نکات حقوقی امضای الکترونیکی و قوانین مرتبط با آن

نکات حقوقی امضای الکترونیکی کدام‌ها هستند و چه مواردی را باید هنگام استفاده از امضاء الکترونیکی رعایت کنید؟ با توجه به اینکه امروزه دنیای دیجیتال و استفاده از فناوری‌ها تمامی جنبه‌های زندگی بشری را تحت تأثیر خود قرار داده است، امضا نیز از این رشد بی‌بهره نبوده است! با توجه به گسترش اینترنت و افزایش حجم کاری و همچنین نیاز افراد به تسریع انجام امور، تنظیم قرارداد حقوقی به‌صورت دیجیتالی و بهره‌مندی از امضا دیجیتال امری ضروری به نظر می‌رسد.

امروزه اکثر معاملات تجاری به‌صورت اینترنتی انجام می‌شود و برای اینکه قراردادها و معاملات تجاری آنلاین از اعتبار کافی برخوردار باشد، نیاز به امضاء الکترونیکی است. در این مقاله سعی داریم تا به‌صورت کامل و جامع نکات حقوقی امضاء الکترونیک را بازگو کنیم.

لامینگو با ارائه خدمات ثبت قرارداد و امضا الکترونیک، سعی در کاهش جرائم رایانه‌ای دارد. در نظر داشته باشید که انواع امضاهای الکترونیکی و روش‌های عمده برای احراز هویت در امضا الکترونیکی وجود دارد که باید به ماهیت و نکات حقوقی آن‌ها توجه شود تا معاملات آنلاین آینده تبدیل به مشکلات بزرگی نشوند و ضرر و زیان‌ به‌دنبال نداشته باشند. از این رو، پلتفرم هوشمند لامینگو با ارائه خدمات امضا الکترونیکی، تا انتهای معاملات آنلاین و درج امضا الکترونیک با شما همراه خواهد بود.

ورود به سامانه امضانو

امضا دیجیتال چیست؟

امضای دیجیتال، نوعی امضا الکترونیک است که بر اساس الگوریتم ریاضی برای اعتبارسنجی (ایمیل – معامله با کارت اعتباری – سند دیجیتالی و …) استفاده می‌شود. امضاهای دیجیتال از سایر اشکال امضاهای الکترونیکی ایمن‌تر هستند.

به‌عبارتی، امضا دیجیتال نوعی رمزنگاری نامتقارن است که برای شخص گیرنده پیام می‌تواند دلیلی باشد تا ادعای شخص فرستنده را باور کرده و به‌عبارتی اطمینان کسب کند که شخص فرستنده همان کسی است که نامه یا سند را امضا کرده است.

امضا دیجیتال ماهیت وابسته به پیام دارد و به ازای هر پیام تغییر می‌کند. در واقع، امضا دیجیتال به دو کلید خصوصی و عمومی وابسته است که این کلیدها برای رمزنگاری و رمزگشایی در هنگام انتقال و دریافت پیام استفاده می‌شود.

این مطلب را حتماً بخوانید: استفاده از امضای الکترونیکی در خرید و فروش و افزایش فروش با فناوری

تفاوت امضا دیجیتال و الکترونیک چیست؟

امضاء دیجیتال یک امضاء الکترونیکی است که بر پایه زیرساخت کلید عمومی PKI کار می‌کند.

تفاوت اصلی بین امضا دیجیتال و امضاء الکترونیکی، این است که امضا دیجیتال بیشتر برای اعتبار و ایمن‌سازی اسناد استفاده می‌شود و باید هم امضاکننده و هم طرف مقابل قرارداد گواهی دیجیتال از مرجع صدور گواهینامه را داشته باشند. در امضا دیجیتال، یک کلید عمومی و یک کلید خصوصی برای شناسایی امضاکننده ایجاد می‌شود؛ اما امضا الکترونیکی اغلب با قراردادی همراه است که امضاکننده قصد امضا آن را دارد و می‌تواند به‌شکل اسکن عکس امضا، گذرواژه، امضا بیت مپ و … باشد.

جایگاه امضای الکترونیکی در حقوق ایران

امضاء الکترونیکی در بسیاری از کشورهای جهان به رسمیت شناخته شده است. امضا الکترونیکی یک تکنیک ریاضی است که برای اعتبارسنجی و صحت یک پیام، نرم‌افزار یا سند دیجیتالی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در بسیاری از کشورها، امضا الکترونیک مانند امضا دست‌نویس از نظر قانونی لازم‌الاجرا و دارای اعتبار می‌باشد. در ماده 2 قانون تجارت الکترونیکی ایران، امضا الکترونیکی به رسمیت شناخته شده است.

قانون امضا الکترونیکی در ایران

مطابق با ماده 7 قانون تجارت الکترونیکی، امضای الکترونیکی بدون نیاز به امضای دستی برای قانون کفایت می‌کند. این امضا برای جلوگیری از دست‌کاری و خدشه‌دار کردن اطلاعات نیز به کار می‌رود.

مطابق با ماده 10 قانون، امضای الکترونیکی باید ویژگی‌های زیر را داشته باشد:

1. منحصربه‌فرد باشد.
2. هویت امضاکننده داده پیام را معین کند.
3. به‌وسیله امضاکننده و یا تحت اراده انحصاری وی ایجاد شود.
4. به‌نحوی به داده پیام متصل شود که هر تغییری در آن قابل ردیابی باشد.

اعتبار حقوقی امضا الکترونیکی

از موضوعات اساسی در مورد امضا الکترونیک، موضوع حقوقی ارزش اثباتی آن است. به‌عبارتی، امضا الکترونیکی قابلیت استناد در محاکم در طرح دعوی را دارد. پذیرش و رد اثبات اسناد الکترونیکی بستگی به اعتبار حقوقی امضا مندرج در آن دارد. به‌عبارتی امضا الکترونیک باید لازم‌الاجرا و معتبر باشد تا در صورت طرح دعوی در دادگاه بتوان به امضا الکترونیکی ذیل قراردادهای الکترونیکی استناد کرد.

شاید این مطلب برای شما جالب باشد: انواع امضای الکترونیکی و نکات مهمی که باید درباره آن بدانید!

اصول حقوقی حاکم بر جنبه اثبات امضا الکترونیکی

در این بخش، به برخی از اصول حقوقی امضا الکترونیکی می‌پردازیم:

1. اصل پذیرش امضاء الکترونیکی
2. اصل برابری امضا دستی و امضاء الکترونیکی
3. اصل در حکم نوشته بودن داده پیام

اصل پذیرش امضاء الکترونیکی

ماده 21 قانون تجارت الکترونیک مقرر می‌دارد که «اسناد و ادله اثبات دعوی به‌صورت داده پیام باشد و ارزش ثباتی داده را صرفاً به‌دلیل شکل و قالب نمی‌توان رد کرد.» بر این مبنا، امضا الکترونیک دارای ارزش اثباتی در طرح دعوی است.

اصل برابری امضا دستی و امضا الکترونیکی

مطابق با ماده 7 قانون تجارت الکترونیک هرگاه قانون وجود امضا را لازم بداند، امضا الکترونیکی مکفی است. بر این اساس بین امضا دستی و امضاء الکترونیکی به‌لحاظ آثار هیچ تفاوتی وجود ندارد و برای قانون‌گذار معتبر است.

اصل در حکم نوشته بودن داده پیام

داده پیام، هر اطلاعات یا مفهومی است که با وسایل الکترونیکی تولید، دریافت، ذخیره یا پردازش می‌شود. بر مبنای این اصل، هرگاه وجود یک نوشته برای اثبات در طرح دعوی نیاز باشد، پیام در حکم نوشته است.

ارزش اثباتی امضا الکترونیک و داده پیام مطمئن

قانون تجارت الکترونیکی و قانون نمونه امضا الکترونیکی (1002) توان اثبات ادله مبنی بر امضا الکترونیکی را معتبر می‌داند. منظور از ارزش اثباتی، این است که تأثیر قانونی امضا الکترونیکی انجام‌شده در سند جهت صحت ادعای شخصی است که به آن استناد می‌کند.

داده پیام مطمئن، داده پیامی است که با امضا الکترونیکی مطمئن امضا شده باشد. ارزش اثباتی داده پیام‌ها با توجه به روش‌های امنیتی به کار گرفته شده با هدف مبادله پیام تعیین می‌شود.

اسناد دیجیتال و امضا الکترونیک از نظر قانون‌گذار به‌لحاظ ارزش اثباتی و نه اجرایی معادل اسناد رسمی است و در حکم اسناد معتبر و قابل استناد قرار گرفته است.

نکات حقوقی امضا الکترونیکی

امضا در واقع نشانگر هویت و شخصیت کسی است که مفاد و بندهای مندرج در سند را مطالعه کرده و به آن آگاهی دارد. گستردگی مباحث حقوقی و پیچیدگی‌های موضوعات مختلف ضرورت هرچه بیشتر آموزش و آگاهی در مورد نکات حقوقی امضا الکترونیکی را روشن می‌سازد. امضا الکترونیک با توجه به ماهیت خود، نیازمند نگاه ویژه‌ای است تا بتوان به شکلی قانون‌مند از آن بهره برد.

در قراردادهای الکترونیکی باید اسناد به امضا شخص صادرکننده برسد تا بتوان امضا را به شخص منتسب دانست. به‌کارگیری امضا الکترونیک، به‌خصوص امضا دیجیتال، مستلزم اشخاص ثالث حقوقی هستند که به نام مرجع گواهی شناخته می‌شوند و تعلق امضا به شخص معینی را تصدیق می‌کنند. در نظر داشته باشید که این موضوع بیشتر جنبه فنی دارد و مربوط به علوم رایانه‌ای است اما از منظر علم حقوق نیز باید مورد توجه گیرد.

این مطلب را از دست ندهید: استفاده از امضای الکترونیکی در خرید و فروش و افزایش فروش با فناوری

امضا الکترونیکی و جایگاه آن در نظام ادله اثبات دعوی

در این بخش به توضیح دو ارزش اثباتی امضای الکترونیک می‌پردازیم:

• ارزش اثباتی امضای الکترونیکی در سیستم‌های بسته
• ارزش اثباتی امضای الکترونیکی در سیستم‌های باز

طرح دعوی و اقامه دلایل، منوط به ارائه یا صدور نوشته کاغذی از جمله اسناد تجاری، قراردادها، اعلامیه‌ها و … است. فناوری اطلاعات با توجه به ماهیت خود از گردش کاغذ می‌کاهد و به‌صورت الکترونیکی به تبادل اطلاعات می‌پردازد.

با توجه به مکانیزه کردن سیستم‌های اداری مالیاتی، حسابرسی در ‌بخش‌های دولتی، مبادلات الکترونیکی بانکی و استفاده از کارت‌های بانکی الکترونیکی و … نیاز به امضا الکترونیکی یک ضرورت است. توسعه مبادلات الکترونیکی و جایگزینی آن‌ها با نوشته‌های کاغذی، بی‌شک مسائل حقوقی جدیدی را مطرح می‌کند که مهم‌ترین آن‌ها اثبات این‌گونه مبادلات و احراز هویت طرفین قرارداد است.

• اثبات مبادلات و احراز هویت طرفین قرارداد با امضای الکترونیکی روشی برای احراز اصالت به کار می‌رود.
• تضمین هویت امضاکننده به لحاظ حقوقی در رابطه با اثبات کسی است که امضا به او نسبت داده شده است.

در مبادلات تجاری بین‌المللی و شرکت‌های چندملیتی، طرفین قرارداد شناخته شده هستند و صرف مبادله با امضا الکترونیک و داده‌های رمزنگاری‌شده، تضمین‌کننده هویت فرد فرستنده است. در خصوص مبادلات تجاری خرد و کوچک که طرفین همدیگر را نمی‌شناسند، احراز هویت با کمک مراجع ثالث، که مرجع صدور گواهی نامیده می‌شود، باید تضمین گردد.  همان‌طور که دفاتر اسناد رسمی اسناد کاغذی را با امضا سندیت می‌دهند، مراکز صدور گواهی دیجیتال، هویت امضاکننده را تضمین کرده و داده پیام را سندیت می‌دهند.

ارزش اثباتی امضای الکترونیکی در سیستم‌های بسته

سیستم بسته، به این معنی است که طرفین قرارداد تمامی حقوق و تکالیف خود را توافق کرده باشند. امضای الکترونیکی در سیستم بسته بین تجار، شرکت‌ها، بانک‌ها و مشتریان آن‌ها احراز هویت شده است و در این معاملات کمتر مشکل ایجاد می‌شود. در سیستم‌های بسته برای مثال بانک و مشتریان، هر دو طرف از مفاد قرارداد الکترونیکی، مدت قرارداد، شرایط فسخ و نحوه حل اختلاف و مسئولیت‌های طرفین آگاه هستند و با هم توافق می‌کنند. امضاء الکترونیکی قابل استناد برای طرح دعوی است.

ارزش اثباتی امضای الکترونیکی در سیستم‌های باز

استفاده از سیستم باز، به این معنی است که توافق قبلی راجع به امضاء الکترونیکی و نحوه ایجاد آن وجود ندارد. در این سیستم، رابطه حقوقی بین ارائه‌دهنده خدمات و مصرف‌کنندگان خدمت شکل می‌گیرد و با یکدیگر کالا یا پول رد و بدل می‌کنند. برای ارزش اثباتی امضاء الکترونیکی در سیستم باز باید امضاء الکترونیک هویت شخص صادرکننده مشخص شود و تمامیت آن را نیز مشخص شود که این امر توسط مراکز صدور گواهی انجام می‌شود.

موضوعات مورد بحث از منظر حقوقی امضای الکترونیکی

خطرات و خدمات امنیت در چهار موضوع زیر تشریح می‌شود:

• محرمانگی
• تصدیق هویت
• تمامیت و انکارناپذیری

محرمانگی امضای الکترونیکی

محرمانگی امضای الکترونیکی، به این معنی است که داده‌های ارسال‌شده به‌صورت محرمانه به گیرنده ارسال می‌شود و خط مشی‌های قوانین امنیت و محرمانگی داده‌ها حفظ می‌شود.

احراز هویت یا تصدیق هویت امضای الکترونیکی

تصدیق هویت امضای الکترونیکی، بدین معنی است که امضاء الکترونیک این اطمینان را ایجاد می‌کند که فرد همان کسی است که ادعا دارد. احراز هویت امضاء الکترونیکی (دیجیتال) از طریق کنترل رابطه بین کلید عمومی و کلید خصوصی تضمین می‌شود.

تمامیت و انکارناپذیری امضای الکترونیکی

امضا‌های دیجیتال غیرقابل‌انکار است. به عبارت دیگر، امضاکننده نمی‌تواند تا هنگامی که کلید خصوصی به‌صورت منحصربه‌فرد در اختیار خودش است، ادعا کند که این نامه را امضا نکرده است. به‌طور خلاصه، فرستنده نمی‌تواند ارسال و امضا پیام را انکار کند. تمامیت نیز به این معنی است که پیام در مدت انتقال تغییر نمی‌کند و بدون هیچ تغییری برای گیرنده ارسال می‌شود.

ما را در اینستاگرام دنبال کنید

در انتها باید بدانید

از مجموع مطالب ذکرشده در بالا، این نتیجه حاصل می‌شود که داده پیام به‌همراه امضای الکترونیکی مطمئن از لحاظ ارزش اثباتی و نه اجرایی در حکم سند رسمی است. این بدین معنا است که تردید در مورد آن مسموع نیست و مدعی تنها می‌تواند ادعای جعلی امضا را اثبات کند که آن نیز نیاز به اثبات دارد. به‌عبارتی، قانون‌گذار بیان می‌دارد که سند الکترونیکی مطمئن دلیلی بر هویت، تمامیت و رضایت امضاکننده به مفاد سند را دارا است؛ مگر این‌که خلاف آن ثابت شود.

کاربرانی که به‌دنبال کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه هستند، می‌توانند سایر مقالات ما را در بلاگ حقوقی لامینگو دنبال نمایند تا مجموعه اطلاعات کاملی در مورد امضا الکترونیکی و نکات حقوقی مربوط به آن را مطالعه کنند. در انتهای این مقاله نیز می‌توانید سؤالات حقوقی خود در زمینه امضا الکترونیکی و اثبات ارزشی امضا دیجیتال را با مشاورین ما در میان گذاشته و چالش‌های خود را برطرف سازید.