اعتبار امضای الکترونیکی و اسناد الکترونیکی

با گسترش روابط در فضای مجازی و شکل‌‌گیری مبادلات در این عرصه، بررسی اعتبار امضای الکترونیکی به عنوان یکی از وسایل اعتبار بخش به اسناد الکترونیکی ضرورت می‌یابد تا اشخاص با آرامش خاطر و اطلاعاتی کامل به فعالیت در این عرصه بپردازند. فعالیت امن در فضای مجازی به ابزارهای خاص این محیط نیاز دارد. یکی از ابزارهایی که امکان فعالیت امن در فضای مجازی را برای افراد فراهم می‌کند امضای دیجیتال یا امضای الکترونیکی مطمئن است. برای داشتن قراردادها و اسنادی معتبرتر در این محیط، امضای دیجیتال برای افراد لازم است. بنابراین در این مطلب به بررسی اعتبار امضای الکترونیکی و همچنین اعتبار اسناد الکترونیکی دارای امضای الکترونیکی و ارتباط بین این دو می‌پردازیم. شما می‌توانید برای دریافت مشاوره و تهیه این امضای الکترونیکی مطمئن امضانو به آدرس زیر مراجعه نمایید:

ورود به سامانه امضانو

امضا چیست؟

به منظور بررسی اعتبار امضای الکترونیکی در ابتدا لازم است تا توضیحاتی درباره امضا و انواع آن ارائه گردد. در تعریف امضا می‌توان گفت امضا هر علامت یا نشانه‌ای است که در پایان اسناد می‌آید و نشان‌دهنده قصد و رضایت امضاکننده و پذیرش محتویات سند به سود یا ضرر خود است.

امضای الکترونیکی و انواع آن

بند (ی) ماده 2 قانون تجارت الکترونیکی بیان می‌کند که امضا «عبارت از هر نوع علامت منضم‌شده یا به نحو منطقی متصل‌شده به «داده‌پیام» است که برای شناسایی امضاء‌کننده «داده‌پیام» مورد استفاده قرار می‌گیرد». بر اساس این تعریف، امضای الکترونیکی به‌طور کلی می‌تواند نام‌ و نام‌خانوادگی، اسکن امضای دستی، لوگوی شرکت، اسکن اثر انگشت و مواردی از این دست باشد. امضای الکترونیکی خود به دو دسته امضای الکترونیکی ساده و مطمئن تقسیم می‌شود که در ادامه به توضیح اعتبار هر یک از این امضاها می‌پردازیم.

اعتبار امضای الکترونیکی امضانو به عنوان یک امضای الکترونیکی مطمئن

ماده 10 قانون تجارت الکترونیکی شرایط زیر را برای امضای الکترونیکی مطمئن برشمرده است:

1. «نسبت به امضاءکننده منحصر به فرد باشد.»

در تعریف منحصر به فرد بودن می‌توان گفت که امضا باید دارای ویژگی‌هایی باشد که منحصر به امضاءکننده است؛ برای مثال نام امضاءکننده منحصر به امضاءکننده نیست و افراد دیگری ممکن است که همان نام را داشته باشند. مواردی مثل کد ملی و اثر انگشت را می‌توان از موارد منحصر به فرد بودن، به شمار آورد. ذکر منحصر بودن امضا به امضاءکننده، از نظر قانونی این اثر را در پی دارد که امضاء می‌تواند به نفع یا ضرر شخص در دادرسی مورد استناد قرار گیرد.

2. «هویت امضا کننده داده پیام را معلوم نماید.»

یکی از کارکردهای اصلی امضاء این است که شخص امضاکننده را از سایر اشخاص متمایز کند، زیرا بدون تعیین شخص، امکان اینکه تعهدات ناشی از سند الکترونیکی را برای او بدانیم ممکن نخواهد بود.

3. «به وسیله امضاکننده یا تحت اراده انحصاری وی صادر شده باشد.»

این عبارت به این معنا است که امضاکننده باید از محتوای متنی که امضا می‌شود آگاهی داشته باشد؛ یعنی به اکراه و اجبار سند را امضاء نکرده باشد.

4. «به نحوی به یک «داده‌پیام» متصل شود که هر تغییری در آن «داده‌پیام» قابل تشخیص و کشف باشد.»

این بند از ماده 10 قانون مورد بحث، ناظر به ابعاد فنی امضای مطمئن (دیجیتالی) است. این امضا بعد از متصل شدن به داده‌پیام، هر تغییر ثانویه‌ای را که در متن ایجاد شود مشخص می‌کند.

برای دریافت اطلاعات بیشتر این مطلب را نیز بخوانید: امضای الکترونیکی و جایگاه آن در قانون و رویه قضایی

اعتبار امضای الکترونیکی ساده

هر امضایی که هر یک از شرایط مذکور در ماده 10 قانون فوق‌الذکر را نداشته باشد امضای ساده نامیده می‌شود؛ برای مثال امضای نوری، نام و نام خانوادگی، اسکن امضای دستی یا اثر انگشت و … از جمله امضاهای الکترونیکی ساده هستند. ویژگی‌های مذکور در ماده 10 قانون مورد بحث، مخصوص امضای مطمئن نیست؛ یعنی به هر اندازه این شروط در امضای الکترونیکی ساده رعایت شده باشد، به همان نسبت نیز اعتبار امضای الکترونیکی ساده افزایش پیدا می‌کند.

مقایسه اعتبار امضای الکترونیکی با امضای دستی

در ماده 7 همین قانون بیان گردیده است که «هر گاه قانون، وجود امضا را لازم بداند امضای الکترونیکی مکفی است». این عبارت به این معنا است که امضای الکترونیکی، اعم از امضای ساده و امضای مطمئن، از حیث آثار حقوقی با امضای دستی تفاوتی ندارد.

سند چیست؟

به‌منظور بررسی اعتبار اسناد الکترونیکی در ابتدا لازم است تا به توضیح و بررسی مفهوم سند و انواع آن بپردازیم. در همه نظام‌های حقوقی برای اثبات دعوا، دلایلی شناسایی شده‌اند که این دلایل ارزش‌های اثباتی متفاوتی دارند. در نظام حقوقی ایران در ماده 1258 قانون مدنی، سند در کنار اقرار، شهادت، قسم و اَمارات به عنوان یکی از ادله اثبات دعوا ذکر شده است. از بین ادله برشمرده شده در قانون، سند مهمترین دلیل در امور حقوقی است، زیرا بر خلاف سایر ادله، بررسی ارزش اثباتی آن در اختیار دادگاه نیست. بر اساس ماده 1284 قانون مدنی، سند هر نوشته‌ای است که در فرآیند دادرسی بتوان به آن استناد کرد. سند به عنوان یکی از دلایل مورد استفاده توسط طرفین در فرآیند دادرسی برای اثبات ادعای خود، از جایگاه خاصی برخوردار است و به دو قسم سند عادی و سند رسمی تقسیم می‌شود.

اسناد رسمی

بر اساس ماده 1287 قانون مدنی، سند رسمی به سندی گفته می‌شود که شروط زیر را داشته باشد:

1. توسط مأمور رسمی تنظیم شده باشد؛ برای مثال توسط سردفتر اسناد رسمی یا مأمورین شهرداری تنظیم شده باشد.

2. حدود صلاحیت مأمور در تنظیم سند رعایت شده باشد؛ یعنی مأمور در حیطه وظایف مقرر در قانون اقدام به تنظیم سند نماید.

3. مقررات قانونی در تنظیم سند رعایت شود؛ یعنی تشریفاتی که برای تنظیم سند در قانون ذکر شده توسط مأمور رسمی رعایت شود.

اسناد عادی

به هر نوشته‌ای که در دادرسی قابلیت استناد داشته باشد و شرایط لازم در سند رسمی را نداشته باشد، سند عادی می‌گویند. این اسناد برای تنظیم، شرایط خاصی ندارند و افراد عادی هم قادر به تنظیم آن‌ها هستند.

اسناد الکترونیکی

در قانون تعریف دقیقی از اسناد الکترونیکی بیان نشده است؛ فقط در بند (الف) ماده 2 قانون تجارت الکترونیکی، داده‌پیام تعریف شده است، به این صورت که «هر نمادی از واقعه اطلاعات یا مفهوم است که با وسایل الکترونیکی، نوری و یا فناوری‌های جدید اطلاعات تولید، ارسال، دریافت، ذخیره یا پردازش می‌شود».

با توجه به ماده بالا و تعریف قانون مدنی از سند می‌توان گفت سند الکترونیکی، سندی است که با استفاده از وسایل الکترونیکی تولید، نگهداری و ارسال می‌شود و می‌توان در فرآیند دادرسی به  آن استناد کرد. نکته دیگر این که تعریف داده‌پیام، منحصر به داده‌های ارتباطی نیست، بلکه داده‌هایی که به وسیله رایانه ایجاد شده‌اند ولی برای مقاصد ارتباطی نیستند نیز در تعریف داده‌پیام، جای می‌گیرند.

اسناد الکترونیکی به اعتبار امضای مندرج در آن‌ها به دو دسته اسناد الکترونیکی مطمئن و ساده تقسیم می‌شوند؛ یعنی به داده‌پیامی که امضای الکترونیکی ساده در آن درج شده باشد، سند الکترونیکی ساده یا داده‌پیام ساده و به داده‌پیامی که امضای الکترونیکی مطمئن در آن درج شده است سند الکترونیکی مطمئن یا داده‌پیام مطمئن می‌گویند. در اینجا ذکر این نکته لازم است که اسناد الکترونیکی که از طریق امضانو امضا می‌شوند به اعتبار امضای الکترونیکی امضانو که از نوع امضای مطمئن است، از نوع اسناد الکترونیکی مطئن می‌باشند.

اینستاگرام امضانو

اعتبار اسناد الکترونیکی ساده یا داده پیام ساده

بر اساس ماده 6 قانون تجارت الکترونیکی در مواردی که قانون وجود یک نوشته را لازم بداند، داده‌پیام در حکم نوشته است؛ به این معنا که داده‌پیام می‌تواند به عنوان دلیل در محاکم مورد استناد واقع شود. در اینجا باید توجه شود که همه داده‌پیام‌ها ارزش اثباتی یکسانی ندارند.

در ماده 12 این قانون نیز تأکید شده است که به صرف شکل و قالب داده‌پیام، نمی‌توان از پذیرش آن در محاکم خودداری کرد و اسناد و ادله اثبات دعوا می‌توانند به صورت داده‌پیام باشند.

در ماده 13 این قانون میزان ارزش اثباتی داده‌پیام، مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس این ماده، بررسی ارزش اثباتی داده‌پیام با دادرس است. البته این بررسی باید با توجه به عوامل مطمئنه مذکور در این ماده صورت بگیرد. منظور از عوامل مطمئنه در این ماده، تناسب بین روش‌های ایمنی به کار رفته در مبادله داده‌پیام با موضوع و هدف داده‌پیام است؛ برای مثال اگر در یک قرارداد، خریدار با استفاده از ایمیل بیان کند که کالای شما را خریدارم، در اینجا تناسب به درستی رعایت نشده است. به همین دلیل این داده‌پیام، نسبت به سایر داده‌پیام‌های مشابه، ارزش اثباتی کمتری دارد.

ماده 13 به جای اینکه شناسایی ارزش اثباتی برای داده‌پیام را محدود به استفاده از روش‌های امنیتی پیشرفته کند، دادرسان را در تعیین ارزش اثباتی داده‌پیام، آزاد گذاشته است. اگر این ماده به این صورت نگارش نمی‌شد ممکن بود دادرسان فقط داده‌پیام‌های مطمئن را دارای ارزش اثباتی تلقی کنند و از پذیرش سایر داده‌پیام‌ها خودداری کنند.

اعتبار اسناد الکترونیکی مطمئن یا داده پیام مطمئن

با نتیجه گیری از ماده 13 قانون می‌توان گفت ارزش اثباتی این سند، مانند سند الکترونیکی ساده در حدود اختیارات قاضی است، اما قانون‌گذار در ماده 14 و 15 این قانون ارزش اثباتی این سند را به‌صورت مستقل بیان می‌کند. ماده 14 اسناد الکترونیکی مطمئن را در حکم اسناد معتبر و قابل استناد در مراجع قضایی قرار می‌دهد و در ماده 15 انکار و تردید را نسبت به این اسناد و امضای الکترونیکی مطمئن وارد نمی‌داند.

همچنین قانون‌گذار در ماده 1292 قانون مدنی بیان می‌دارد اسنادی که اعتبار اسناد رسمی را دارند، انکار و تردید در مقابل آن‌ها مسموع نیست. از مقایسه این مواد می‌توان به این نتیجه رسید که اسناد الکترونیکی مطمئن، اعتباری معادل اسناد رسمی دارند؛ یعنی انکار و تردید نسبت به آن‌ها مسموع نیست، ولی می‌توان نسبت به آن‌ها ادعای جعل کرد.

مقایسه ارزش اثباتی و اعتبار اسناد الکترونیکی مطمئن با ساده

از مطالب فوق نتیجه‌گیری می‌شود که داده‌پیام ساده، به داده‌پیامی گفته می‌شود که به شیوه‌ای غیر از داده‌پیام مطمئن ایجاد شده است. نسبت به این داده‌پیام ادعای انکار، تردید و جعل در دادگاه شنیده می‌شود و ارزش اثباتی آن همانند اسناد عادی است. اما در مقابل داده‌پیام مطمئن، انکار و تردید پذیرفته نمی‌شود و باید ادعای جعل نمود که نیاز به اثبات دارد.

بررسی اعتبار اسناد الکترونیکی در مقابل سایر ادله اثبات دعوا

اسناد الکترونیکی، قِسم جدیدی از دلایل نیستند؛ بلکه همان دلایل سنتی، در قالبی جدید هستند. بر این اساس، تعارض این اسناد با سایر ادله اثبات دعوا باید همانند تعارض اسناد سنتی با سایر ادله اثبات دعوا مورد بررسی قرار گیرد. بنابر توضیحات داده شده متوجه شدیم که اسناد الکترونیکی مثل اسناد عادی هستند. بنابراین تقابل آن‌ها با سایر ادله نیز همانند تقابل اسناد عادی با سایر ادله بررسی می‌شود. برای مثال در تقابل سند الکترونیکی ساده با سند عادی، اگر هر دو شرایط لازم برای استناد در دادرسی را داشته باشند، هر دو سند از فرآیند دادرسی کنار گذاشته می‌شوند و یا در تقابل اسناد الکترونیکی مطمئن با سند رسمی، اسناد رسمی اعتبار بیشتری خواهند داشت.

البته نباید فراموش شود که در مقابل اسناد الکترونیکی مطمئن برخلاف اسناد عادی، نمی‌توان ادعای انکار و تردید کرد و این دسته از اسناد نسبت به اسناد الکترونیکی ساده، ارزش اثباتی بیشتری دارند. شما می‌توانید در صورت نیاز به منظور دریافت مشاوره در زمینه اعتبار امضای الکترونیکی امضانو و همچنین اعتبار اسناد الکترونیکی از طریق لینک زیر با کارشناسان و متخصصان امضانو تماس برقرار نمایید:

ورود به سامانه امضانو

دفاع شکلی در برابر اسناد

در فرآیند رسیدگی در دادگاه، شخصی که سندی علیه او مورد استناد قرار گرفته است می‌تواند به اصالت سند معترض شود. تعرض به اصالت سند به سه شکل صورت می‌پذیرد:

1. انکار: در این شکل از دفاع، فردی که امضاء، خط، مهر یا اثر انگشت علیه او مورد استناد قرار گرفته است تعلق آن‌ها را به خود نمی‌پذیرد.

2. تردید: در این حالت، تعلق امضاء، خط، مهر یا اثر انگشت به شخصی توسط شخص دیگر رد می‌شود.

3. جعل: اگر ادعا شود که یکی از اعمالی که قانون آن‌ها را جعل شمرده، در سند مورد استناد واقع شده است، این شیوه دفاع محقق می‌شود.

مقایسه اعتبار اسناد الکترونیکی مطمئن با اسناد رسمی

در مباحث قبل به این نکته اشاره شد که نسبت به سند الکترونیکی مطمئن و سند رسمی، نمی‌توان دعوای انکار و تردید مطرح کرد. حال این سؤال ایجاد می‌شود که آیا سند الکترونیکی مطمئن همان سند رسمی است؟

در پاسخ به این پرسش باید به این نکته توجه داشت که سند الکترونیکی مطمئن از این جهت که هویت صادرکننده و امضای مندرج در آن به تایید مأمور رسمی رسیده است، برخی از آثار سند رسمی را دارد. اگر بخواهیم کلیه آثار سند رسمی را برای آن قائل شویم باید کلیه شرایط قانونی لازم برای سند رسمی را داشته باشد؛ یعنی مأمور رسمی در کلیه مراحل صدور این سند حضور داشته و در حیطه وظایف قانونی خود به تنظیم این سند بپردازد. در غیر این صورت، تنها «اعتبار» اسناد الکترونیکی مطمئن معادل با سند رسمی خواهد بود و نمی‌توان گفت اسناد دیجیتالی، سایر ویژگی‌های اسناد رسمی را نیز دارند.

محدودیت‌های تنظیم اسناد

در قانون علاوه‌ بر مشخص شدن شرایط تنظیم و صدور اسناد، محدودیت‌هایی نیز برای پیشگیری از تعارض محتویات اسناد با فرهنگ، نظم جامعه و منافع افراد پیش‌بینی شده است.

محدودیت‌های صدور اسناد رسمی

1. محدودیت‌های ناشی از نظم عمومی و اخلاق حسنه

نظم عمومی و اخلاق حسنه، مفاهیمی کلی و قانونی هستند که بسته به زمان و مکان متفاوت می‌باشند. بنابراین اگر سردفتری در زمان تنظیم سندی تشخیص دهد که محتویات سند مخالف این موارد است باید از تنظیم آن خودداری کند.

2. مواردی که سردفتران به صورت موردی از تنظیم اسناد منع می‌شوند.

برای مثال در تنظیم اسنادی که منافع خود و یا اقوام سردفتر مطرح است حق تنظیم سند را ندارند.

3.  معاملات مربوط به اشخاص فاقد اهلیت

برخی از افراد بر اساس قانون از انجام معامله منع شده‌اند یا توان قانونی برای انجام معامله را ندارند. در این موارد نیز سردفتران از تنظیم اسناد منع می‌شوند؛ برای مثال افرادی که به رشد و یا سن قانونی برای انجام معامله نرسیده‌اند.

4. معاملات قیم صغیر و محجور بدون اجازه کتبی دادستان

محدودیت‌های صدور اسناد الکترونیکی

در ماده 6 قانون تجارت الکترونیکی این محدودیت‌ها در سه مورد خلاصه شده است:

1. «اسناد مالکیت اموال غیرمنقول»

ذکر این بند در این ماده از این جهت است که قانون، معاملات اموال غیرمنقول را تجاری محسوب نمی‌کند. همچنین در ماده 22 قانون ثبت اسناد و املاک، دولت فقط کسی را مالک ملک محسوب می‌کند که ملک در دفتر املاک به نام او ثبت شده باشد. بر این اساس اگر ملکی به صورت الکترونیکی مورد معامله قرار گیرد تا زمانی که در دفتر املاک به ثبت نرسد از نظر دولت، فروشنده همچنان مالک است؛ یعنی معامله صورت گرفته، همانند قرارداد خرید و فروش با اسناد عادی است.

2. «فروش مواد داروئی به مصرف‌کننده نهایی»

در این بند ذکر دو نکته ضروری است؛ اول اینکه واژه دارو در ماده بدون هیچ قید و شرطی آورده شده است، بنابراین اقسام کالاهایی که به عنوان دارو شناخته می‌شوند را شامل می‌شود. نکته دوم اینکه فروش مواد دارویی فقط به مصرف‌کننده نهایی ممنوع است بنابراین فروش دارو با استفاده از اسناد الکترونیکی بین داروخانه‌ها، شرکت‌های داروئی، متخصصان و امثال آن‌ها جایز است.

3. «اعلام، اخطار، هشدار و یا عبارات مشابهی که دستور خاصی برای استفاده از کالا صادر می‌کند و یا از به کارگیری روش‌های خاصی به صورت فعل یا ترک فعل منع می‌کند.»

در توضیح این عبارت، منظور فروش کالاهایی است که دستورالعمل خاصی برای استفاده دارند. در این موارد نباید به توضیح الکترونیکی کفایت کرد و باید دستورالعمل به صورت نوشته، همراه با کالا ارائه شود.

محدودیت‌های تنظیم سند الکترونیکی به این موارد محدود نمی‌شود و می‌توان گفت محدودیت‌های اسناد رسمی تا جایی که مربوط به نظم عمومی و اخلاق حسنه باشند برای اسناد الکترونیکی نیز محدودیت محسوب می‌شوند.

کانال تلگرام لامینگو

نتیجه‌گیری

ارزش اثباتی یا اعتبار امضای الکترونیکی و اعتبار اسناد الکترونیکی به برخورداری از ویژگی‌های مذکور در ماده 10 قانون تجارت الکترونیکی وابسته است. البته منظور این نیست که اگر برخی از این اوصاف وجود نداشت یا ضعیف بود، اعتبار اسناد الکترونیکی از بین می‌رود و یا امضای الکترونیکی بی‌اعتبار می‌شود؛ بلکه در اعتبار و ارزش اثباتی آن در دادرسی مؤثر خواهد بود. البته این نکته قابل ذکر است که مؤسساتی که اقدام به صدور امضای الکترونیکی مطمئن می‌نمایند باید مراحل قانونی لازم را انجام دهند.

در انتها لازم به ذکر است که شما می‌توانید سوالات حقوقی خود را در بخش دیدگاه‌ها با ما به اشتراک بگذارید تا کارشناسان و متخصصان مجموعه حقوقی لامینگو در اسرع وقت نسبت به پاسخگویی اقدام نمایند. همچنین شما می‌توانید برای دریافت اطلاعات و مطالعه مطالب بیشتر به بلاگ حقوقی لامینگو مراجعه نمایید. در این بلاگ، درباره بسیاری از موضوعات حقوقی و کسب‌وکاری اطلاعاتی برای آگاهی شما مخاطبان عزیز ارائه گردیده است.