اعتبار امضای الکترونیکی و اسناد الکترونیکی

با گسترش روابط در فضای مجازی و شکل‌گیری مبادلات در این عرصه، بررسی اعتبار امضای الکترونیکی (Electronic signature) به عنوان یکی از ابزارهای اعتباربخش به اسناد الکترونیکی ضرورت می‌یابد تا اشخاص با آرامش خاطر و اطلاعات کامل به فعالیت در این عرصه بپردازند. فعالیت امن در فضای مجازی به ابزارهای خاص این محیط نیاز دارد. یکی از ابزارهایی که امکان فعالیت امن در فضای مجازی را برای افراد فراهم می‌کند امضای دیجیتال یا امضای الکترونیکی مطمئن است. برای داشتن قراردادها و اسنادی معتبرتر در این محیط، برخورداری از امضای دیجیتال ضروری است. بنابراین در این مطلب به بررسی اعتبار امضای الکترونیکی و همچنین اعتبار اسناد الکترونیکی دارای امضای الکترونیکی و ارتباط بین این دو می‌پردازیم. شما می‌توانید برای دریافت مشاوره و تهیه امضای الکترونیکی مطمئن امضانو به آدرس زیر مراجعه نمایید:

ورود به سامانه امضانو

امضای الکترونیکی چیست؟

به منظور بررسی اعتبار امضای الکترونیکی، در ابتدا لازم است بدانیم امضای الکترونیکی چیست؟ قانون تجارت الکترونیکی که در سال ۱۳۸۲ به تصویب رسیده است، به تعریف و تبیین مفاهیم، احکام و اعتبار امضای الکترونیکی می‌پردازد. ابتدا و در تعریف امضا به‌صورت کلی می‌توان گفت، امضا هر علامت یا نشانه‌ای است که در پایان اسناد می‌آید و نشان‌دهنده قصد و رضایت امضاکننده و پذیرش محتویات سند به سود یا ضرر خود است.
بند (ی) ماده ۲ قانون تجارت الکترونیک در تعریف امضای الکترونیک بیان می‌کند که امضا «عبارت از هر نوع علامت منضم‌شده یا به نحو منطقی متصل‌شده به «داده‌پیام» است که برای شناسایی امضاء‌کننده «داده‌پیام» مورد استفاده قرار می‌گیرد». بر اساس این تعریف، امضای الکترونیکی به‌طور کلی می‌تواند نام و نام‌خانوادگی، اسکن امضای دستی، لوگوی شرکت، اسکن اثر انگشت و مواردی از این دست باشد.

ماده ۱۰ و ۱۴ قانون تجارت الکترونیکی درباره قانون امضای الکترونیکی

در قانون تجارت الکترونیکی به شرایط و قواعد حاکم بر امضای الکترونیکی پرداخته شده است. قانون، شرایطی را تعیین کرده است که در صورت تجمیع و وجود همه این شرایط، امضای الکترونیکی مطمئن شناخته شده و قابل پیگیری حقوقی می‌باشد. هر امضایی که هر یک از شرایط مذکور در ماده ۱۰ قانون فوق‌الذکر را نداشته باشد امضای الکترونیکی ساده نامیده می‌شود.
همچنین در ماده ۱۴ قانون تجارت الکترونیکی بیان شده است که تمامی «داده‌پیام‌» هایی که به شکل مطمئن ایجاد و نگهداری شده باشند از حیث محتویات و امضای آن، طرفین و تعهداتشان و اشخاصی که قائم‌مقام قانونی آنان محسوب می‌شوند، اجرای مفاد و سایر آثار حقوقی، در حکم اسناد معتبر بوده و در مراجع قضایی قابل استناد، پیگیری و رسیدگی است. ضمن آن که امضای الکترونیکی مطمئن با توجه به ویژگی‌هایی که دارد از حیث اعتبار، مانند اسناد رسمی بوده و تنها امکان ادعای جعل نسبت به آن وجود داشته و انکار و تردید در آن راه ندارد.

شرایط شکلی امضای الکترونیکی

این شرایط در چهار مورد آورده شده است که عبارتند از:

1. «نسبت به امضاءکننده منحصر به فرد باشد.»

در تعریف منحصر به فرد بودن می‌توان گفت که امضا باید دارای ویژگی‌هایی باشد که منحصر به امضاءکننده است؛ برای مثال نام امضاءکننده منحصر به امضاءکننده نیست و افراد دیگری ممکن است که همان نام را داشته باشند. مواردی مثل کد ملی و اثر انگشت را می‌توان از موارد منحصر به فرد بودن، به شمار آورد. ذکر منحصر بودن امضا به امضاءکننده، از نظر قانونی این اثر را در پی دارد که امضاء می‌تواند به نفع یا ضرر شخص در دادرسی مورد استناد قرار گیرد.

2. «هویت امضا کننده داده پیام را معلوم نماید.»

یکی از کارکردهای اصلی امضاء این است که شخص امضاکننده را از سایر اشخاص متمایز کند، زیرا بدون تعیین شخص، امکان اینکه تعهدات ناشی از سند الکترونیکی را برای او بدانیم ممکن نخواهد بود.

3. «به وسیله امضاکننده یا تحت اراده انحصاری وی صادر شده باشد.»

این عبارت به این معنا است که امضاکننده باید از محتوای متنی که امضا می‌شود آگاهی داشته باشد؛ یعنی به اکراه و اجبار سند را امضاء نکرده باشد.

4. «به نحوی به یک «داده‌پیام» متصل شود که هر تغییری در آن «داده‌پیام» قابل تشخیص و کشف باشد. »

این بند از ماده ۱۰ قانون مورد بحث، ناظر به ابعاد فنی امضای مطمئن (دیجیتالی) است. این امضا بعد از متصل شدن به داده‌پیام، هر تغییر ثانویه‌ای را که در متن ایجاد شود مشخص می‌کند.

آثار صدور امضای الکترونیکی

در ماده ۷ قانون تجارت الکترونیک بیان گردیده است که «هر گاه قانون، وجود امضا را لازم بداند امضای الکترونیکی مکفی است». این عبارت به این معنا است که امضای الکترونیکی، اعم از امضای ساده و امضای مطمئن، از حیث آثار حقوقی با امضای دستی تفاوتی ندارد و می‌تواند به جای آن مورد استفاده قرار بگیرد. البته امضای الکترونیکی اگر به‌صورت مطمئن تهیه و ثبت شده باشد، از آنجایی که منحصر به فرد بوده و هرگونه تغییر بعدی در آن قابل کشف است، از اعتبار و ارزش بالاتری نسبت به نوع ساده آن برخوردار می‌باشد.

اینستاگرام امضانو

برای دریافت اطلاعات بیشتر این مطلب را نیز بخوانید: امضای الکترونیکی و جایگاه آن در قانون و رویه قضایی

بررسی اعتبار امضای الکترونیکی در کشورهای صنعتی

با توجه به گسترش روزافزون تکنولوژی‌های نوین و بسط ارتباطات در فضای مجازی و استفاده از ابزارهای الکترونیکی، تعاملات میان اشخاص در ابعاد داخلی و بین‌المللی نیز دچار تحول شده و بسیاری از مکاتبات و توافقات به‌صورت غیرحضوری و از راه دور با استفاده از فضا و امکانات مجازی و الکترونیکی انجام می‌پذیرد. یکی از لازمه‌های فعالیت در چنین شرایطی، پذیرش و حمایت قانونی از توافقات در بسترهای دیجیتالی و امضای الکترونیکی است. به همین منظور نیز در کشورهای صنعتی جهان و به‌عنوان نمونه در ایالات متحده آمریکا امضای الکترونیکی به‌صورت گسترده مورد پذیرش و استفاده قرار گرفته است.

بررسی اعتبار امضای الکترونیکی در ایران

به‌منظور بررسی اعتبار اسناد الکترونیکی در ابتدا لازم است تا به توضیح و بررسی مفهوم سند و انواع آن بپردازیم. در همه نظام‌های حقوقی برای اثبات دعوا، دلایلی شناسایی شده‌اند که این دلایل ارزش‌های اثباتی متفاوتی دارند. در نظام حقوقی ایران در ماده ۱۲۵۸ قانون مدنی، سند در کنار اقرار، شهادت، قسم و اَمارات به عنوان یکی از ادله اثبات دعوا ذکر شده است. از بین ادله برشمرده شده در قانون، سند مهم‌ترین دلیل در امور حقوقی است؛ زیرا بر خلاف سایر ادله، بررسی ارزش اثباتی آن در اختیار دادگاه نیست. بر اساس ماده ۱۲۸۴ قانون مدنی، سند هر نوشته‌ای است که در فرآیند دادرسی بتوان به آن استناد کرد. سند به‌عنوان یکی از دلایل مورد استفاده توسط طرفین در فرآیند دادرسی برای اثبات ادعای خود، از جایگاه خاصی برخوردار است و به دو قسم سند عادی و سند رسمی تقسیم می‌شود.

1. اسناد رسمی

بر اساس ماده ۱۲۸۷ قانون مدنی، سند رسمی به سندی گفته می‌شود که شروط زیر را داشته باشد:
1. توسط مأمور رسمی تنظیم شده باشد؛ برای مثال توسط سردفتر اسناد رسمی یا مأمورین شهرداری تنظیم شده باشد.
2. حدود صلاحیت مأمور در تنظیم سند رعایت شده باشد؛ یعنی مأمور در حیطه وظایف مقرر در قانون اقدام به تنظیم سند نماید.
3. مقررات قانونی در تنظیم سند رعایت شود؛ یعنی تشریفاتی که برای تنظیم سند در قانون ذکر شده توسط مأمور رسمی رعایت شود.

2. اسناد عادی

به هر نوشته‌ای که در دادرسی، قابلیت استناد داشته باشد و شرایط لازم در سند رسمی را نداشته باشد، سند عادی می‌گویند. این اسناد برای تنظیم، شرایط خاصی ندارند و افراد عادی هم قادر به تنظیم آن‌ها هستند.

3. اسناد الکترونیکی

در قانون، تعریف دقیقی از اسناد الکترونیکی بیان نشده است؛ فقط در بند (الف) ماده ۲ قانون تجارت الکترونیکی، داده‌پیام تعریف شده، به این صورت که «هر نمادی از واقعه اطلاعات یا مفهوم است که با وسایل الکترونیکی، نوری و یا فناوری‌های جدید اطلاعات تولید، ارسال، دریافت، ذخیره یا پردازش می‌شود».

با توجه به ماده بالا و تعریف قانون مدنی از سند می‌توان گفت سند الکترونیکی، سندی است که با استفاده از وسایل الکترونیکی تولید، نگهداری و ارسال می‌شود و می‌توان در فرآیند دادرسی به آن استناد کرد. نکته دیگر این که تعریف داده‌پیام، منحصر به داده‌های ارتباطی نیست، بلکه داده‌هایی که به‌وسیله رایانه ایجاد شده‌اند ولی برای مقاصد ارتباطی نیستند نیز در تعریف داده‌پیام، جای می‌گیرند.
اسناد الکترونیکی به اعتبار امضای مندرج در آن‌ها به دو دسته اسناد الکترونیکی مطمئن و ساده تقسیم می‌شوند؛ یعنی به داده‌پیامی که امضای الکترونیکی ساده در آن درج شده باشد، سند الکترونیکی ساده یا داده‌پیام ساده و به داده‌پیامی که امضای الکترونیکی مطمئن در آن درج شده است سند الکترونیکی مطمئن یا داده‌پیام مطمئن می‌گویند. در اینجا ذکر این نکته لازم است که اسناد الکترونیکی که از طریق امضانو امضا می‌شوند به اعتبار امضای الکترونیکی امضانو که از نوع امضای مطمئن است، از نوع اسناد الکترونیکی مطئن می‌باشند. در ادامه، اعتبار این دسته از اسناد مورد بررسی قرار می‌گیرد.

الف. اعتبار اسناد الکترونیکی ساده یا داده‌پیام ساده

بر اساس ماده ۶ قانون تجارت الکترونیکی در مواردی که قانون وجود یک نوشته را لازم بداند، داده‌پیام در حکم نوشته است؛ به این معنا که داده‌پیام می‌تواند به عنوان دلیل در محاکم مورد استناد واقع شود. در اینجا باید توجه شود که همه داده‌پیام‌ها ارزش اثباتی یکسانی ندارند.
در ماده ۱۲ این قانون نیز تأکید شده است که به صرف شکل و قالب داده‌پیام، نمی‌توان از پذیرش آن در محاکم خودداری کرد و اسناد و ادله اثبات دعوا می‌توانند به صورت داده‌پیام باشند.
در ماده ۱۳ این قانون، میزان ارزش اثباتی داده‌پیام، مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس این ماده، بررسی ارزش اثباتی داده‌پیام با دادرس است. البته این بررسی باید با توجه به عوامل مطمئنه مذکور در این ماده صورت بگیرد. منظور از عوامل مطمئنه در این ماده، تناسب بین روش‌های ایمنی به کار رفته در مبادله داده‌پیام با موضوع و هدف داده‌پیام است؛ برای مثال اگر در یک قرارداد، خریدار با استفاده از ایمیل بیان کند که کالای شما را خریدارم، در اینجا تناسب به‌درستی رعایت نشده است. به همین دلیل این داده‌پیام، نسبت به سایر داده‌پیام‌های مشابه، ارزش اثباتی کمتری دارد.
ماده ۱۳ به جای اینکه شناسایی ارزش اثباتی برای داده‌پیام را محدود به استفاده از روش‌های امنیتی پیشرفته کند، دادرسان را در تعیین ارزش اثباتی داده‌پیام، آزاد گذاشته است. اگر این ماده به این صورت نگارش نمی‌شد ممکن بود دادرسان فقط داده‌پیام‌های مطمئن را دارای ارزش اثباتی تلقی کنند و از پذیرش سایر داده‌پیام‌ها خودداری کنند.

ب. اعتبار اسناد الکترونیکی مطمئن یا داده‌پیام مطمئن

با نتیجه‌گیری از ماده ۱۳ قانون می‌توان گفت ارزش اثباتی اسناد الکترونیکی مطمئن، مانند سند الکترونیکی ساده در حدود اختیارات قاضی است، اما قانون‌گذار در ماده ۱۴ و ۱۵ این قانون، ارزش اثباتی این سند را به‌صورت مستقل بیان می‌کند. ماده ۱۴ اسناد الکترونیکی مطمئن را در حکم اسناد معتبر و قابل استناد در مراجع قضایی قرار می‌دهد و در ماده ۱۵ انکار و تردید را نسبت به این اسناد و امضای الکترونیکی مطمئن وارد نمی‌داند.
همچنین قانون‌گذار در ماده ۱۲۹۲ قانون مدنی بیان می‌دارد اسنادی که اعتبار اسناد رسمی را دارند، انکار و تردید در مقابل آن‌ها مسموع نیست. از مقایسه این مواد می‌توان به این نتیجه رسید که اسناد الکترونیکی مطمئن، اعتباری معادل اسناد رسمی دارند؛ یعنی انکار و تردید نسبت به آن‌ها مسموع نیست، ولی می‌توان نسبت به آن‌ها ادعای جعل کرد.

ج. اعتبار اسناد الکترونیکی در مقابل سایر ادله اثبات دعوا

اسناد الکترونیکی، قِسم جدیدی از دلایل نیستند، بلکه همان دلایل سنتی، در قالبی جدید هستند. بر این اساس، تعارض این اسناد با سایر ادله اثبات دعوا باید همانند تعارض اسناد سنتی با سایر ادله اثبات دعوا مورد بررسی قرار گیرد. بنابر توضیحات داده شده متوجه شدیم که اسناد الکترونیکی ساده مثل اسناد عادی هستند. بنابراین تقابل آن‌ها با سایر ادله نیز همانند تقابل اسناد عادی با سایر ادله بررسی می‌شود. برای مثال در تقابل سند الکترونیکی ساده با سند عادی، اگر هر دو شرایط لازم برای استناد در دادرسی را داشته باشند، هر دو سند از فرآیند دادرسی کنار گذاشته می‌شوند و یا در تقابل اسناد الکترونیکی مطمئن با سند رسمی، اسناد رسمی اعتبار بیشتری خواهند داشت.
البته نباید فراموش شود که در مقابل اسناد الکترونیکی مطمئن برخلاف اسناد عادی، نمی‌توان ادعای انکار و تردید کرد و این دسته از اسناد نسبت به اسناد الکترونیکی ساده، ارزش اثباتی بیشتری دارند.
شما می‌توانید به‌منظور دریافت مشاوره در زمینه اعتبار امضای الکترونیکی امضانو و همچنین اعتبار اسناد الکترونیکی از طریق لینک زیر با کارشناسان و متخصصان امضانو تماس برقرار نمایید:

د. مقایسه اعتبار اسناد الکترونیکی مطمئن با اسناد رسمی

در مباحث قبل به این نکته اشاره شد که نسبت به سند الکترونیکی مطمئن و سند رسمی، نمی‌توان دعوای انکار و تردید مطرح کرد. حال این سؤال ایجاد می‌شود که آیا سند الکترونیکی مطمئن همان سند رسمی است؟
در پاسخ به این پرسش باید به این نکته توجه داشت که سند الکترونیکی مطمئن از این جهت که هویت صادرکننده و امضای مندرج در آن به تأیید مأمور رسمی رسیده است، برخی از آثار سند رسمی را دارد. اگر بخواهیم کلیه آثار سند رسمی را برای آن قائل شویم باید کلیه شرایط قانونی لازم برای سند رسمی را داشته باشد؛ یعنی مأمور رسمی در کلیه مراحل صدور این سند حضور داشته و در حیطه وظایف قانونی خود به تنظیم آن بپردازد. در غیر این صورت، تنها «اعتبار» اسناد الکترونیکی مطمئن معادل با سند رسمی خواهد بود و نمی‌توان گفت اسناد دیجیتالی، سایر ویژگی‌های اسناد رسمی را نیز دارند.

ورود به سامانه امضانو

کانال تلگرام لامینگو

جمع‌بندی پایانی
ارزش اثباتی یا اعتبار امضای الکترونیکی و اسناد الکترونیکی به برخورداری از ویژگی‌های مذکور در ماده ۱۰ قانون تجارت الکترونیکی وابسته است. البته منظور این نیست که اگر برخی از این اوصاف وجود نداشت یا ضعیف بود، اعتبار اسناد الکترونیکی از بین می‌رود و یا امضای الکترونیکی بی‌اعتبار می‌شود، بلکه در اعتبار و ارزش اثباتی آن در دادرسی مؤثر خواهد بود. البته این نکته قابل ذکر است که مؤسساتی که اقدام به صدور امضای الکترونیکی مطمئن می‌نمایند باید مراحل قانونی لازم را انجام دهند.
در انتها لازم به ذکر است که شما می‌توانید سوالات و نظرات خود را در بخش دیدگاه‌ها با ما به اشتراک بگذارید. همچنین شما می‌توانید برای دریافت اطلاعات و مطالعه مطالب بیشتر به بلاگ حقوقی لامینگو مراجعه نمایید. در این بلاگ، درباره بسیاری از موضوعات حقوقی، اطلاعاتی برای آگاهی شما مخاطبان لامینگو ارائه گردیده است.