به بستانکاران بدهند و اگر ترکه برای ادای تمام دیون کافی نباشد، ما بین تمام بستانکاران، طلب آن­ها تقسیم می­‌شود.” اما افراد بسیاری صرفا براساس وظیفه اخلاقی خود هست که اقدام به تسویه تمامی بدهی فرد فوت شده می‌کنند.

این شرایط در زمانی است که ورثه، ترکه متوفی را قبول نکرده باشند. ولی زمانی­‌که ورثه، ترکه متوفی را قبول کنند، اثبات این که ترکه در برابر بدهی­‌ها پاسخگو نیست، بر عهده وراث است و اگر نتوانند این امر را اثبات نمایند، باید کلیه دیون را به نسبت سهم خود از اموال، پرداخت کنند.

 

شما می‌توانید برای مطالعه سایر مقالات به مجله حقوقی لامینگو مراجعه کنید.

18
برچسب ها :
نویسنده مطلب فاطمه دل‌زنده‌دار اباتری
کارشناس حقوقی

دیدگاه شما

18 دیدگاه

  • سجاد صابری
    5 سال پیش

    بسیار عالیست

    • مژگان ابوطالبی
      5 سال پیش

      سپاس از شما🌺

  • محمد
    5 سال پیش

    لطفا برای مطالبتون بخشی به نام نسخه مناسب چاپ تهیه کنید که راحت بشه از مطالب پرینت گرفت

    • مدیریت سایت
      5 سال پیش

      سلام دوست عزیز. ممنون از توجه شما. حتما این کار رو انجام میدهیم.

  • حبیب
    5 سال پیش

    اگه یه شوهری بمیره(زن خانه دار داشته باشه با دو فرزند که به سن قانونی رسیدن) و شوهره بیمه تامین اجتماعی باشه، بعد از فوت شدن(خارج از محیط کاری) به زنش مستمری تعلق میگیره؟
    ۱_ ۵ سال مونده تا بازنشست بشه
    ۲_ پدره شوهره در قید حیاته
    اگه به پدر شوهره هم میرسه به چه نسبت بین پدر شوهر و زنش تقسیم میشه
    حالا اگه شوهر فلج مغزی بشه مستمری چطوری بین زن و بابای شوهره تقسیم میشه

    • مدیریت سایت
      5 سال پیش

      مستمری متوفی به همسر و فرزندان اون تعلق داره و پدر و مادر تنها در شرایطی در این مستمری سهیم خواهند بود که : 1- اولا تحت تکفل متوفی باشند. 2- سن پدر از 60 و مادر از 55 سال بیشتر باشه.

  • حبیب آقابراری
    4 سال پیش

    سلام اگر پدر بنده بعد از پدرشون که پدربزرگ من محسوب میشوند فوت کند به من که نوه ایشون هستم ارث تعلق میگیره؟اگه تعلق میگیرد مقدار اون چقدر است؟

    • مدیریت سایت
      4 سال پیش

      با سلام. در ابتدا پدر شما بعد از فوت پدرشون به میزان سهمی که از ترکه دارند ارث می‌برند و بعد از فوت پدر شما، شما از همان میزانی که به ایشان ارث رسیده است به میزان سهم خود ارث می‌برید. فراموش نکنید که شرط ارث بردن از متوفی، زنده بودن وارث در زمان فوت ایشان است.

  • امیر
    4 سال پیش

    سلام با همسر برادر فوت شده ام ازدواج کرده ام و دو فرزند او را هم نگهداری میکنم از خود فرزندی ناورده ام نمی خواهم اموالم بعد از فوت به کس دیگری جز همسر با فرزندانش برسد به غیر از صلح عمره جه کارهایی میتوان کرد. متشکرم .

    • نیکتا روزبهانی
      4 سال پیش

      با عرض سلام و احترام
      طبق قاعده ارث، اموال متوفی صرفا به فرزندان خونی فرد می‌رسد (در صورتی که ورثه صرفا همسر و فرزندان باشند) و فرزندان همسر قبلی از شما ارث نخوهند برد. برای پاسخ به سؤال شما، بهترین راه‌حل صلح عمری است؛ بدین منظور می‌توانید تا پایان عمر از منافع اموال خود بهره برده و پس از فوت، آن‌ها را به همسر خود واگذار نمائید. با این حساب نیز مالکیت اموال و منافع آن‌ها تا پایان عمر در اختیار شما بوده و پس از فوت به شخص متصالح (یا شخصی که اموال خود را تحت قرارداد صلح عمری به وی واگذار کردید) منتقل می‌گردد.

  • مهدی
    4 سال پیش

    سلام پدرمن وقتی زنده بود سراغ ارثش نرفت میخواستم بدونم ما پسراش هستیم می تونیم بریم سهم ارث پدرمان را طلب کنیم ؟پدرمن تک پسر بوده و ۲خواهرداشته ما می توانیم بریم انحصار وراثت کنیم سهم پدرمان را طلب کنیم؟

    • نیکتا روزبهانی
      4 سال پیش

      با عرض سلام و احترام
      در صورتی که پدر شما، به موجب قانون ارث، مستحق دریافت سهم‌الارث مشخصی بوده است، شما به عنوان فرزندان ایشان می‌توانید انحصار وراثت کرده و سهم‌الارث ایشان را مطالبه نمائید.

  • امید گلی
    4 سال پیش

    سلام
    در صورت فوت مرد به غیر از همسر و فرزندان به چه کسی ارث می رسد؟
    لازم به ذکر است مادر متوفی در قید حیات می باشد.
    با تشکر

    • نیکتا روزبهانی
      4 سال پیش

      با عرض سلام و احترام
      در فرض سؤال شما، ابتدا سهم زوجه (یک هشتم به دلیل وجود فرزندان) از اموال متوفی جدا شده، سپس مادر متوفی، یک ششم و باقی اموال بین فرزندان به نحو (در صورتی که دختر و پسر باشند، پسر دو برابر دختر و در فرض وجود فرزندان دختر به تنهایی، به تساوی) تقسیم می‌شود

  • Yaaman
    4 سال پیش

    سلام.اگر زن سکته مغزی وفلج باشد.بعداز فوت شوهر اگر یک یادو تا از فرزندان پسر خواهان تقسیم ارث باشن و بقیه مخالف قانون به چه صورته؟واینکه قانونی برای نگهداری زن وجود داره؟آیا میشه طبق قانون جلوی این اقدام رو گرفت؟ودر زمان حیات زن تقسیم صورت نگیره؟

    • نیکتا روزبهانی
      4 سال پیش

      با عرض سلام و احترام
      موافقان فروش خانه، با در دست داشتن مدارک، می‌توانند دعوای فروش مال مشاعی را در دادگاه اقامه کنند. روند این امر بدین شکل است که موافقان فروش خانه، بعد از مراجعه به اداره ثبت محل و گرفتن گواهی عدم افراز، دادخواست دستور فروش ملک را در دادگاه اقامه می‌کنند. دادگاه پس از مزایده گذاشتن خانه و فروش آن به قیمت روز، سهم تمامی وراث را به نسبت میان آنان تقسیم می‌نماید. در صورتی که مخالفان همچنان به حفظ خانه برای خود اصرار داشته باشند، می‌توانند در این فرض، با حضور در روز مزایده و پرداخت سهم موافقان فروش، مالکیت خود را نسبت به خانه حفظ نمایند. این قاعده آمره بوده و امکان عدم تقسیم ارث به دلایلی از قبیل سکونت زوجه یا مادر در خانه و یا غیره وجود ندارد. همچنین مطابق قانون ارث، یک هشتم از اموال متوفی به زوجه می‌رسد. در صورتی که خانه مزبور دارایی منحصر متوفی باشد، یک هشتم از قیمت فروش حانه متلعق به زوجه متوفی است.

  • مرادی
    3 سال پیش

    اگر زوج (مرد)فوت کند و همسر و دو فرزند(پسرودختر)و پدرو مادر(تحت تکفل نیستند اما سن بالای۷۰ سال دارند)و ۸خواهرو برادر داشته باشدارث به چه شکل تقسیم میشود؟
    (همچنین مهریه زوجه۱۰۰۰سکه عندالمطالبه است)
    ممنون

    • نیکتا روزبهانی
      3 سال پیش

      با عرض سلام دوست عزیز
      مطابق قاعده کلی، قبل از تقسیم ارث، لازم است کلیه بدهی‌های متوفی بر حسب تقدم و تأخر و مطابق قانون پرداخت گردد. مهریه زوج نیز یکی از بدهی‌های زوج است که باید قبل از تقسیم ارث به زوجه متوفی پرداخت گردد. پس از آن نحوه تقسیم ارث بدین‌گونه است:
      1- زوجه: یک هشتم از میزان دارایی متوفی با توجه به اینکه فرزندانی برای متوفی وجود دارد.
      2- مادر و پدر متوفی: هر کدام یک ششم از دارایی متوفی با وجود اولاد
      3- فرزندان: مابقی اموال متوفی به نسبت دو به یک میان فرزندان پسر و دختر
      با توجه به وجود طبقه اول (فرزندان و والدین متوفی) دیگر نوبت به تقسیم ارث میان طبقه دوم (خواهر و برادر متوفی) نمی‌رسد.