مشاوره وکیل مالکیت فکری در قراردادهای استخدامی

وکیل مالکیت فکری شخصی است که علاوه بر برخورداری از دانش حقوقی به طور عام، از دانش و تخصص در زمینه حقوق مالکیت فکری نیز بهره‌مند می‌باشد. این دسته از وکلا در حوزه‌های مختلف مربوط به مصادیق مالکیت فکری، اقدام به ارائه مشاوره و همچنین دفاع از حقوق مولکین خود می‌نمایند. به عنوان مثال گاهی اوقات ممکن است در اجرای یک قرارداد استخدام توسط مستخدم، مالی فکری پدید آید. در چنین حالتی پرسش این است که آیا مستخدم یا کارگر نسبت به چنین مالی حقی دارد یا خیر؟ اگرچه در چنین حالتی، مال فکری در اثر تلاش و ذکاوت مستخدم ایجاد گردیده ولی کارفرما یا شرکت طرف قرارداد نیز ممکن است هزینه‌ها و ابزار کار لازم را تدارک و در اختیار مستخدم قرار داده باشد. بنابراین در این حالت آیا کارفرما نیز از حقوقی برخوردار خواهد بود؟ در ادامه این موضوعات را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

شما می‌توانید در صورت نیاز به وکیل مالکیت فکری، از طریق لینک زیر با وکلا و کارشناسان خبره لامینگو ارتباط برقرار نمایید:

مشاوره مالکیت فکری

مالکیت فکری چیست؟

مالکیت فکری ناظر بر ابداعات و دستاوردهای ذهنی است و شامل اختراعات، آثار ادبی و هنری، نام‌ها و علائم تجاری و هر نوع دارایی نامشهودی است که از طریق فکر و اندیشه انسان پدید می‌آید. به طور کلی مالکیت فکری به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود؛ یکی مالکیت صنعتی که شامل اختراعات، نشان‌ها و علائم تجاری، طرح‌های صنعتی و نشانه‌های جغرافیایی می‌باشد و دیگری مالکیت ادبی و هنری که شامل آثار ادبی از جمله رمان، شعر و…، آثار صوتی و تصویری از جمله فیلم و موسیقی، آثار هنری و تجسمی از جمله نقاشی، عکس، مجسمه و طرح است. علاوه بر این موارد، دسته دوم شامل فعالیت‌هایی از جمله اجرای آثار ادبی و هنری و همچنین ضبط و پخش این اجراها از طریق رسانه‌ها و بسترهای ارتباطی می‌باشد. این دارایی‌ها برای دارنده آن، نتایج و منافع مادی و معنوی به همراه داشته و به همین دلیل به موجب قانون حمایت می‌شوند.

حقوق ناشی از اموال فکری

اگر از یک وکیل مالکیت فکری بپرسیم که پدیدآورندگان اموال فکری از چه حقوقی برخوردار هستند، در پاسخ خواهد گفت که این حقوق از لحاظ ماهیت به دو دسته کلی حقوق مادی و معنوی تقسیم می‌شوند که نحوه حمایت در هر یک از آن‌ها نیز متفاوت خواهد بود. همچنین برای تعیین مصادیق هر یک از این حقوق باید به نوع مال فکری ایجاد شده توجه کنیم؛ به عنوان مثال، اگر مال فکری موردبحث یک محصول اختراعی باشد، به موجب قوانین، می‌توان مواردی از جمله ساخت، صادرات، واردات، فروش و استفاده از محصول را از جمله حقوق مادی مخترع به شمار آورد یا اگر مال فکری پدید آمده یک اثر ادبی مانند یک کتاب باشد، مؤلف آن از حقوق مادی مانند نشر، پخش، عرضه و اجرای اثر خود و همچنین حقوق معنوی ذکر نام وی به عنوان نویسنده و عدم تحریف و تغییر محتوای کتاب خود برخوردار خواهد بود.

این مطلب را نیز بخوانید: حقوق مالکیت فکری در ایران و انواع آن

مشاوره وکیل مالکیت فکری در مورد قرارداد استخدام

قرارداد استخدامی، توافقی است که در آن شخص مستخدم یا کارگر در ازای مبلغی معین به‌طور روزانه، هفتگی، ماهیانه یا بر اساس کار انجام شده، متعهد به کار کردن تحت نظارت کارفرما می‌شود؛ بنابراین بر اساس هدف کارفرما از استخدام، ممکن است تولید یک مال فکری در قرارداد پیش‌بینی شود و یا اصلاً چنین چیزی مدنظر کارفرما نبوده باشد و مستخدم بدون وجود تعهد به انجام چنین کاری، دست به آفرینش‌های فکری بزند. حال سؤالی که ممکن است از یک وکیل مالکیت فکری پرسیده شود، این است که اگر مستخدم، در هر یک از این حالت‌ها، مالی فکری را پدیدآورد، دارنده حقوق مربوط به آن چه کسی خواهد بود و به عبارت دیگر این حقوق متعلق به چه کسی است؟ متعلق به مستخدمی که مال فکری نتیجه تلاش‌های اوست یا به کارفرما؟ لازم است تا برای پاسخ به این پرسش، حالت‌های مختلف را از یکدیگر تفکیک نماییم.

1.‌ ایجاد مال فکری با وسایل شخصی، خارج از هدف و موضوع قرارداد

این حالت، ناظر به فرضی است که مستخدم تعهدی به ایجاد مال فکری ندارد و هدف از استخدام وی نیز این نبوده است ولی مستخدم در حین انجام وظیفه کارگری و با استفاده از وسایل شخصی خود، مالی فکری را تولید می‌کند. وظیفه او تولید مال فکری نبوده است بلکه تنها آن را در دوره زمانی انجام وظیفه کارگری تولید کرده است. وکیل مالکیت فکری ایجاد چنین مالی را خارج از موضوع قرارداد استخدام می‌داند. به عنوان مثال کارگری که برای نظارت بر دوربین‌های امنیتی یک مجموعه استخدام شده است اما در هنگام انجام این وظیفه، با استفاده از کاغذ و قلم خود یک رمان جنایی را تألیف می‌کند.

2.‌ ایجاد مال فکری با وسایل کارفرما، خارج از هدف و موضوع قرارداد

این حالت، ناظر به فرضی است که باز هم مستخدم تعهدی به ایجاد مال فکری ندارد و هدف از استخدام وی چنین چیزی نبوده است ولی او در حین انجام وظایف کارگری و با استفاده از لوازم و وسایل کارفرما، مالی فکری را تولید می‌کند؛ به عنوان مثال کارگری که مسئول واحد حسابداری یک شرکت است ولی در طول دوره کاری خود و با استفاده از همان رایانه‌ای که متعلق به کارفرما است، یک بازی کامپیوتری را تولید می‌کند. وکیل مالکیت فکری این مورد را نیز خارج از قرارداد استخدام خواهد دانست ولی اشاره خواهد کرد که به دلیل استفاده از تجهیزات و ابزار کارفرما وی از نوعی حق دیگر برخوردار است.

3.‌ ایجاد مال فکری، داخل در هدف و موضوع قرارداد

این حالت ناظر به فرضی است که مستخدم متعهد شده است که مال فکری موضوع قرارداد را در چهارچوب وظایف سازمانی خود و در قالب تبعیت علمی یا عملی از کارفرمای خود، تولید کند. اساساً هدف از استخدام مستخدم در چنین حالتی ایجاد مال فکری است؛ به عنوان مثال استخدام کارگری متخصص که بر اساس قرارداد کار، وظیفه‌اش تولید یک اختراع در برابر دستمزدی معین بوده است.

4.‌ ایجاد مال فکری، خارج از موضوع قرارداد ولی در راستای هدف آن

این حالت ناظر به فرضی است که مستخدم تعهدی به ایجاد مال فکری ندارد، بلکه وظیفه او تحقیق و پژوهش در حوزه‌ای است که از طرف کارفرما به او محول شده است، اما نتایج آن پژوهش‌ها که در راستای انجام تعهد موضوع قرارداد بوده در قالب مال فکری قابل حمایت است؛ مانند مستخدمی که وظیفه‌اش پژوهش در حوزه خواص دارویی یک ماده خاص است اما نتایج این تحقیقات ممکن است در قالب اختراع قابل حمایت باشد.

این مطلب را نیز بخوانید: مشاوره وکیل مالکیت فکری درباره حقوق اختراعات ناشی از قرارداد استخدامی

مشاوره وکیل مالکیت فکری در مورد حقوق کارگر و کارفرما

برای بررسی حقوق کارگر و کارفرما در خصوص هر یک از حالت‌هایی که در بالا بیان گردید لازم است تا قوانین مربوط به این حوزه مورد توجه قرار گیرد. در مورد حقوق معنوی و بر اساس قوانین و مقررات ایران به‌طور کلی باید گفت که این حقوق اصولاً قابل نقل و انتقال نبوده و محدود به زمان و مکان نیز نمی‌باشند. بنابراین در مورد حقوق معنوی، اصل بر عدم برخورداری کارفرما از این حقوق است. در مورد حقوق مادی نیز بر اساس بند الف ماده 5 قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری که بیان می‌کند: «حقوق اختراع ثبت شده منحصراً به مخترع تعلق دارد» اصل بر عدم برخورداری کارفرما از این حقوق است. اما این اصل با استثنائاتی همراه است که برای بررسی دقیق‌تر حقوق مادی، وکیل مالکیت فکری ابتدا به نوع مال فکری ایجاد شده توجه می‌نماید. در ادامه انواع اموال فکری را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

1.‌ مشاوره وکیل مالکیت فکری درباره دارنده حقوق مادی در نرم افزارها

اگر مال فکری که توسط مستخدم ایجاد گردیده یک نرم افزار باشد، ماده 6 قانون حمایت از نرم افزارهای رایانه‌های در این خصوص بیان می‌کند: «پدید آوردن نرم‌افزارها ممکن است ناشی از استخدام و یا قرارداد باشد در این صورت: ‌الف- باید نام پدید آورنده توسط متقاضی ثبت به مراجع یاد شده در این قانون به منظور صدور گواهی ثبت، اعلام شود. ب- اگر هدف از استخدام یا انعقاد قرارداد، پدید آوردن نرم‌افزار مورد نظر بوده و یا پدید آوردن آن جزء موضوع قرارداد باشد، حقوق مادی مربوط ‌و حق تغییر و توسعه نرم‌افزار متعلق به استخدام کننده یا کارفرما است، مگر اینکه در قرارداد به صورت دیگری پیش‌بینی شده باشد». بنابراین اگر پدیدآوردن نرم‌افزار، هدف قرارداد باشد در این صورت حقوق انحصاری ناشی از آن متعلق به کارفرما است. همچنین اگر ایجاد نرم‌افزار جزء موضوع قرارداد باشد در این صورت نیز حقوق مادی نرم‌افزار متعلق به کارفرما است.

2.‌ مشاوره وکیل مالکیت فکری درباره دارنده حقوق مادی در اختراعات

وکیل مالکیت فکری برای بررسی حقوق کارگر و کارفرما در رابطه با اختراع پدید آمده، به بند (ه‍) ماده 5 قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری استناد می‌کند. با توجه به این ماده در صورتی که اختراع ناشی از استخدام یا قرارداد باشد، حقوق مادی آن متعلق به کارفرما خواهد بود مگر آن که خلاف آن در قرارداد شرط شده باشد.

3.‌ دارنده حقوق مادی در سایر مصادیق مالکیت فکری

به جز طرح‌های صنعتی که به موجب قانون، ماده مربوط به تعیین دارنده حقوق مادی در اختراعات ناشی از استخدام در مورد آن‌ها نیز قابل اعمال است، قانون‌گذار در خصوص تعیین تکلیف دارنده حقوق مادی سایر مصادیق حقوق مالکیت فکری، قاعده‌ای وضع نکرده است. بنابراین هر اندازه که توافق طرفین در مورد قراردادهای استخدامی منجر به تولید نرم‌افزار و اختراع از اهمیت برخوردار است، این ضرورت در مورد تنظیم روابط میان کارگر و کارفرما در قراردادهای استخدامی که منجر به تولید سایر مصادیق مالکیت فکری می‌گردد، دو چندان است. بدون شک در هر دو مورد، کمک گرفتن از یک وکیل مالکیت فکری در نحوه تنظیم قرارداد استخدامی میان کارفرما و کارگر و همچنین حقوقی که به موجب قانون به هر یک تعلق می‌گیرد، علاوه بر تعیین تکلیف حدود روابط طرفین، از بروز اختلافات آینده جلوگیری خواهد کرد.

ما را در اینستاگرام دنبال کنید

جمع‌بندی

گاهی اوقات موضوع و هدف قرارداد استخدام، ناظر بر ایجاد اموال فکری است؛ اما همیشه اینگونه نبوده و طرفین باید علاوه بر کسب اطلاع از حقوق و تعهدات خود در هر حالت، در مورد انجام توافقاتی که از اعتبار قانونی برخوردار است به شخصی با تخصص و دانش کافی مراجعه نمایند. در موضوع مورد بررسی در این نوشته، وکیل مالکیت فکری به طرفین قرارداد استخدام کمک خواهد کرد. از طرفی نیز بیان گردید که حقوق مربوط به اموال فکری اصولاً متعلق به خالق یا پدیدآورنده آن است، اما قوانین و مقررات برای این اصل استثنائاتی را پیش‌بینی نموده است. علاوه بر موارد مذکور در قانون، طرفین قرارداد نیز می‌توانند برای مشخص نمودن دارنده حقوق ناشی از این اموال، توافقاتی را به عمل آورند. بنابراین آگاهی کافی از قوانین و تنظیم قرارداد توسط افراد خبره، مسیر همکاری میان کارفرما و مستخدم را هموارتر خواهد کرد.

شما می‌توانید سؤالات و ابهامات خود را از طریق بخش دیدگاه‌ها با کارشناسان ما در میان بگذارید. همچنین برای مطالعه سایر مطالب و کسب اطلاعات بیشتر در مورد انواع قراردادها، می‌توانید به بلاگ حقوقی لامینگو مراجعه نمایید.